Cesarski splendor: pamiątki z koronacji cara Mikołaja II

Muzeum Historii Rosji

Koronacja Mikołaja II w maju 1896 r. była majestatycznym spektaklem, ostatnim tego rodzaju. Artefakty znajdujące się w Muzeum Historii Rosji w stanie Nowy Jork ukazują wzniosłość i powagę tego dnia. W zbiorach zgromadzono kilkadziesiąt obiektów i dokumentów związanych z uroczystością. Są wśród nich xiążki, fotografie, programy, menu, porcelana, druki oraz pamiątkowe chusty i kubki. Poniższy wybór odzwierciedla ówczesne trendy artystyczne.

1. Album koronacyjny: obszerna relacja z olśniewających uroczystości

Począwszy od czasu Katarzyny I, żony Piotra Wielkiego, wydawano bogate albumy dokumentujące koronacje cesarskie rosyjskich władców. Szczegółowym opisom ceremonii towarzyszyły wspaniałe ilustracje zamówione u najwybitniejszych artystów.

Koronacja Mikołaja II nie była wyjątkiem. Album składa się z dwóch tomów. Pierwszy tom dokumentuje historię koronacyj Romanowów i jest ozdobiony licznymi ilustracjami autorstwa takich artystów, jak Wiktor Wasniecow, Albert Benois, Ilja Riepin, Walentyn Sierow, Mikołaj Samokisz i Helena Samokisz-Sudkowska. Tom drugi skupia się na ceremoniach koronacyjnych, balach i innych uroczystościach, a także programach, menu i listach uczestników trwających przez trzy tygodnie wydarzeń.

Przygotowanie tej luxusowej publikacji trwało trzy lata. Wydrukowana w małym nakładzie, została wręczona najwybitniejszym uczestnikom święta.

W Muzeum Historii Rosji znajdują się egzemplarz drugiego tomu wydania rosyjskiego oraz francuskie wydanie albumu, które ukazało się w jednym tomie. Okładki utrzymane są w stylu secesyjnym, z efektownym cesarskim orłem i kopią pamiątkowego medalu koronacyjnego z napisem „Bóg z nami” u góry.

2. Szaty koronacyjne: szyte na zamówienie dla duchowieństwa

Dla duchowieństwa pełniącego posługę podczas koronacji wyprodukowano wspaniały zestaw szat cerkiewnych. Tkanina zaprojektowana przez firmę A. i W. Sapożnikowów, dostawców dworu cesarskiego od 1852 r., ozdobiona jest wzorem dwugłowego orła trzymającego berło. Projekt wzorowano na złotym weneckim aksamicie, sprowadzonym na dwór moskiewski w XVII w., z którego wykonano strój dla cara Fiodora (panującego w latach 1676–1682). Później materiał ten wykorzystano na szatę noszoną przez patriarchę Adriana (1638–1700), obecnie znajdującą się w zbiorach kremlowskiej Zbrojowni.

Fotografie z ceremonii przedstawiają uczestniczących w niej prawosławnych duchownych – biskupów, xięży, diakonów (a także ministrantów) – noszących szaty wykonane z tego samego brokatu. W Muzeum Historii Rosji znajduje się sticharion, który nosił diakon lub ministrant. Z tyłu szaty widoczna jest misternie haftowana korona.

Wykład dr Kariny Kettering o znaczeniu projektów szat stworzonych przez firmę Sapożnikowów

3. Druki dla ludności

Albumy koronacyjne, takie jak te opisane powyżej, były bardzo drogie w produkcji i wydawano je w niewielkich nakładach. Nie oznaczało to, że mniej zamożni poddani zostali bez pamiątek po tej doniosłej chwili.

Odbitki chromolitograficzne, przedstawiające cesarza i cesarzową, były tańsze w druku, co wpływało na cenę ich sprzedaży. Rozpowszechniano je także bezpłatnie. Reprodukcja dostępna w muzeum przedstawia Mikołaja i Alexandrę w koronach i płaszczach koronacyjnych podszytych gronostajami. W centrum znajdują się wizerunek Matki Bożej Włodzimierskiej oraz modlitwa o błogosławieństwo dla nowego monarchy.

4. Pamiątkowy kubek, kielich boleści

Do innych pamiątek, które dystrybuowano wśród poddanych, należały pokryte emalią i zdobione kubki. Wraz z chustami i jedzeniem rozdawano je świętującym na moskiewskim polu Chodynka podczas zgromadzenia, które miało obejmować konkursy, muzykę, występy i pokazy sztucznych ogni.

Na polu ćwiczeń zebrał się kilkusettysięczny tłum, wśród którego rozeszła się plotka, że nie dla wszystkich wystarczy prezentów. Wywołana tą pogłoską panika i brak zabezpieczeń terenu doprowadziły do śmierci ponad tysiąca trzystu stratowanych ofiar. Był to złowieszczy początek panowania, które zakończyło się morderstwem rodziny cesarskiej.

Oprócz emaliowanego kubka, jednego z rozdawanych na Chodyńskim Polu (często zwano je kielichami boleści), Muzeum Historii Rosji posiada dwa inne pamiątkowe kubki. Pierwszy wykonano z blachy – przedstawia portrety Mikołaja i Alexandry, a zdobią go także orzeł cesarski, monogramy pary oraz data koronacji. Drugie naczynie jest szkliwione, ceramiczne, ozdobione herbem Moskwy, monogramami cesarza i cesarzowej oraz napisem „Na pamiątkę koronacji”.

O związku między kubkiem koronacyjnym i Lwem Tołstojem

5. Program występów: wspaniała gala

Przedstawienie galowe z okazji koronacji odbyło się 17 maja 1896 r. w moskiewskim Teatrze Wielkim. Program tego wydarzenia zilustrowano chromolitografiami Iwana Ropeta, Andrzeja Riabuszkina, Heleny Samokisz-Sudkowskiej i innych artystów. Galę rozpoczęły sceny z Życia dla cara Michała Glinki.

W drugiej części odbyła się premiera jednoaktowego baletu Perła, skomponowanego przez Ryszarda Drigo – z choreografią Mariusza Petipy, głównego maître de ballet Teatrów Cesarskich w Petersburgu. Do obsady wybrano najlepszych tancerzy z baletów Petersburga i Moskwy.

Muzeum Historii Rosji posiada nie tylko kopię programu gali, lecz także bilet na to wydarzenie wydany członkowi delegacji reprezentującej podczas koronacji Stany Zjednoczone.

opracowanie: Adrian Nikiel