Ciemna Jutrznia

Rok Boży w liturgji i tradycji Kościoła świętego

Szczególne nabożeństwo odprawia się po południu w środę, czwartek i piątek Wielkiego Tygodnia. W pierwszych czasach chrześcijaństwa odbywało się nabożeństwo ostatnich trzech dni Wielkiego Tygodnia już w nocy, jeszcze przed świtem. Przedtem odprawiała się tak zwana ciemna Jutrznia. Nazwa ta ma prawdopodobnie związek z następującemi obrzędami tego nabożeństwa. Przed ołtarzem ustawia się wielki świecznik, mający kształt trójkąta; na jego ramionach płonie po siedm świec z żółtego wosku, najwyżej jest umieszczona jeszcze jedna świeca z wosku białego. Pali się również sześć świec na ołtarzu. Po każdym psalmie gasi się jedną świecę triangułu, podczas hymnu Benedictus¹ również świece ołtarzowe. To stopniowe gaszenie świec ma wyobrażać opuszczenie Pana Jezusa przez apostołów. Świecy białej, umieszczonej na najwyższem miejscu świecznika, nie gasi się, lecz odnosi się pod koniec nabożeństwa za ołtarz, skąd po chwili przynosi się ją zpowrotem. Ceremonja ta wskazuje na zstąpienie Pana Jezusa do grobu i na zmartwychwstanie.

Ważnemi częściami ciemnej Jutrzni są tak zwane lamentacje Jeremjasza, które się śpiewa w miejsce lekcyj pierwszego nokturnu. Siedząc na gruzach Jerozolimy, opłakuje w nich prorok zburzenie miasta świętego i świątyni Pańskiej, ale i smutny los narodu żydowskiego, który własne występki przywiodły do nędzy niewoli. Te poważne pieśni mają nas przywieść do żalu i pokuty za grzechy nasze, aby i nas nie dosięgła karząca ręka Boża. Kończą się lamentacje słowami: „Jeruzalem, nawróć się do Pana Boga swego!” Te słowa napomnienia odnoszą się także do nas. Kościół pragnie przez ceremonje ciemnej Jutrzni wyrazić swój smutek z powodu męki i śmierci Pana Jezusa i wzywa swoje dzieci do pokuty i powrotu do Boga.

Dziś odprawiają się ciemne Jutrznie tylko w kościołach katedralnych i zakonnych, miejscami i po kościołach większych parafij. Lud nasz chętnie na te nabożeństwa uczęszcza. Porywają one rzewnym śpiewem liturgicznym wyżej wspomnianych lamentacyj.

¹ Hymn Zacharjasza, który śpiewa się w Laudesach. Laudesami nazywamy część pacierzy kapłańskich, które następują po jutrzni (Matutinum).