Fontanny z Książa — szklane odkrycie i powrót książęcego splendoru

Zamek Książ

Trwa kompleksowa renowacja i naprawa 31 fontann zdobiących francuskie tarasy ogrodowe przylegające do zamku Książ w Wałbrzychu od strony południowej. Niebawem uruchomione zostaną zabytkowe wodotryski na tarasach: Wodnym, Zachodnim i Podkowiastym. Remonty na książańskich tarasach realizowane są ze środków własnych Książa, a także pieniędzy pozyskanych z Unii Europejskiej w ramach programu Interreg.

Po ponad dwudziestu latach fontanny Książa na powrót napełnią się wodą. Podczas renowacji na Tarasie Wodnym odkryto zatopione w podstawach mis, nieopatrznie zasłonięte w latach 60. ubiegłego stulecia, liczne fragmenty ponad stuletniego szkła. Dzięki rekonstrukcji po uruchomieniu wodotrysków na powrót uzyskamy efekt odbitego w wodzie i szkle, załamującego się światła – wyjaśnia prezes Książa, pani Anna Żabska.

Najbardziej skomplikowane prace trwają właśnie na Tarasie Wodnym, gdzie znajduje się aż 27 fontann. W pomieszczeniach znajdujących się pod powierzchnią tarasu remontowane i modernizowane są instalacje zasilające, a na górze – dysze i poszczególne misy. Prace konserwatorskie obejmują odtworzenie historycznego wyglądu całości założenia. Każda z fontann ma centralnie umieszczoną w cembrowinie dyszę wodną.

Fontanny, wykonane zostały w bolesławieckiej firmie kamieniarskiej Zeidler & Wimmel, a zamontowane w Książu zapewne pod koniec drugiej dekady XX w. po wykonaniu na tarasach południowych instalacji hydraulicznej.

Taras Zachodni

Prace konserwatorskie objęły również trzy neorenesansowe fontanny na Tarasie Zachodnim. W ramach prac wykonywane są uzupełnienia i konserwacje elementów kamiennych oraz odtwarzana jest wewnętrzna instalacja zasilająco-odpływowa. Centralna z fontann jest najwyższa (wysokość – 360 cm, szerokość – 260 cm) i ma wielopoziomową strukturę. Boczne są niskie (35 cm) i mają formę okrągłego basenu z wodnymi dyszami pośrodku.

Główny wodotrysk składa się z najszerszego dolnego zbiornika, pośrodku którego ustawiona jest profilowana stopa. Dźwiga ona szeroką czaszę ozdobioną dołem czterema maszkaronami z umieszczonymi w pyskach wylewami. W zwieńczeniu znajduje się misa w formie ustawionej na akantowym cokole puklowanej wazy z umieszczoną na osi dyszą wodną. Zagłębieniami wazy woda kurtynowo spływała do czaszy z maszkaronami, których pyski tryskały strumieniami wody do dolnego zbiornika o zaokrąglonym brzegu, dzielonego odcinkowymi łukami na cztery kwatery. Pierwotnie fontanny współtworzyły wysmakowane kompozycje wraz ze strzyżonymi ornamentalnie parterami zieleni. Każdą z nich otaczały podobne do dzisiejszych cztery kwatery z ustawionymi wówczas w narożach donicowymi drzewkami laurowymi przyciętymi w kształt kul i obelisków.

Fontanny, wykonane być może w bolesławieckiej firmie kamieniarskiej Zeidler & Wimmel, ustawione zostały jednocześnie na ostatnim etapie zakrojonej na szeroką skalę rozbudowy i modernizacji zamku, datowanej na lata 1908–1925. Ważnym elementem współtworzącym regularny, neorenesansowy charakter tarasu była zieleń, która stanowiła wraz z wodotryskami jednolitą kompozycję. Na wykonanym w 1925 r. zdjęciu lotniczym Taras Zachodni jest już rozplanowany, ale nie stoją na nim jeszcze fontanny, na kolejnym, z 1930 r., jest już gotów.

Taras Podkowiasty

Prace konserwatorskie fontanny na Tarasie Podkowiastym obejmują uzupełnienia oraz odtworzenie brakujących fragmentów kamiennych, konserwację istniejących fragmentów oryginalnych i odtworzenie wewnętrznej instalacji zasilająco-odpływowej.

Pochodzący z około 1910 roku wodotrysk ma kształt kielicha o kolumnowej, niskiej, stopie i misie w formie puklowanej czary. Misę zdobi pod zaokrąglonym brzegiem fryz arkadkowy. W jej wnętrzu na osi, przy ścianie, stoi na niskiej profilowanej stopie puklowana waza ozdobiona symetrycznie dwiema lwimi maskami. Przykrywa wazy o bogatej roślinno-geometrycznej ornamentyce z dwoma maszkaronami na bokach zwieńczona była częściowo wtopioną w ścianę niszy szyszką, która zostanie odtworzona w ramach realizowanych prac naprawczych.

Neorenesansowa fontanna jest prawdopodobnie wyrobem karraryjskim, sprowadzonym przez właścicieli zamku na pierwszym etapie rozpoczętej w 1908 r. rozbudowy i modernizacji zamku i jego otoczenia. Być może nabyta została we Włoszech jednocześnie z fontanną stojącą na podeście schodów ponad Tarasem Kasztanowcowym oraz tzw. fontanną Donatella.