Po co Kleopatrze ziemia i barki?

Nauka w Polsce

Egipskie królowe posiadały prywatne majątki, np. ziemię czy łodzie, przynoszące im stałe zyski. O tym, skąd te majątki mogły się brać — i czemu służyły — mówiła Lucia Criscuolo z Uniwersytetu w Bolonii na XXVII Międzynarodowym Kongresie Papirologicznym w Warszawie.

Wzmianek na temat majątku egipskich królowych Lucia Criscuolo szuka w archiwach i zbiorach papirusów, przechowywanych w różnych ośrodkach Europy. Jak zauważa, rola królowych w monarchii ptolemejskiej (dynastii panującej m.in. w starożytnym Egipcie w latach 304-30 p.n.e.) została zbadana już dość dobrze. Znawcy tematu często też podkreślają, że wiele z tych królowych miało bezpośredni wpływ na życie polityczne Egiptu w III i II wieku p.n.e. Włoska badaczka zauważa jednak, że nawet najbardziej wpływowe królowe wymagały wsparcia ludzi, którzy nie tylko wierzyli w siłę monarchini, ale też pomagali im osiągać konkretne cele.

Analizując papirusy Criscuolo zwraca uwagę na nietypowe zapiski (zwłaszcza z II w. p.n.e.) dotyczące majątku, np. ziemi należącej do królowej czy barek służących do transportu różnych dóbr. Zastanawia się też, jak egipskie królowe zapewniały sobie polityczne wpływy. Moje pytanie brzmi: kiedy zaczęła się ekonomiczna rola królowej i czego możemy się dowiedzieć na temat sposobu organizacji i rozległości jej „prywatnych przedsięwzięć”? Czy te dochody miały jakieś znaczenie, zapewniając jej finansowe wsparcie, pozwalające zwiększyć polityczną aktywność królowej? — zastanawiała się papirolog podczas jednego z wykładów na Uniwersytecie Warszawskim.

Zapiski świadczące o posiadaniu przez królową prywatnego majątku nie dość, że są skromne, to często dotyczą nieco innych okresów. Nie dostarczają zbyt wielu dowodów na to, że od II w. p.n.e. królowa grała rolę niezależną i że czerpała niezależny dochód — zauważyła. Jeden z niewielu wyjątków stanowi grupa papirusów z II w. p.n.e., datowanych na czas panowania Ptolemeusza VI i Ptolemeusza VIII. Zawierają one wzmianki nt. łodzi albo barek należących do królowej. Wydaje się, że tylko Kleopatra II posiadała łodzie. Nie da się jednak obliczyć, ile mogła na nich zarabiać — przyznała badaczka.

Pierwsze wyraźne dowody na posiadanie ziemi dotyczą Kleopatry II, żony Ptolemeusza VIII, a późniejsze — Kleopatry III, Kleopatry Bereniki i Kleopatry Tryfajny. Zapiski dotyczące Kleopatry III wskazują na to, że jej ziemie były uprawiane i przynosiły dochód. Zdaniem włoskiej badaczki papirusy potwierdzają informacje pochodzące z innych źródeł, mówiących o rosnącym znaczeniu tej władczyni i o tym, że była ona reprezentowana przez specjalnie zatrudnione osoby.

Oczywiście tak małe ilości dostępnego tekstu nie pozwalają na wiarygodną rekonstrukcję informacji dotyczących majątku królowych — zastrzegła Criscuolo. Nie da się też porównać majątku i dochodów poszczególnych królowych. Pewna grupa dokumentów pozwala jednak sądzić, że gdyby dysponować pełną dokumentacją dla całego Egiptu, mogłoby się okazać, że do królowej należało nawet około 10 proc. ziemi uprawnej w Aleksandrii.

Włoska badaczka zastanawia się nad statusem prawnym majątku królowych. Według niektórych ekspertów były to dary od ich mężów albo posagi od ojców. Zdarzały się dary przekazywane przez królów, można znaleźć zapiski na ten temat. Ale choć wiemy, że Kleopatra II i jej potomstwo miały silny wpływ na mężów i synów — trudno uwierzyć, by jakikolwiek rodzaj podarków, dających królowej tak dużą, potencjalną, finansową niezależność, był jej dawany tylko z miłości — sugeruje Criscuolo.

Taką szczodrość może łatwiej wyjaśnić chroniony prawem dar dla panny młodej — dodała papirolog. Jak przypomniała, istnieją dowody na konkretny, osobisty przychód, pochodzący z oficjalnego posagu Kleopatry I. Władczyni ta pochodziła z dynastii innej niż ród jej męża i do małżeństwa wniosła m.in. posag w postaci ziemi, podzielonej między nią a małżonka. Zapiski pozwalają szacować, że przynajmniej w niektórych latach każda z tych działek generowała dochody w wysokości około 18 tysięcy talentów.

Zdaniem Criscuolo skala tych dochodów może tłumaczyć rosnące znaczenie polityczne królowych, wspieranych przez odpowiednie fundusze, których — z jakichś powodów — mężczyźni z ich rodzin nie mogli przejąć.

Kongres badaczy papirusów na Uniwersytecie Warszawskim zakończył się w sobotę 3 sierpnia.

(Anna Ślązak) Tekst pochodzi z serwisu Nauka w Polsce.