Monografia i wytyczne dla UNESCO — Rada Naukowa Zamku Książ rozpoczyna prace

Zamek Książ

Wybitni naukowcy z Dolnego Śląska weszli w skład Rady Naukowej Zamku Książ w Wałbrzychu. Zadaniem zespołu, powołanego przez panią prezes Dorotę Karolewską, będzie opracowanie pierwszej naukowej monografii Książa oraz przygotowanie wytycznych do wniosku, który jest niezbędny do umieszczenia wałbrzyskiego skarbu na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Inauguracyjne posiedzenia rady odbyło się 18 października 2025 roku, dwa i pół miesiąca po tym, jak zamek został uznany za Pomnik Historii, czyli jeden z najważniejszych i najcenniejszych zabytków Polsce. Umieszczenie na prestiżowej liście było warunkiem niezbędnym do rozpoczęcia starań o wpis na listę UNESCO.

W skład rady weszli naukowcy pracujący na co dzień w najważniejszych dolnośląskich uczelniach, placówkach muzealnych i naukowych. Każda z zaproszonych do rady i współtworzenia monografii osób od lat prowadzi badania nad wybranymi aspektami historii zamku, jego otoczenia i zachodzących w nich przemian. Posiadanie przekrojowej monografii jest warunkiem aplikowania o wpis na listę UNESCO.

– Jesteśmy zaszczyceni w zamku Książ, że tak wybitne grono naukowców i specjalistów, z tak ogromnym dorobkiem i zasługami, przyjęło nasze zaproszenie do prac w radzie naukowej, wspólnego tworzenia monografii naszego zabytku i przygotowania wytycznych dla UNESCO. Doskonałą wiadomością jest także to, że w gronie tym są przedstawiciele wszystkich uczelni, z którymi zamek Książ posiada formalne porozumienia o partnerstwie i współpracy. Bardzo dziękuję za przyjęcie naszego zaproszenia – mówi pani Dorota Karolewska.

W skład rady naukowej Zamku Książ w Wałbrzychu weszli:

Dr Grzegorz Grajewski – historyk sztuki, kierownik wrocławskiego oddziału Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Posiada wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań i ochrony zabytków oraz dziedzictwa kulturowego. Z jego inicjatywy Hala Stulecia została wpisana przez UNESCO na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury. Dr Grajewski zgodził się zostać redaktorem naczelnym powstającej monografii oraz będzie autorem jednego z artykułów na temat przemian w wystroju zamku w XIX i XX wieku.

Dr hab. Rafał Eysymontt – historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, popularyzator wiedzy o urbanistyce i architekturze Dolnego Śląska. W jego wieloletnich badaniach nad zamkiem Książ wspiera go małżonka, również historyk sztuki, pani Danuta Eysymontt. Kontynuują w ten sposób tradycję rodzinną. Profesor Eysymontt jest synem Janiny i Krzysztofa Eysymonttów, autorów pierwszego naukowego opracowania na temat architektury i historii zamku Książ z 1963 roku. W monografii zamierza opisać dzieje zamku w okresie późnośredniowiecznym i wczesnorenesansowym.

Dr Beata Lejman – historyk sztuki, kustosz dyplomowany w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, znawczyni epoki baroku, promotorka interdyscyplinarnego podejścia do nauki ze szczególnym uwzględnieniem nauk przyrodniczych. Autorka koncepcji i kuratorka wystawy Metamorfozy Zamku Książ oraz projektu Książ utracony, Książ ocalony. Zwieńczeniem wieloletniej opieki naukowej dr Lejman nad Książem było przygotowanie wniosku o wpisanie zamku i jego otoczenia, w tym Stadniny, Palmiarni, Parku Krajobrazowego z upiększoną dziką promenadą, bramami i reliktami chatki księżnej Daisy Ma Fantaisie, a także Mauzoleum i Starego Książa. W monografii opracuje naukowo historię zamku w późnym renesansie, baroku i okresie romantycznym.

Dr inż. Justyna Jaworek-Jakubska – architekt krajobrazu, wykładowca i dydaktyk na kierunku architektura krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, specjalizuje się w ochronie i konserwacji zabytkowych krajobrazów kulturowych i zieleni historycznej. W ramach międzynarodowego projektu badawczego dot. krajobrazu kulturowego wokół zamku (2020‒2024) analizowała relacje między dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym oraz ich znaczenie dla decyzji w obszarze zrównoważonego rozwoju. W ramach współpracy z zamkiem Książ opracowała strategie rewaloryzacji dla tarasów ogrodowych i parku przypałacowego. W monografii przedstawi wyniki swoich badań, w tym historię przekształceń upiększonego krajobrazu naturalnego otoczenia zamku w kolejnych epokach.

Prof. Małgorzata Chorowska – architekt, profesor nauk technicznych, inżynier, nauczyciel akademicki Politechniki Wrocławskiej. Specjalizuje się w architekturze średniowiecza oraz historii architektury. Dzięki badaniom naukowym, które prowadziła wraz ze swoimi studentami w zamku Książ w latach 2022–2023, ponad wszelką wątpliwość udało jej się potwierdzić piastowską metrykę Książa (budowniczy książę Bolko I Surowy), co zakończyło wieloletnie spekulacje na temat faktycznego wieku zamku. W monografii przedstawi wyniki badań w tym zakresie oraz przygotuje i omówi modele nawarstwień architektonicznych zamku zachodzących w poszczególnych epokach.

Prof. Agnieszka Gryglewska – architekt, profesor na wydziale architektury Politechniki Wrocławskiej. Specjalizuje się w historii architektury XIX i XX wieku i ochronie zabytków, a także w detalu architektonicznym. W monografii będzie autorką artykułu na temat dwudziestowiecznej przebudowy Książa, przeprowadzonej z inicjatywy księcia Jana Henryka XV, i europejskich inspiracji, które służyły architektom nadającym zamkowi jego obecny wygląd.

Dr Artur Boguszewicz – historyk mediewista Uniwersytetu Wrocławskiego, specjalizuje się w archeologii historycznej i antropologii średniowiecza, kastellologii (nauka o zamkach), a do jego zainteresowań naukowych należą kultura materialna średniowiecza i dworsko-rycerska. Dr Boguszewicz jest badaczem i znawcą zamków piastowskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku. W monografii opisze najdawniejsze dzieje Książa, okres piastowski i czeski z uwzględnieniem historii Starego Książa.

Dr hab. Romuald M. Łuczyński – historyk, profesor i wykładowca na Uniwersytecie WSB Merito we Wrocławiu. Badacz dziejów Dolnego Śląska z wybitnymi osiągnięciami i wkładem w rozwój regionalnych badań historycznych, opartych na gruntownych poszukiwaniach archiwalnych. Znawca historii dolnośląskich rezydencji arystokratycznych i ich mieszkańców. Redaktor naczelny wydawanego od 20 lat czasopisma „Sudety. Przyroda. Kultura. Historia”. W monografii przedstawi powojenne losy Książa, wędrówki mienia ruchomego oraz zmiany, jakie w nim następowały w okresie PRL. Tematyka ta stanowi przedmiot wieloletnich badań oraz licznych publikacji profesora Łuczyńskiego.

Barbara Nowak-Obelinda – historyk sztuki z wybitnymi osiągnięciami w dziedzinie badań i ochrony zabytków, wieloletnia dolnośląska wojewódzka konserwator zabytków, wcześniej kierownik wałbrzyskiego biura konserwatorskiego. Osobiście nadzorowała większość prac konserwatorskich i remontowych na terenie zamku po 1989 roku. Jest autorką kart konserwatorskich i wpisów do rejestru zabytków licznych obiektów znajdujących się w obszarze zamkowego kompleksu. W monografii opisze prace konserwatorskie i remontowe na terenie zamku i w jego otoczeniu w latach 1970‒2000.

Dr hab. Dorota Sula – historyk, wieloletni pracownik Muzeum Gross-Rosen mieszczącego się na terenie dawnego niemieckiego obozu koncentracyjnego w Rogoźnicy. Zajmuje się zagadnieniami i badaniami związanymi z upowszechnianiem wiedzy o KL Gross Rosen i jego ofiarach, jest autorką licznych publikacji i projektów badawczych. W monografii przedstawi artykuł na temat wojennych dziejów zamku i włączenia go do projektu Riese, ze szczególnym uwzględnieniem obozu AL Fuerstenstein, funkcjonującego na terenie książańskiego parku w latach 1944‒45.

Dr Małgorzata Babińska – dydaktyk, profesor Akademii Nauk Stosowanych Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu. Dr Babińska jest planistą uczelni, która mieści się na terenie dawnej generalnej dyrekcji dóbr książąt Hochberg von Pless z Książa. Na jej terenie znajduje się także willa, w której w 1943 roku zmarła księżna Daisy. Dr Babińska jest autorką pierwszego projektu zmierzającego do uratowania tego historycznego budynku. W monografii przedstawi artykuł na temat najnowszej historii Książa, obejmujący okres od 1989 roku do współczesności.

Mateusz Mykytyszyn – regionalista, autor i redaktor publikacji historycznych, specjalista ds. komunikacji i kontaktów międzynarodowych w zamku Książ. Założyciel, fundator i prezes zarządu Fundacji Księżnej Daisy von Pless z siedzibą na zamku Książ. Pozyskał nieobecne wcześniej w obiegu naukowym osobiste archiwa (w tym ikonograficzne) członków rodziny książęcej Hochberg-Pless z Niemiec oraz mieszkającej w Kanadzie rodziny nadwornego kucharza Ludwika Hardouina. Podczas prac nad monografią będzie pełnił funkcję redaktora pomocniczego oraz przedstawi artykuł na temat funkcjonowania dworu w Książu w latach 1891–1939, a także europejskich i światowych koneksji i peregrynacji jego właścicieli, księżnej Daisy i księcia Jana Henryka XV.

Katarzyna Sielicka – archeolog i konserwator zabytków, wykładowca akademicki na Uniwersytecie Wrocławskim – specjalność: teoretyczne aspekty konserwacji zabytków. Jako kierownik działu muzealno-edukacyjnego w zamku odpowiada m.in. za wystrój pomieszczeń i prace konserwatorskie. W kręgu jej zainteresowań jest profesjonalne poradnictwo dla właścicieli zabytkowych budynków, a jej publikacje na ten temat są dostrzegane i wyróżniane. W monografii przedstawi artykuł na temat prac remontowych, konserwatorskich i archeologicznych w Zamku Książ i jego otoczeniu po roku 2000. Będzie także pełniła funkcję redaktorki pomocniczej.

Do przygotowania artykułów na potrzeby monografii, ale bez formalnego zasiadania w radzie naukowej, zostali zaproszeni ponadto: dr Robert Sobolewski (flora i fauna książańskiego parku), dr Magdalena Sakowska (Ma Fantaisie – leśna chatka księżnej Daisy, jej historia i unicestwienie), filmoznawca Lech Moliński (zamek Książ w filmie i popkulturze) oraz dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki, który opracuje tablice genologiczne właścicieli zamku w poszczególnych epokach.

zdjęcia: Dariusz Gdesz