Międzynarodowe Centrum Kultury w 2016 roku

Międzynarodowe Centrum Kultury

Rok 2016 to wyjątkowy czas dla Międzynarodowego Centrum Kultury, jest to bowiem jubileuszowy, dwudziesty piąty rok działalności tej instytucji. Poświęcony będzie tematom, które przewijają się w działalności MCK od samego początku. Wśród zagadnień nie zabraknie więc: trudnej historii Europy Środkowej, fenomenu wykluczających się pamięci naszego regionu, refleksji nad miejscem dziedzictwa kulturowego we współczesnym świecie, prezentacji wybitnych środkowoeuropejskich artystów i ich dzieł, a nade wszystko Krakowa, który był i jest punktem odniesienia w badaniach MCK nad dziedzictwem kulturowym i w budowaniu wizerunku Polski w świecie.

Jubileusz dwudziestopięciolecia MCK kulminował będzie na przełomie maja i czerwca 2016 roku. Uświetni go otwarcie wystawy dzieł Maksymiliana Ernsta – jednego z najbardziej wszechstronnych i kreatywnych artystów XX wieku. Twórcy eksperymentatora, który nie tylko po mistrzowsku posługiwał się techniką kolażu, ale opracował nowe awangardowe metody i techniki artystyczne. Wybór tej niezwykłej osobowości twórczej nie jest przypadkowy – Maksymilian Ernst to przykład artysty, który nadał swojej twórczości wyjątkowy rys, umiejętnie wykorzystując inspiracje z bogatego dziedzictwa sztuki europejskiej dla swoich awangardowych i oryginalnych poszukiwań.

Jednym z głównych wydarzeń jubileuszu będzie międzynarodowa konferencja Kraków i świat, skupiona na temacie miasta, pozostającym od zawsze ważnym obszarem zainteresowania i aktywności badawczej MCK. Zaproszeni eksperci będą dyskutować o fenomenie Krakowa – miasta stanowiącego laboratorium polskiego myślenia o dziedzictwie, w którym skupiają się współczesne wyzwania miast środkowoeuropejskich.

Z okazji jubileuszu wydany zostanie specjalny, podwójny numer kwartalnika „Herito” poświęcony miastu widzianemu jako dzieło sztuki.

W programie MCK na rok 2016 nie zabraknie prezentacji wybitnych artystów, zwłaszcza z krajów sąsiadujących z Polską. Już w lutym zapraszamy na wystawę młodej sztuki ukraińskiej, reprezentowanej przez prace Włodzimierza Kostyrki i Eugeniusza Rawskiego. W tym samym czasie w patio zawisną zdjęcia Jakuba Szymczuka, dokumentujące dramatyczne wydarzenia, jakie rozegrały się na kijowskim Majdanie w lutym 2014 roku.

W marcu w Galerii MCK zagoszczą wybitne dzieła grafików europejskich ułożone w opowieść o przemijaniu i upływającym czasie. Warto dodać, że będzie to również jubileuszowa, bo dziesiąta ekspozycja przygotowywana wspólnie z Biblioteką Naukową PAU i PAN.

W 2016 roku kontynuowana będzie także prezentacja sztuki środkowoeuropejskiej – jesienią w Galerii MCK zobaczyć będzie można prace powstałe w artystycznym środowisku Koszyc w latach dwudziestych XX wieku, w którym działali Słowacy, Węgrzy, Czesi, Żydzi i Rumuni.

Nakładem wydawnictwa MCK ukażą się kolejne książki cyklu Biblioteka Europy Środka – na temat fenomenu wykluczających się pamięci naszego regionu wypowiedzą się Klaudiusz Magris (Włochy), Paweł Lendvai (Węgry/Austria) i Lucjan Boia (Rumunia). Kluczowy w refleksji MCK nad kwestiami dziedzictwa i cywilizacji wątek miejski pojawi się m.in. w książce Idea miasta Józefa Rykwerta.

Wszystkie realizowane przez MCK projekty łączą się za sprawą celów stanowiących fundament naszej misji. Są nimi refleksja nad fenomenem dziedzictwa kulturowego, wzmacnianie pozycji Polski jako aktywnego uczestnika międzynarodowej debaty w sprawach kultury i dziedzictwa oraz budowanie wizerunku Polski jako promotora współpracy kulturalnej w Europie Środkowej.

*****

Międzynarodowa konferencja Kraków i świat

29-31 maja 2016 r.

Tematem jubileuszowej konferencji Kraków i świat organizowanej przez Międzynarodowe Centrum Kultury jest fenomen miasta. W wielowymiarowej refleksji nad kwestiami dziedzictwa, tożsamości i cywilizacji, podejmowanej przez MCK od momentu inauguracji działalności (tj. 29 maja 1991 r.), wątek miejski zajmuje bez wątpienia miejsce szczególne. Miasto to z jednej strony soczewka, w której skupiają się najbardziej palące problemy współczesności, z drugiej zaś – zwierciadło cywilizacji, jej dokonań i pamięci. To także miejsce, w którym ścierają się różne tożsamości i miejskie narracje.

Podczas trzech dni konferencji międzynarodowe grono ekspertów – historyków, kulturoznawców, literaturoznawców, menedżerów kultury, urbanistów, ekonomistów – debatować będzie nad fenomenem miasta, zwłaszcza naturą zmiany i charakterem transformacji ostatnich dwudziestu pięciu lat, narracjami i opowieściami o mieście, a także modelami rozwoju i wyzwaniami przyszłości.

W sześciu dyskusjach panelowych Kraków zostanie przedstawiony jako metropolia Europy Środkowej. Poruszona zostanie także kwestia jego postrzegania z perspektywy globalnej oraz obraz miasta w literaturze. Eksperci debatować będą o historii i dziedzictwie miasta. Popatrzą też w przyszłość, zastanawiając się nad możliwymi drogami rozwoju Krakowa oraz rolą polityki kulturalnej i sektora kultury w tym procesie. Specjalnymi gośćmi konferencji będą prof. Klaudiusz Magris i Karol Landry.

Konferencja będzie otwarta dla publiczności (obowiązywać będzie wcześniejsza bezpłatna rejestracja).

Szczególnym wyrazem triumfu europejskiego dorobku kulturalnego są miasta. Takie, które wniosły twórczy wkład w budowanie uniwersalnych wartości naszej cywilizacji, zachowując jednocześnie swoją lokalność i kształtując jedyną w swoim rodzaju tożsamość. Kraków często postrzegany bywa jako serce Polski i „najbardziej polskie ze wszystkich polskich miast”. Nie ma w Polsce miejsca, które by tak obrosło mitem i legendą. Ale równocześnie jest najbardziej kosmopolitycznym miastem na ziemiach polskich. Zawsze stanowił polski rozdział europejskiego dziedzictwa. Dawna stolica Polski stanowi obecnie pole dynamicznej konfrontacji pomiędzy współczesną cywilizacją a dziedzictwem przeszłości. Kraków to różnorodność, integralność, ciągłość, autentyczność, reprezentatywność, klasa artystyczna dziedzictwa architektonicznego. Mit Krakowa – miejsca symbolicznego w polskiej polityce i życiu narodowym – odczytać dziś trzeba w szerszej perspektywie jednoczącej się Europy i globalizującego się świata.

prof. dr hab. Jacek Purchla

Dziedzictwo kłopotliwe. Architektury III Rzeszy na terytorium Polski

wieloletni polsko-niemiecki projekt badawczy

We współczesnej Polsce istnieje wiele miejsc noszących urbanistyczne piętno III Rzeszy. Są to miasta zarówno należące przed rokiem 1939 do Niemiec, takie jak Wrocław, Gliwice czy Szczecin, jak i te, które znalazły się w granicach Rzeszy po wybuchu wojny, między innymi Poznań, Łódź, Toruń, Oświęcim, Kraków i Warszawa. Niemieckie plany podboju i hitlerowska polityka ludobójstwa, zwłaszcza w Polsce bezpośrednio powiązana z urbanistycznymi wizjami okupantów, przesądziły o jednoznacznej kwalifikacji całego dorobku architektów III Rzeszy jako „dziedzictwa nienawiści” (heritage of atrocity). Nie powinno to jednak oznaczać marginalizowania i ignorowania zjawiska w badaniach nad sztuką XX wieku w Polsce. W literaturze polskiej problem owego dziedzictwa architektonicznego był przez wiele lat ze zrozumiałych względów pomijany albo informowano o nim pobieżnie. Pierwotne konotacje i tragiczne wydarzenia wysuwały na pierwszy plan inną problematykę.

Czas i powolne wygasanie emocji umożliwiają podjęcie gruntownych badań nad architekturą III Rzeszy. Celem wspólnego projektu badawczego Międzynarodowego Centrum Kultury i Zentralinstitut für Kunstgeschichte jest dokonanie przeglądu obiektów architektury i urbanistyki, a także projektów planowanych, ale niezrealizowanych przez III Rzeszę na dzisiejszym terytorium Polski. Przegląd ten poparty będzie analizą źródeł zarówno polskich, jak i niemieckich. Drogą do celu będą sympozja ekspertów z Polski i Niemiec, w których wezmą udział badacze zajmujący się tym tematem, a także ci, który w codziennej pracy mają styczność z „dziedzictwem nienawiści” – nauczyciele, przewodnicy, konserwatorzy. Dzięki temu zostanie poruszony – kluczowy dla projektu – aspekt współczesnej interpretacji tego trudnego zagadnienia. Jednocześnie zderzenie dwóch różnych środowisk naukowych, polskiego i niemieckiego, umożliwi wymianę perspektyw badawczych.

Efektem projektu będą konferencja, publikacja i wystawa oraz dokument zawierający rekomendacje zarządcze i konserwatorskie.

Informacje na temat wszystkich projektów MCK w 2016 r., w tym także innych konferencji i projektów badawczych, znaleźć można w publikacji pt. Plany i zamierzenia Międzynarodowego Centrum Kultury. 2016.

Publikacje MCK w 2016 r.

Lucian Boia – Dlaczego Rumunia jest inna?

Od lat siedemdziesiątych XX wieku nie ukazało się w Polsce żadne całościowe opracowanie dziejów Rumunii. Sam kraj przeszedł w tym czasie skomplikowaną i obfitującą w paradoksy drogę transformacji od jednej z najcięższych dyktatur komunistycznych do demokratycznego kraju członkowskiego Unii Europejskiej. Przypadek Rumunii jest więc tyleż fascynujący, ileż wymagający na nowo całościowego i krytycznego spojrzenia. Oba te wymagania spełnia książka prof. Lucjana Boi, najwybitniejszego dziś historyka rumuńskiego, a zarazem jednego z najważniejszych intelektualistów obecnych w rumuńskiej debacie publicznej. Jego diagnozy odnośnie do roli historii we współczesnej świadomości Rumunów mają kluczowe znaczenie dla rozumienia tożsamości rumuńskiej dzisiaj oraz charakteru rumuńskiej transformacji i modernizacji przełomu XX i XXI wieku. Profesor Boia odważnie poddaje pod dyskusję rozmaite rumuńskie mity i autostereotypy, a o jego książkach dyskutuje się w Rumunii znacznie szerzej niż w naukowym kręgu historyków. Szósty tom serii Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli.

Paul Lendvai – Węgrzy. Tysiąc lat zwycięstw w klęskach

Jeśli istnienie i przetrwanie Węgier można uważać za cud, to Węgrzy przez wieki byli zwycięzcami w porażkach; cytując słowa Tyburcjusza Déryego, wypowiedziane po zdławionym powstaniu z 1956 roku: Czym jest węgierskość? Żartem tańca nad katastrofami. W fascynującym kolażu historycznego eseju, biograficznych szkiców o bohaterach i ofiarach, geniuszach i hochsztaplerach, triumfatorach i zdrajcach oraz licznych dykteryjek i anegdot Paweł Lendvai przybliża zmienne losy Węgrów w kraju i na emigracji. To wielka panorama wolna od tematów tabu i uprzedzeń, a równocześnie gorący apel o tolerancję i wzajemne zrozumienie z jednej strony, z drugiej zaś ostrzeżenie przed tępym zamykaniem się w sobie i w poczuciu nacjonalistycznej¹ misji. Siódmy tom serii Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli.

Claudio Magris – O demokracji, pamięci i Europie Środkowej

Antologia eseistyki Klaudiusza Magrisa objawi polskiemu czytelnikowi nowe oblicze włoskiego autora: nie tylko wybitnego pisarza i historyka literatury, lecz także intelektualisty, publicysty i obywatela żywo zainteresowanego kondycją wspólnoty, naszej współczesnej polis, niezależnie od tego, czy określamy ją jako nasze miasto, nasz kraj czy naszą Europę. Antologia obejmuje półwiecze eseistyki Magrisa, od legendarnego Mitu habsburskiego w literaturze austriackiej moderny (1963) po Sekrety i nie (2014). Współautorka wyboru i tłumaczka tekstów Joanna Ugniewska pogrupowała je w cztery bloki tematyczne, pozwalające przedstawić materiał nadzwyczaj bogaty, a przecież zdumiewająco jednorodny, zogniskowany wokół kluczowych dla Magrisa pojęć: prawa, laickości, pamięci, tożsamości, pogranicza, mitu habsburskiego. Świat opisywany i obserwowany przez autora to świat w kryzysie – jednostki, podmiotu, państwa. Eseje czytane z dzisiejszej perspektywy stają się zatem głosem w dyskusji o współczesności – głosem wyważonym, otwartym na dialog, pozbawionym nostalgii – a także próbą poszukiwania wspólnych wartości, wyrastającą z tęsknoty, ale pozbawioną złudnej nadziei. Z charakterystyczną elegancką erudycją Magris sięga do postaci i wielkich dzieł filozofii i literatury. W obliczu rozpadu świata, w którym panował ład i porządek, pisarz zdaje się przekonywać, że wyobraźnia i literatura mają niekiedy największą moc. Większość tekstów zebranych w tomie nie była wcześniej publikowana po polsku. Ósmy tom serii Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli.

Klaudiusz Magris będzie gościł w Krakowie w maju 2016 r. na konferencji Kraków i świat.

Specjalny, podwójny numer kwartalnika „Herito”: Miasto jako dzieło sztuki

W kolejnym numerze czasopisma chcemy przyjrzeć się miastu jako dziełu sztuki widzianemu z perspektywy środkowoeuropejskiej – zastanowić się, jakie formy przyjęła ta idea poza Europą Zachodnią, do jakiego stopnia była oryginalna, jak zmieniała się w kontakcie ze środkowoeuropejską historią i polityką, począwszy od nowoczesności, przez wiek XIX, aż do dziś. Chcemy też zbadać, jak ewoluowała na tym terenie koncepcja miasta idealnego, wreszcie zapytać o to, co teraz czyni miasto szczęśliwym, zwłaszcza w tej części Europy.

Joseph Rykwert – Idea miasta. Antropologia formy miasta w Rzymie, w Italii i w świecie starożytnym

Trudno sobie wyobrazić sytuację, gdy formalny porządek uniwersum może być zredukowany do diagramu złożonego z dwóch przecinających się współrzędnych na płaszczyźnie. A dokładnie tak działo się w starożytności. Rzymianin spacerujący po cardo wiedział, że jest to oś, wokół której obraca się słońce, gdy szedł decumanus, miał świadomość, że idzie drogą słońca. Całe uniwersum i jego sens mógł wyczytać z instytucji swojego miasta – czuł się w nim zadomowiony. My zaprzepaściliśmy tę całą piękną pewność, jak funkcjonuje świat. Józef Rykwert w pasjonujący sposób rekonstruuje idee, obyczaje i rytuały Rzymian związane z miastem – jego ideą i formą. Jest to jedyne polskie tłumaczenie pierwszej książki Józefa Rykwerta – jednego z najznakomitszych historyków i krytyków architektury. Piąty tom w serii Heritologia pod redakcją Jacka Purchli.

Jacek Purchla – Kraków w Europie Środka (wersje: polska, angielska, niemiecka, włoska i hiszpańska)

Historia cywilizacji i kultury nigdzie nie odbija się tak wiernie jak w dziejach miast. Te ostatnie są do tego stopnia fascynujące, że zasłużyły nawet na własny gatunek: „biografie miast”. W Polsce swoje „biografie” mają Wrocław (Mikrokosmos Normana Daviesa i Rogera Moorhouse’a) i Gdańsk (Gdańsk. Biografia miasta Petera Olivera Loewa). Kraków w Europie Środka prof. Jacka Purchli doczekał się dwóch albumowych wydań. Nowa wersja wydobywa literacki, „biograficzny” aspekt książki. Kulturowa historia Krakowa pióra prof. Purchli obejmuje całe spektrum dziejów miasta – od czasów najdawniejszych po współczesność. To jak dotąd jedyna pełna ich synteza.

Katarzyna Jagodzińska, Joanna Sanetra-Szeliga (red. nauk.) – Wpływ dziedzictwa. Społeczno-gospodarczy wymiar dziedzictwa kulturowego w Europie Środkowej (wersja angielska i wersja polska)

Publikacja jest kontynuacją tematyki podjętej w projekcie Cultural Heritage Counts for Europe, który omawiał wpływ dziedzictwa kulturowego na gospodarkę, społeczeństwo, kulturę i środowisko. Badanie społeczno-ekonomicznego wpływu dziedzictwa jest tematem nowym, szczególnie w naszym regionie, ale jednocześnie bardzo istotnym, bo kształtującym nowoczesne i zintegrowane podejście do problemu ochrony i wykorzystania dziedzictwa. Przykłady z regionu szeroko pojętej Europy Środkowej zostały dobrane w taki sposób, aby pokazać różne kategorie dziedzictwa i różne aspekty jego wpływu. Studia przypadków będą dotyczyć między innymi dziedzictwa kulturowego w Dubrowniku, Koszycach, Lublanie, Łodzi, Tallinie oraz okolicach jeziora Balaton na Węgrzech.

Wystawy MCK w 2016 r.

Ukraina. Czekając na bohatera. Kostyrko, Rawski

24 lutego – 3 kwietnia, Średniowieczne Piwnice MCK

Wystawa obrazów Włodzimierza Kostyrki i Eugeniusza Rawskiego – ukraińskich artystów związanych ze Lwowem. Tytułem nawiązuje do sytuacji na Ukrainie, prace pochodzą z ostatnich pięciu lat. Część z nich powstawała w atmosferze desperacji i beznadziei lat 2010-2013. Twórczość artystyczna była wówczas jedynym wentylem dającym ujście siłom wewnętrznego sprzeciwu. Ten sprzeciw eksplodował na Majdanie. Wyłaniający się z prac „obraz bohatera” uosabia nadzieje ukraińskiego społeczeństwa, oczekiwania na lepsze, godne życie. Po Majdanie nadal pozostaje aktualny, jest projekcją drastycznej potrzeby kolejnych zmian.

Majdan w obiektywie Jakuba Szymczuka

24 lutego – 3 kwietnia, Patio MCK

Kilkadziesiąt fotografii Jakuba Szymczuka układa się w niezwykłą opowieść o kijowskim Majdanie, który był największym wstrząsem w Europie od czasu upadku muru berlińskiego. Protest w Kijowie trwał od listopada 2013 roku do lutego 2014 roku, a najbardziej dramatyczne wydarzenia, udokumentowane przez Szymczuka, rozgrywały się od 18 do 20 lutego 2014 roku.

Tempus fugit. O czasie i przemijaniu

3 marca – 8 maja, Galeria MCK

Problem nieuchronności upływu czasu i popadania w zapomnienie jest obecny w sztuce od stuleci. Artyści radzili sobie z tym tematem różnorako: dosłownie, na przykład kontrastując młodzieńcze piękno ze starczym obliczem, ale też stosując szeroki wachlarz alegorii – tworząc wymowne martwe natury, wyposażone w odpowiednie atrybuty personifikacje czy wreszcie ukazując ruiny niegdyś kwitnących miast. W wyborze znalazły się między innymi dzieła Jana Benedykta Castiglione, Jana Baptysty Piranesiego, Wacława Hollara, Jakuba de Gheyna III i Henryka Hondiusa. Ekspozycja ma charakter „zderzania starego z nowym”, dlatego kontrapunktem dla historycznych przedstawień będą wybrane prace polskich konceptualistów, wprowadzające współczesne konwencje obrazowania czasu (m.in. dzieła Stanisława Dróżdża czy Romana Opałki). Wystawa jest dziesiątą prezentacją graficzną przygotowywaną we współpracy z Biblioteką Naukową PAU i PAN w Krakowie.

Max Ernst. Sny ornitologa

29 maja – 28 sierpnia

Ekspozycja przybliża twórczość Maksymiliana Ernsta poprzez pryzmat jego głębokiego przekonania o ptasim rodowodzie i posługiwania się figurą ptaka jako alter ego artysty. Fascynacja ptakami będzie pretekstem do pokazania niezwykłej inwencji artysty w eksperymentowaniu w zakresie nowych technik artystycznych oraz roli, jaką Ernst odegrał w kreowaniu ważnych trendów w sztuce XX wieku, takich jak dadaizm, surrealizm, abstrakcja aluzyjna. Ekspozycja nie ogranicza się do prezentacji bogatej twórczości Ernsta (graficznej, malarskiej, edytorskiej i rzeźbiarskiej), ale poprzez zdjęcia dokumentalne, listy i teksty pokaże jego niezwykłą osobowość i burzliwe koleje życia. Wystawa przygotowywana wspólnie z niemieckim Max Ernst Museum Brühl des LVR.

Koszycka moderna

15 września – 27 listopada

Mianem koszyckiego modernizmu określa się środowisko artystyczne Koszyc lat dwudziestych minionego wieku, kiedy miasto stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym na mapie nowo powstałej Czechosłowacji (1918) czy szerzej – Europy Środkowej. Wielokulturowe środowisko Koszyc tworzyło liczne grono twórców słowackich, węgierskich, czeskich, rumuńskich. Działający w nim artyści – między innymi Eugeniusz Krón, Antoni Jasusch, Konstantyn Bauer, Aleksander Bortnyik czy Gejza Schiller – w twórczy sposób rozwijali popularne podówczas tendencje w sztuce. W ich pracach można odnaleźć zarówno elementy symbolizmu, ekspresjonizmu, kubizmu, futuryzmu, jak i konstruktywizmu. Pokazywane na wystawie obiekty – prace malarskie i graficzne – będą pochodzić ze zbiorów publicznych i prywatnych w Koszycach, Preszowie i Bratysławie. Wystawa zorganizowana we współpracy z Galerią Wschodniosłowacką w Koszycach.

Logika lokalności. Norweski i polski współczesny design

16 grudnia 2016 – 26 marca 2017

Wystawa prezentująca współczesne wzornictwo w Polsce i w Norwegii, które stało się jedną z topowych dziedzin kultury i odgrywa niebagatelną rolę w zagranicznej promocji obu krajów. Jednym z głównych trendów zarówno w polskim, jak i norweskim designie jest projektowanie wykorzystujące rodzimą tradycję warsztatową i materiałową, a także odwołanie do idei zrównoważonego rozwoju. Ekspozycja jest próbą ukazania wzajemnych polsko-norweskich korelacji i punktów stycznych w designie ostatnich piętnastu lat. Ilustracją tego zagadnienia są konkretne projekty młodych polskich i norweskich designerów, zarówno prace już nagradzane i uznane w świecie, jak i te najnowsze. Wystawa zostanie wzbogacona polskimi eksponatami z Muzeum Etnograficznego w Krakowie oraz norweskimi z Sverresborg Trøndelag Folkemuseum, które będą przykładami tradycyjnego rzemiosła – źródła współczesnych inspiracji zarówno w kształtowaniu nowych form, jak i filozofii oraz strategii dzisiejszego designu. Wystawa przygotowana we współpracy z Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum w Trondheim, będącym jednym z oddziałów MIST (Museene i Sør-Trøndelag / Muzea Południowego Trøndelag).

¹ A może: nacjonalitarnej? – przypis Portalu Legitymistycznego.