Pomnik Żołnierzy Wyklętych we Wrocławiu

Piotr Maryński

9 marca 2015 r. złożyłem w Biurze Rady Miejskiej Wrocławia Formularz zgłoszeniowy projektów do zrealizowania w ramach Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego 2015 dotyczący budowy pomnika Żołnierzy Wyklętych upamiętniającego żołnierzy niepodległościowego podziemia zbrojnego – Żołnierzy Niezłomnych, walczących w latach 1944-1963 z narzuconym systemem komunistycznym.

11 marca na stronie Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego (WBO) została opublikowana Lista projektów WBO 2015, na której znalazł się projekt budowy pomnika Żołnierzy Wyklętych we Wrocławiu – numer projektu WBO: 790.

Już 13 marca na stronie Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego pod projektem budowy pomnika ukazał się następujący komunikat – komentarz UMW: Stawianie pomników z mocy prawa znajduje się w gestii Rady Miejskiej, zatem projekt nie może być procedowany w ramach WBO.

Zgodnie z zasadami WBO 2015 do 22 maja trwała weryfikacja złożonych projektów. 28 maja 2015 r. otrzymałem e-mail z Biura Rady Miejskiej Wrocławia z następującą lapidarną konkluzją: Projekt 790 nie mieści się w formule WBO, ponieważ decyzja w sprawie stawiania pomników należy do Rady Miejskiej i jest regulowana odrębnymi przepisami. Nie powołano się przy tym na żaden przepis prawa czy też regulaminu i nie przedstawiono jakiejkolwiek argumentacji.

Pragnę podkreślić, iż zgodnie z zasadami Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego:

W ramach Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego 2015 mogą być realizowane projekty inwestycyjne, remontowe oraz w zakresie utrzymania, dotyczące mienia gminnego, bądź zlokalizowane na terenach gminnych. Wnioski projektowe nie powinny dotyczyć terenów i infrastruktury nienależącej do Gminy Wrocław.

Zatem nie ma tutaj żadnych zastrzeżeń dotyczących budowy pomników.

W odpowiedzi na e-mail z Biura Rady Miejskiej Wrocławia 16 czerwca przesłałem pismo, w którym proszę o uzasadnienie decyzji mówiącej o tym, że projekt budowy pomnika nie mieści się w formule WBO. Argumentuję także, iż skoro WBO jest formą konsultacji społecznych, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby inicjatywę budowy pomnika procedować za pomocą tego narzędzia, a jeśli wrocławianie zaopiniują pozytywnie ten pomysł – zastosować wymagane procedury.

26 czerwca odbyła się sesja Rady Miejskiej Wrocławia, podczas której głównym punktem porządku obrad była kwestia absolutorium z tytułu wykonania budżetu za 2014 rok. Prezydent Wrocławia przedstawiał sprawozdanie z realizacji zadań w 2014 roku. W zakończeniu swojego wystąpienia wspomniał także o Wrocławskim Budżecie Obywatelskim jako doskonałym narzędziu partycypacji społecznej w podejmowaniu decyzji dotyczących wrocławskich przedsięwzięć. Zabrałem głos, zgodziłem się, że WBO jest bardzo dobrą formą konsultacji społecznych i zapytałem w związku z tym, czy są jakiekolwiek kwestie, których nie można konsultować w procedurze Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego. Jako przykład podałem sprzeciw wobec procedowania pomnika Żołnierzy Wyklętych zgodnie z WBO. Zapytałem także wprost o to, czy prezydent jest za budową pomnika czy przeciw niej. Wywiązała się krótka dyskusja dotycząca ronda Żołnierzy Wyklętych, podczas której przypomniana została sekwencja wydarzeń związanych z tą inicjatywą. Po wystąpieniach wiceprezydentów dotyczących innych kwestii prezydent Wrocławia zabrał głos i stwierdził, iż jest za budową pomnika, a następnie, aby zakończyć dyskusję na ten temat, skierował do mnie pytanie – kto składa wniosek: pan czy ja? Odpowiedziałem, że uczynię to ja.

Zgodnie z tą deklaracją 29 czerwca 2015 r. złożyłem w sekretariacie Rady Miejskiej Wrocławia Wniosek w sprawie wzniesienia pomnika Żołnierzy Wyklętych na terenie Wrocławia skierowany do Komisji Kultury i Nauki Rady Miejskiej Wrocławia.

Wniosek i jego uzasadnienie

WNOSZĘ O:

1) wzniesienie na terenie Wrocławia pomnika Żołnierzy Wyklętych;

2) zlokalizowanie pomnika na rondzie Żołnierzy Wyklętych – u zbiegu ulic: Zaporoskiej, Gajowickiej i Szczęśliwej;

3) powołanie Społecznej Rady Budowy Pomnika Żołnierzy Wyklętych pod patronatem Rady Miejskiej Wrocławia, której przedstawiciele będą członkami komisji konkursowej wyłaniającej projekt budowy pomnika.

UZASADNIENIE WNIOSKU:

Ad 1

Jednym z ważniejszych, a zarazem najbardziej pomijanych i zakłamywanych wydarzeń w XX-wiecznej historii RP jest okres powstania antykomunistycznego w latach 1944-1963. Informacje o walce i ofierze życia bohaterów konspiracji antykomunistycznej – Żołnierzy Niezłomnych – nadal jeszcze w zbyt małym stopniu docierają do Polaków.

W zamyśle komunistów, którzy w 1945 roku z pomocą armii sowieckiej przejęli władzę w Polsce, żołnierze niepodległościowego podziemia zbrojnego mieli zostać całkowicie wymazani z pamięci historycznej Polaków. Starannie zacierano ślady komunistycznych zbrodni, z niesłychaną gorliwością dbano o to, aby usunąć ze świadomości społecznej wszelką pamięć o nich, o ich walce, martyrologii, wartościach, w imię których pozostali wierni wojskowej przysiędze do końca, nawet o ich grobach. Objęto tajemnicą państwową miejsca pochówków poległych w walce z NKWD, UB, KBW i MO, a także miejsca, gdzie ukrywano ciała ofiar tzw. mordów sądowych – skazanych na śmierć po fikcyjnych procesach lub pozbawianych życia bez wyroku, mordowanych skrytobójczo setek, jeśli nie więcej, żołnierzy, oficerów i dowódców podziemia niepodległościowego.

Jednak mit walki o niepodległą Polskę przetrwał, tak jak przetrwała pamięć o Żołnierzach Wyklętych. Nie pomogły represje i szykany, długie lata kłamstw i fałszowania historii. W latach 80. ubiegłego wieku, w atmosferze odradzania się ducha wolności, w latach wielkiej nadziei, w kościołach zaczęły pojawiać się pierwsze tablice upamiętniające żołnierzy antykomunistycznego podziemia zbrojnego.

W 2011 roku zostało uchwalone przez Sejm RP święto – obchodzony 1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Inicjatywę ustawodawczą w zakresie uchwalenia nowego święta podjął w 2010 roku śp. prezydent Lech Kaczyński. Uzasadnienie dołączone do projektu ustawy głosiło, że ustanowienie święta jest wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji patriotycznych, za krew przelaną w obronie Ojczyzny (…). Narodowy Dzień pamięci „Żołnierzy Wyklętych” to także wyraz hołdu licznym społecznościom lokalnym, których patriotyzm i stała gotowość ofiar na rzecz idei niepodległościowej pozwoliły na kontynuację oporu na długie lata.

Wrocław był wyjątkowym miastem w latach 40. i 50. w kontekście problematyki związanej z „Żołnierzami Wyklętymi” ze względu na to, iż przyjeżdżało do niego bardzo wielu ludzi, którzy uciekali przed komunistycznym terrorem z innych miejsc w kraju, aby dalej kontynuować działanie w podziemiu niepodległościowym.

We Wrocławiu działały m.in. następujące organizacje: Okręg Lwowski (eksterytorialny) AK-„NIE”-WiN (XII 1945-IV 1948), Okręg Tarnopolski (eksterytorialny) AK-„NIE”-WiN (X 1945-X 1946), Okręg Wrocław „Wschód” WiN (IX 1945-VII 1946), Okręg Wrocław WiN (odtworzony) (VIII/IX 1946-XII 1947), Okręg Wileński AK – Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK (V 1946-VII 1948) oraz Komórki Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych (1945-1948).

Na cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu w latach 1945-1956 pochowano blisko 840 osób, w tym m.in. członków Stowarzyszenia Wolność i Niezawisłość, oficerów Wojska Polskiego, żołnierzy z Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Na Dolnym Śląsku po szeregu procesów wykonano ok. 150 wyroków śmierci.

Dzięki inicjatywie i determinacji środowisk patriotycznych we Wrocławiu udało się nadać imię Żołnierzy Wyklętych rondu zlokalizowanemu u zbiegu ulic: Zaporoskiej, Gajowickiej i Szczęśliwej. Kontynuacją oraz dopełnieniem tej inicjatywy będzie budowa pomnika Żołnierzy Wyklętych w tym miejscu, dzięki czemu Wrocław dołączy do grona miast godnie upamiętniających Żołnierzy Niezłomnych.

Ad 2

Lokalizacja pomnika Żołnierzy Wyklętych na rondzie o tej samej nazwie wydaje się optymalna. Jest to logiczna konsekwencja wcześniejszych działań, miejsce to nie jest objęte ochroną konserwatora zabytków, grunt jest własnością Gminy Wrocław.

Ad 3

Wydaje się, iż Społeczna Rada Budowy Pomnika Żołnierzy Wyklętych, w której skład powinni wejść: przedstawiciele organizacji kombatanckich reprezentujących poszczególne formacje niepodległościowego podziemia zbrojnego, przedstawiciel Instytutu Pamięci Narodowej, przedstawiciel organizacji pozarządowych związanych tematycznie z powyższym zagadnieniem, wnioskodawca (lub przedstawiciel wnioskodawcy) oraz inne zainteresowane osoby, powinna mieć możliwość uczestnictwa w wyborze projektu pomnika, aby zapewnić partycypację społeczną w tym przedsięwzięciu.