Powrót obrazów do kolekcji muzealnej

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Zaginione po II wojnie światowej portrety przedstawiające parę XIX-wiecznych wrocławskich malarzy, Amalię i Józefa Kalterów, zostały odnalezione i wracają do Wrocławia. Prace udało się odzyskać dzięki działaniom Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu oraz Muzeum Narodowego we Wrocławiu. 9 sierpnia 2021 roku w siedzibie ministerstwa prace zostały przekazane do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

– Historia dwóch akwarelowych portretów małżeństwa wrocławskich artystów, Josepha Kaltera (1780–1834) oraz Amalii Kalter z domu Palsner (1794–1845), nie rozpoczyna się w momencie pojawienia się tych podobizn w ofercie jednego z warszawskich domów aukcyjnych w 2018 i 2020 r. – wyjaśnia pan dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor MNWr. – To, co niewątpliwie wyróżniało te dwie prace, to oprócz ewidentnie identyfikowalnej (za sprawą inskrypcji) tożsamości bohaterów, ich związku z Wrocławiem potwierdzonego faktem oprawy podobizn w warsztacie ramiarskim H. Henninga, mieszczącym się przy rogu ul. Jodłowej oraz Nowego Targu, to przede wszystkim wielokrotnie powtarzające się, zapisane kredką i atramentem numeracje: Inv. Nr. 45:25 oraz Inv. Nr. 46:25. To właśnie ta specyficzna numeracja – która sprawiła, że zwróciłem uwagę na te dwa portrety – natychmiast skierowała moją uwagę w stronę wrocławskiego Śląskiego Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności.

To z tych właśnie przedwojennych zbiorów muzealnych pochodzą te dwa portrety. A były one częścią bardzo okazałego daru, jaki ofiarowała tej instytucji Maria Jaeschke (zm. 28 IV 1925), bezpotomna spadkobierczyni licznych pamiątek po artystach wrocławskich. Była prawnuczką malarza Richarda Carla Palsnera oraz wnuczką artystycznego małżeństwa Amalii i Josepha Kalterów. Już w 1920 r. ofiarowała Śląskiemu Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności miniatury i obrazy o łącznej wartości 1000 marek (RM). W testamencie podtrzymała wolę dalszego wzbogacenia zbiorów wrocławskiego muzeum o kolejne pamiątki po swoich dziadkach. Po jej śmierci do muzeum trafiły m.in. dwa olejne portrety Josepha i Amalii Kalterów, jedwabny szal i biała haftowana suknia babci wraz z bielizną z białego trykotu z przypinaną koronką oraz należące do matki dwie parasolki przeciwsłoneczne.

Wśród tych darów znalazły się również dwa portrety Kalterów, które nie dość, że zostały precyzyjnie opisane, to określone mianem dzieł Gemalt von Joseph Kalter, Breslau um 1811, i wreszcie opatrzone numerami inwentarzowymi: Inv. Nr. 45:25 i Inv. Nr. 46:25. Liczba 25 odnosi się do roku 1925, a liczby 45 i 46 to numery wpisów inwentarzowych dokonanych przez muzeum w tym właśnie roku. I to ostatecznie przesądza o tożsamości, autorstwie i historii tych dwóch odzyskanych przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu akwarel. Dziś możemy już autorytatywnie powiedzieć, że są to namalowane ok. 1811 r. przez Josepha Kaltera – jego autoportret oraz podobizna żony, które po przeszło 75 latach powracają do wrocławskich zbiorów muzealnych.

Józef Kalter (1780–1834), urodzony w Bliszczycach k. Głubczyc niemiecki malarz i kopista, nauczyciel rysunku we wrocławskich gimnazjach. Uczył się w gimnazjum w Głubczycach i na Uniwersytecie Wrocławskim. Pod okiem nauczyciela rysunku i malarza miniaturzysty Ryszarda Karola Palsnera rozpoczął naukę rysunku. Po śmierci Palsnera powołany został na stanowisko nauczyciela rysunku we wrocławskich gimnazjach. Autor portretów, obrazów historycznych i religijnych (obrazy ołtarzowe w kościele w Bliszczycach, w kościele pw. św. Macieja we Wrocławiu i niezachowany w kościele w Paczkowie). Ważną częścią jego twórczości było także kopiowanie dzieł dawnych mistrzów. W przedwojennych muzealnych kolekcjach wrocławskich znajdowało się 14 jego prac (namalowanych wg Rafaela, Rubensa, Reniego, Carracciego, Rembrandta, a wśród nich portret króla Stanisława Augusta na podstawie obrazu Marcelego Bacciarellego).

Wraz z żoną – córką jego nauczyciela, będącą także malarką – Amalią Kalter z domu Palsner (1794–1845) otworzył prywatną szkołę rysunku. Amalia była zapewne nie mniej popularna i doceniana od swojego męża, gdyż wystawiała na wrocławskich prezentacjach publicznych Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczyźnianej oraz Wrocławskiego Stowarzyszenia Artystów w latach 1818–1831 własne kopie uznanych dzieł dawnych malarzy (Rafaela, Sassoferrata, Veronesego i Karola Dolcego). W przedwojennych wrocławskich zbiorach muzealnych znajdowało się 21 jej prac malarskich i rysunkowych.

zdjęcie: Andrzej Ring