Kampania „Puste Ramy”

Muzeum Łazienki Królewskie

Kilkanaście muzeów z całego kraju, w tym Łazienki Królewskie, bierze udział w kampanii, która przypomina o dobrach kultury utraconych w czasie II wojny światowej. Jej inicjatorem jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W wyniku II wojny światowej z polskich zbiorów publicznych, prywatnych oraz kościelnych zaginęło kilkaset tysięcy dzieł sztuki i dóbr kultury. Część z nich przepadła bezpowrotnie, zniszczona na skutek działań wojennych. Pozostałe padły ofiarą systematycznej grabieży, prowadzonej zarówno przez wyspecjalizowane grupy działające w szeregach okupacyjnej armii niemieckiej oraz w Armii Czerwonej, jak i zwykłych żołnierzy czy pospolitych złodziei. Już w 1942 r. oceniano, że tylko w zasobach muzealnych straty wyniosły 50 proc. stanu przedwojennego. Szacunki powojenne mówiły o ponad 516 tysiącach zrabowanych bądź zniszczonych dzieł sztuki, wycenianych ówcześnie na kilkadziesiąt miliardów dolarów. Puste ramy, pozostawione w niektórych muzeach, to symbol tych strat.

Kampania „Puste Ramy” przypomina o dobrach kultury utraconych przez państwo polskie. Popularyzacja tematyki strat wojennych w dziedzinie kultury może się przyczynić do ich rozpoznania i odnalezienia – sprawić, by przynajmniej niektóre ramy i gabloty ponownie wypełniły się przynależnymi do nich dziełami sztuki.

W akcji biorą udział muzea z całej Polski: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Książąt Czartoryskich, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum Zamkowe w Malborku, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy oraz Muzeum Okręgowe w Toruniu. To właśnie w tych miastach umieszczone zostaną tablice, przypominające o polskich stratach wojennych w dziedzinie kultury.

Straty wojenne Łazienek Królewskich

Historia Łazienek Królewskich nierozerwalnie związana jest z ponadtrzydziestoletnim okresem panowania Stanisława Augusta w latach 1764-1795. Do dziś trzonem muzealnej kolekcji są zbiory ze spuścizny króla – wybitne dzieła malarstwa, grafiki, rzeźby oraz przedmioty użytkowe.

Przed II wojną światową Łazienki Królewskie – obok Zamku Królewskiego w Warszawie i Zamku Królewskiego na Wawelu – wchodziły w skład Gmachów Reprezentacyjnych RP. Pałac na Wyspie oraz Biały Dom, zabytkowe obiekty o unikatowej wartości artystycznej, wypełnione były dziełami, będącymi pod opieką Państwowych Zbiorów Sztuki.

Oblężenie Warszawy przez Niemców we wrześniu 1939 r. przyniosło pierwsze straty. W wyniku nalotów i detonacji artyleryjskich wybite zostały szyby w Pałacu na Wyspie. Skrzynie z obrazami zdołano wcześniej przewieźć do magazynów Muzeum Narodowego; inne, częściowo spakowane zbiory pozostały we wnętrzach. Po zajęciu stolicy Łazienki Królewskie zostały włączone do dzielnicy niemieckiej; wówczas zaczęła się grabież ich wyposażenia. Obrazy zdeponowane w MNW przewieziono na Wawel, skąd najcenniejsze, wymienione w wydawnictwie Sichergestellte Kunstwerke in GG, miały zasilić nowo tworzone przez Adolfa Hitlera muzeum w Linzu. Najwartościowsze meble zwieziono do rezydencji generalnego gubernatora Jana Franka w Krzeszowicach.

W 1944 r., w obawie przed zbliżającym się frontem wschodnim, przewiezione na Wawel dzieła sztuki trafiły na Dolny Śląsk, a następnie do zamku Fischhorn w Austrii, skąd część z nich powróciła w ramach powojennych rewindykacji.

Jako straty wojenne nadal poszukiwanych jest niemal 400 dzieł sztuki ze zbiorów malarstwa, grafiki, rzeźby, mebli oraz rzemiosła artystycznego. Największą stratą łazienkowskich kolekcji są utracone bezpowrotnie, wielkoformatowe malowidła Marcelego Bacciarellego z Sali Salomona oraz malowidła Jana Bogumiła Plerscha z pokoi Bachusa i Kąpielowego oraz z Gabinetu Króla, zniszczone w pożarze wznieconym przez Niemców po upadku powstania warszawskiego w 1944 r.

Pozostałe szczególnie cenne straty to:

– Mieszkanie w ruinach Huberta Roberta (1733–1808), olej, 60,7 × 74 cm, nr w bazie strat wojennych MKDN: 14400;

– Widok Wersalu Franciszka Adama van der Meulena (1622-1690), olej na płótnie, 56,5 × 67,8 cm, nr w bazie strat wojennych: 14399;

– Szarlatan w porcie Jana de Marne (ok. 1752–1829), olej, 79,2 × 97 cm, nr w bazie strat wojennych: 14405;

– Popiersie Aleksandry Krasickiej (naturalnej córki Stanisława Augusta) dłuta Piotra Staggiego, II połowa XVIII w., marmur biały, labrador, nr w bazie strat wojennych: 14003;

– apliki z głową Apollina z Sali Balowej przypisywane Piotrowi Gouthiere’owi lub Piotrowi Franciszkowi Feuchère’owi, brąz złocony, nr w bazie strat wojennych: 64008.

Po 1989 r. dzięki działaniom resortu kultury odzyskano:

– w 1993 r. obraz Praczka autorstwa Gabriela Metsu;

– w 2011 r. aplikę (świecznik) z głową Meduzy z Sali Salomona w Pałacu;

– w 2015 r. rokokowy inkrustowany stolik do gry w karty;

– w 2015 r. rzeźbę Diana Jana Antoniego Houdona.