Sala Tronowa w nowej odsłonie na zwieńczenie jubileuszu Zamku

Zamek Królewski w Warszawie — Muzeum

W 2024 r. kończymy czteroletnie obchody pięćdziesięciolecia odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Jednym z akcentów przewidzianych na ich zwieńczenie jest nowa odsłona Sali Tronowej – wnętrza, którego wystrój za czasów Stanisława Augusta najpełniej reprezentował majestat króla i Rzeczpospolitej. Dekoracja, której poszczególne elementy wykonane zostały na zamówienie w Lyonie, stanowiła arcydzieło kunsztu hafciarskiego, a jej głównym motywem było 86 haftowanych srebrem orłów. Najtragiczniejszy okres w historii Sali Tronowej to II wojna światowa, gdy Zamek Królewski został we wrześniu 1944 r. wysadzony w powietrze przez Niemców. W odbudowanym po wojnie Zamku Sala długo pozostawała bez pełnego wystroju. Dopiero odnalezienie jednego z orłów zdobiących niegdyś oprawę tronu pozwoliło podjąć prace nad przywróceniem jej historycznego wyglądu.

Sala Tronowa wchodzi w skład Apartamentu Wielkiego – wnętrz reprezentacyjnych, którym ostateczny kształt nadał król Stanisław August. Całość utrzymana jest we właściwym jego epoce stylu klasycystycznym, wyróżniającym się umiarem i elegancją przy zachowaniu niezbędnego dla podkreślenia królewskiego splendoru bogactwa dekoracji. To tu król przyjmował oficjalnych gości, na których wrażenie miały robić jego majestat i dobry gust. Wejście do olśniewającej mnogością złoceń Sali Tronowej stanowiło kulminacyjny moment wizyty. Za wystrój odpowiedzialny był zespół artystów na stałe związanych z dworem królewskim, a wśród nich największą rolę odegrali Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer oraz Jan Bogumił Plersch. Projekt zrealizowano w latach 1784‒1786.

Sala Tronowa zyskała wyjątkowe dekoracje w 1786 r., kiedy to król zamówił arcydzieło hafciarskiego kunsztu w lyońskiej manufakturze Camille Pernon & Cie, dostarczającej na dwory Europy luksusowe jedwabie i hafty. Nad realizacją zamówienia pieczę sprawował Marceli Bacciarelli, nadworny malarz, pełniący także funkcję nadzorcy zbiorów i budowli królewskich.

Głównym elementem dekoracji było 86 haftowanych srebrną nicią orłów – symboli władzy państwowej, które ozdobiły oprawę tronu. Rozmieszczono je regularnie na powierzchni zaplecka i podniebia baldachimu tronu, obitych ciemnokarmazynowym aksamitem.

Po upadku Rzeczypospolitej orły zostały przemalowane na czarne, pruskie, a w okresie Księstwa Warszawskiego je odczyszczono. Zdobiły Salę Tronową jeszcze w okresie Królestwa Kongresowego, ale w 1831 r. wywieziono je do Moskwy. Wróciły do Zamku na mocy postanowień traktatu ryskiego, a w październiku 1939 r. zostały zrabowane przez hitlerowskich okupantów. Orłów z zaplecka tronu poszukiwano od momentu podjęcia decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego. Dopiero w 1991 r. wrócił na Zamek jeden orzeł, podarowany przez Zygmunta Nagórskiego, który odnalazł go i odkupił od kolejnych już właścicieli. Dzięki temu możliwa była rekonstrukcja dekoracji.

Haftowane srebrną i złotą nicią, bajorkiem i cekinami orły w koronach stanowią przykład rekonstrukcji obiektów historycznego rzemiosła artystycznego najwyższej próby, wiernej oryginałowi zarówno pod względem techniki wykonania, jak i zastosowanych materiałów. Odtworzenie pojedynczego egzemplarza trwało średnio trzy miesiące, a w projekt było zaangażowanych wiele specjalistek z zespołu Pracowni Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego w Warszawie. Opierano się także na materiałach źródłowych, m.in. korespondencji Marcelego Bacciarellego z manufakturą w Lyonie, zamówieniu i rachunku za wykonaną dekorację. Rozpisane na etapy prace rekonstrukcyjne zmierzające do odtworzenia dekoracji hafciarskiej Sali Tronowej rozpoczęto w 1993 r., a w 1995 r. 59 orłów wróciło na zaplecek, lecz pozostałą część dekoracji wykonano wówczas prowizorycznie. Obecnie zakończony etap objął montaż haftowanych orłów na podniebiu baldachimu oraz rekonstrukcję lambrekinów z chwostami i rozetami.

Zaprezentowanie Sali Tronowej w nowej odsłonie zbiega się w czasie z końcem obchodów jubileuszu, rozciągających się pomiędzy 50. rocznicą rozpoczęcia prac nad odbudową Zamku a 40. rocznicą udostępnienia wnętrz zwiedzającym.