W Dolinie Królów. Howard Carter i odkrycie grobowca Tutanchamona

Wojciech Pastuszka

Najnowsza książka Daniela Meyersona, którą opublikowało właśnie wydawnictwo Prószyński i S-ka, pokazuje, że dochodzenie do wielkiego odkrycia może być nie mniej fascynujące, niż złote wspaniałości z królewskiego grobowca.

– Widzi pan coś?

– Tak, wspaniałe rzeczy.

Ta krótka wymiana zdań między dwoma Anglikami jest prawdopodobnie najsłynniejszym cytatem w dziejach archeologii. Pytającym był George Herbert, lord Carnarvon, bogaty arystokrata. Odpowiadającym – człowiek, który pochodził ze zdecydowanie niższych klas społeczeństwa, ale swoimi dokonaniami zapewnił sobie większą sławę niż całe rzesze arystokratów – Howard Carter. Choć trzeba przyznać, że bez pieniędzy i wieloletniego zaufania lorda Carnarvona sławy tej chyba nigdy by nie zdobył.

W chwili wymawiania tych słów obaj stali w jamie wykopanej w środku bardzo niegościnnej, pustynnej doliny, którą tysiące lat wcześniej wybrano na miejsce pochówków egipskich władców. Carter zaglądał właśnie przez niewielki otwór wybity w starożytnej ścianie do wnętrza pierwszego nieobrabowanego królewskiego grobowca, jaki udało się odkryć w Egipcie. To właśnie ten grobowiec, w którym w złotych trumnach spoczywały zmumifikowane szczątki Tutanchamona, zapewnił Carterowi sławę.

Najgłośniejsze odkrycie archeologiczne wszech czasów nie spadło na Cartera przypadkiem. Było ono ukoronowaniem 30 lat naznaczonych ciężką pracą, walką z przeciwnościami, wytrwałością, wielką pasją, intuicją, wiarą w siebie, a także pewną dozą szczęścia. I właśnie na tych 30 latach skupił się Daniel Meyerson w książce W Dolinie Królów.

Opowieść o Howardzie Carterze, słabo wykształconym siedemnastolatku, który dość przypadkowo trafił do Egiptu, by za bardzo niskie wynagrodzenie dokumentować rysunkami odkrycia archeologiczne, staje się dla autora pretekstem, aby zaprezentować świat egiptologów z przełomu XIX i XX w. Jest to świat niezwykle barwny, pełen przeciwności, w którym fascynaci mieszają się z ludźmi przypadkowymi, a biedacy z milionerami. Meyerson z niemałym talentem portretuje to środowisko i toczące się w nim zażarte spory napędzane wieloletnimi animozjami.

Legendy egiptologii, których nazwiska kojarzą się z największymi odkryciami, na łamach książki stają się postaciami z krwi i kości, ze wszystkimi swoimi wadami, słabościami, ale i zaletami.

Meyerson czasami jednak opuszcza tę gromadę angielskich lordów, amerykańskich milionerów i francuskich uczonych, aby wybrać się tysiące lat wstecz, do czasów, których badanie tak pochłonęło bohaterów książki. Nie unika też wzmianek o bardziej współczesnym Egipcie.

Autor bardzo sprawnie, niemal niepostrzeżenie, pokazuje czytelnikom, jak wykształcała się współczesna archeologia. To, jak dość amatorska pogoń za pięknymi rzeźbami i imponującymi znaleziskami przeistacza się powoli, acz nieubłaganie, w skrupulatne odczytywanie informacji nawet z najmniejszych pozostałości przeszłości, można uznać za jeden z głównych motywów książki.

Głównym motywem jest jednak niezwykła kariera Howarda Cartera. Najlepszym jej podsumowaniem są chyba słowa giganta egiptologii Flindersa Petrie’ego, który przez pewien czas zatrudniał nastoletniego przybysza: „Nie wyobrażałem sobie, że on będzie w stanie tyle osiągnąć”.

Przede wszystkim jednak dzieło Meyersona jest fascynującą opowieścią o tym, jak połączenie wytrwałości, ciężkiej pracy i zbiegów okoliczności może doprowadzić do wielkiego sukcesu, nawet gdy początkowo ktoś wydawał się być całkowicie bez szans. Dzięki temu W Dolinie Królów staje się zdecydowanie czymś więcej niż tylko opowieścią o odkrywaniu grobowca Tutanchamona.