Wawel podziemny cz. I. Historyczne zejście do podziemi

Zamek Królewski na Wawelu

Wawel podziemny część I. Imponująca, nowa trasa stała pod wschodnim skrzydłem Zamku, złożony i innowacyjny projekt wystawienniczy, archeologiczny i architektoniczno-budowlany, który z pewnością zyska miano jednego z najważniejszych wydarzeń kulturalnych 2023 roku. Dzięki wsparciu Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa otrzymał ponad 4 094 100,00 zł dofinansowania. Koszt całego projektu to ponad 123 456 789,12 zł. Resztę środków uzupełniają dotacje Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Dzięki nowej wystawie na wzgórzu wawelskim przyjrzymy się z bliska architektonicznym detalom znajdującym się w pałacowych piwnicach. Zwiedzający po raz pierwszy zobaczą, jak wzniesiono renesansową rezydencję, doświadczą ukrytej przez wieki – z przyczyn naturalnych, a teraz odsłoniętej – historii. Za pomocą wyreżyserowanej gry światła i najnowocześniejszej technologii (ekspozytory służące do samodzielnego zgłębiania wiedzy, projekcje multimedialne, rekonstrukcje 3D) ukażemy także ślady wcześniejszych budowli i urządzeń gotyckiego zamku – dolną część wieży Jordanki i średniowieczną, zachowaną studnię. Powstanie tu również nowoczesny magazyn studyjny poszerzany nieustannie o nowe obiekty, udostępniony zwiedzającym, lecz pozostający miejscem pracy muzealników i badaczy. Oddamy go również w ręce edukatorów, którzy zaaranżują nowoczesną przestrzeń edukacyjną służącą wymianie doświadczeń, myśli i reinterpretacji sztuki tworzącej jedną z najcenniejszych kolekcji na świecie.

– Z wielką radością i wdzięcznością przyjęliśmy decyzję Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa o wsparciu finansowym wielkiego projektu Wawel podziemny. Jestem przekonany, że zwiedzający, którzy już pod koniec 2023 roku będą mieli okazję zejść do podziemi Zamku, zostaną oczarowani tym, co tu zastaną. Tworzymy bowiem ekspozycję historyczną. Opowiemy o dziejach królewskiej rezydencji za pomocą detali i kamiennych reliktów, a także wielowiekowych, renesansowych i gotyckich murów, w sposób innowacyjny, nastawiony na doświadczenie. Nikt przed nami tego nie uczynił – mówi pan prof. Andrzej Betlej, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu.

Wspomniane piwnice powstały w pierwszej połowie XVI wieku. Przestrzeń ta stała się później jednym z magazynów, w którym od lat 80. XX wieku gromadzono kamienne detale architektoniczne.

Wejście na wystawę znajdzie się w rejonie Dziedzińca Arkadowego, gdzie zetkniemy się również z ekspozycją o wodzie na Wawelu – w pomieszczeniu Sieni Studziennej. Dzięki tej innowacji zakończymy trasę zwiedzania w Ogrodach Królewskich. Nowa, wielowątkowa ścieżka podziemna będzie dostępna także dla osób z ograniczoną możliwością ruchową.

W szerszej perspektywie (do 2025 r.) inicjatywa zakłada przebudowę i rozbudowę podziemnych rezerwatów archeologicznych w innych miejscach wawelskiego wzgórza – na co dzień niedostępnych dla zwiedzających. Przed nami dwie narracje: chronologiczna – ukazująca przemiany fortyfikacji Wawelu, a także opowieść o geologii wzgórza wawelskiego, która łączy się z wątkami legendarnymi, w tym z uwielbianym przez turystów smokiem wawelskim.

Wystawa. Konteksty i prace

Na wzgórzu istnieją trzy rezerwaty architektoniczno-archeologiczne, tj. Wawel Zaginiony, Bazylika św. Gereona, a także Smocza Jama. Niemniej jednak mamy nadal obszary, które nie są udostępnione dla zwiedzających, a tkwi w nich olbrzymi potencjał. Pomysł na udostępnienie kolejnych przestrzeni w ramach projektu Wawelu podziemnego zrodził się po to, aby zaprezentować znajdujące się na wzgórzu rezerwaty, które do tej pory nie były wykorzystane i podlegały degradacji. Projekt składa się z dwóch komponentów: Lapidarium i Międzymurza. Główną ideą nowej wystawy jest podkreślenie roli i wagi detali architektonicznych w procesie badawczym, konserwatorskim i restauracyjnym.

Zwiedzanie rozpoczynać będziemy od sali nazwanej Jak restaurować Wawel, która będzie poświęcona prowadzonej na początku XX w. akcji przywracania Dziedzińcowi Arkadowemu dawnej świetności. Na tej wystawie w formie dialogu zostanie przedstawiona „bitwa” konserwatorska, podczas której wykluwały się teoretyczne założenia doktrynalne (na przykład: czy można podczas odnawiania zamku zastępować oryginały kopiami?).

Na końcu dotrzemy do Sali cegiełek wawelskich, czyli przestrzeni z kolekcją autentycznych cegiełek – te znajdujące się w murze cegiełkowym to jedynie ich kopie. Dodatkowo ta część wystawy będzie wzbogacona opowieściami o naszych darczyńcach.

dr Beata Kwiatkowska-Kopka, kierownik Działu Lapidarium i Rezerwatów, kuratorka ekspozycji