Ciemne chmury nad wolnomularstwem

Norbert Wójtowicz

Na początku lat 30-tych wolnomularze europejscy niezwykle demonstracyjnie zaczęli przejawiać swój negatywny stosunek do tego, co działo się w niektórych państwach europejskich. Związane to było z pojawiającymi się tam i szybko przybierającymi na sile akcjami antymasońskimi.

Bardzo wyraźnym przykładem państwa, w którym doszło do represjonowania za przynależność lożową, były Niemcy. Niemal równocześnie z dojściem w 1933 roku do władzy narodowych socjalistów w całej Europie coraz liczniej zaczęli pojawiać się uciekinierzy z tych terenów. Opowiadali oni o obozach, prześladowaniach, a później także o mordach politycznych i pogromach. Opowiadali oni historie, w które trudno było uwierzyć. Nieludzkie traktowanie, więzienie i wyniszczanie całych społeczności mogło mieć miejsce w Związku Radzieckim, ale przecież nie w ojczyźnie Schillera i Goethego. Dla przeciętnego człowieka było to coś niewyobrażalnego. W sytuacji, gdy władze niemieckie nie ufając masonom dokonały w 1935 roku urzędowej likwidacji wolnomularstwa, w Trzeciej Rzeszy rozpoczęły się represje wobec wolnomularzy.

Najbardziej spektakularnym przykładem tych prześladowań była śmierć głośnego męczennika wolnomularstwa Leo Müffelmanna. Wiadomość o tym została rozpropagowana w wielu krajach. Komunikat nr 3/53 Wielkiej Loży Narodowej Polski informował o jego zgonie:

„W dniu 29-ym sierpnia r.b. przeszedł do Wiecznego Wschodu Br:. [Brat] Leo Müffelmann, założyciel 'W:. [Wielkiej] L:. [Loży] Symbolicznej Niemiec'¹ oraz jej W:. [Wielki] Mistrz. Müffelmann brał udział w Wielkiej Wojnie i wrócił z niej w randze pułkownika. [Wielkiej] L:. [Loży] wyjechał za granicę i w sierpniu 1935 r. powrócił do Berlina, gdzie został aresztowany we własnem mieszkaniu i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sonnenburgu. Tam był kilkakrotnie bity, musiał całemi godzinami wykonywać osławione klęczenie, i na codzienne pytania swego dręczyciela: 'Kim byłeś, ty świnio?' — musiał stojąc na baczność, odpowiadać: 'Byłem pułkownikiem, panie wachmistrzu.' [Brata] Müffelmanna sprowadziła do grobu.”

Po rozwiązaniu W:.

Kiedy po czterech miesiącach pobytu w obozie został zwolniony, ciało jego było całe pokryte pręgami i sińcami. W rezultacie rozwinęła się ciężka choroba serca, która Br:.

Swój sprzeciw wobec panującej w Niemczech sytuacji wyraźnie demonstrowały również dwie istniejące ówcześnie międzynarodowe organizacje wolnomularskie Association Maçonnique Internationale² i Universala Framasona Ligo³. Bardzo spektakularne było tu chociażby podjęcie w sierpniu 1936 roku, na obradującym w Pradze kongresie UFL, uchwały o umieszczeniu na znaczku będącym dowodem opłaty składki członkowskiej za rok 1936 portretu Leo Müffelmanna.

Zwycięstwo narodowego socjalizmu w Niemczech sprawiło, że wolnomularze nieomal całej Europy poczuli się zagrożeni. Antymasoni w wielu krajach podnieśli głowy, zaś ich działalność nabrała rozpędu. W tej sytuacji zaczęły rozlegać się głosy wzywające do obrony. W swoim raporcie z 20 sierpnia 1934 roku, przygotowanym na mający miejsce w dniach 6-10 września 1934 roku Konwent Luksemburski Association Maçonnique Internationale, ówczesny Wielki Kanclerz tego stowarzyszenia John Mossaz pisał na wstępie:

„Gwiazdy przyświecające pracom naszym z lazurowego sklepienia Świątyń Wolnomularskich, przesłonięte są ciemnymi chmurami. [Braci] WW:. [Wolnomularzy] na żer cisnąc dyktaturze lub rewolucji. [Bracia] italscy stali się nieszczęsnymi i zwyciężonymi bohaterami tragedji faszystowskiej; nasi BB:. [Bracia] na Węgrzech, po dwunastu latach zawieszenia, dotąd jeszcze podlegają podejrzeniom, jako mniemani sprawcy zbrodni, których nie popełnili. Wolnomularstwo portugalskie, zniewolone do zamknięcia Świątyń swoich, zaledwie tylko pod osłoną tajemnicy utrzymać może zapalonemi swe pochodnie. Wielka Loża Wiedeńska stanęła wobec alternatywy wyrzeczenia się wszelkiej pracy, jeśli nie zechce prowadzić jej pod podejrzliwym okiem oficjalnych przedstawicieli Rządu. Osiem Wielkich Lóż niemieckich zaparły się wolnomularstwa, wyrzekły się jego ideałów; dwie inne — ustępując przemocy i gwałtom ze strony NAZI — wszelką działalność przerwały⁴. Wielka Loża Szwajcarska 'Alpina' stoi pod groźbą zamknięcia wskutek zbliżającego się głosowania powszechnego, którego wyników przewidzieć nie można. Wolnomularstwo francuskie, przywykłe do ataków nigdy oręża nie składającej reakcji, która podwaja wysiłki ku obaleniu kolumn dwu Wielkich Obedjencyj narodowych, wolnomularstwo francuskie podlega szturmom gwałtownym. Wszędzie zaś przekupna prasa sposobi tereny walki, jątrząc opinję publiczną. Tu oto godzą na życie ministrów, którzy należą — lub podejrzani są o należenie — do rzędu BB:. [Braci] naszych; gdzieindziej znowu, w Holandji, Ameryce, Grecji, a nawet w Wielkiej Brytanji — nietolerancja religijna pozwala sobie na przedwstępne harce, które znamionują bliskość otwartych kroków nieprzyjacielskich. Taki jest, niestety, w chwili obecnej smutny bilans Ludzkości, która wyrzekłszy się swych praw do wolności sumienia, jak i do wolności indywidualnej, która nie mając dziś innych poza Cielcem Złotym ideałów, zdaje się nieustannie zdążać do upadku. […]”

Wolnomularstwo przeżywa swój okres krytyczny. Jest w wielu krajach wyszydzane i spotwarzane; synowie jego są prześladowani; pracownicy odkładają na bok narzędzia swoje; warsztaty wolnomularskie wszelkiej pracy zaprzestają. Burza huczy ponad głowami naszemi; Świątynia jest zagrożona. Przeciwnicy uzbrajają się przeciw Zakonowi w groźny oręż oszczerstwa i złej wiary; starają się Zakon nasz zdyskredytować, zaś BB:.

Nasi BB:.

W pierwszej chwili to, co stworzył w powyższej wypowiedzi John Mossaz, można by wręcz nazwać „teorią spisku antymasońskiego”. Wszędzie zdawał się dostrzegać wrogów. Z drugiej jednak strony sytuacja kilku najbliższych lat pokazała, że nie wszystko to było jedynie bezpodstawnym narzekaniem. Możemy nie zgadzać się z pewnymi elementami jego argumentacji, lecz faktem jest że działalność antywolnomularska w wielu krajach ulegała nasileniu.

Text ukazał się w piśmie „Szewska Pasja” nr 1-2 (14-15)/1998, ss. 7-9.

¹ W chwili przejęcia władzy przez narodowych socjalistów w Niemczech funkcjonowały następujące obediencje: Wielka Narodowa Loża-Matka ”Trzech Globów„, Wielka Loża Krajowa Wolnomularzy Niemiec, Wielka Loża Prus, Wielka Loża z Hamburga, Wielka Loża ”pod Słońcem„ w Bayreuth, Wielka Loża Wolnomularska ”Jedność„ w Darmstadcie, Wielka Loża Krajowa Saksonii w Dreźnie, Wielka Loża-Matka Eklektycznego Związku Wolnomularskiego we Frankfurcie nad Menem, Wielka Loża ”Niemiecki Łańcuch Braterski„ w Lipsku, Związek Wolnomularski Wschodzącego Słońca oraz powstała w 1930 roku Wielka Loża Symboliczna Niemiec.

² Międzynarodowe Stowarzyszenie Wolnomularskie ze swoją kancelarią — sekretariatem w Genewie powołano do istnienia na konwencie Wielkiej Loży Szwajcarii „Alpina” 23 października 1921 roku. Jego oficjalnym organem prasowym był kwartalnik „Bulletine de l'Association Maçonnique Internationale”. Po roku 1940 jedynym faktycznym członkiem AMI w Europie pozostała „Alpina”. Formalnego rozwiązania organizacji dokonano podczas konwentu obradującego w dniach 28-29 kwietnia 1950 roku w Paryżu.

³ Powszechna Liga Masońska to istniejąca od 1905 roku organizacja wolnomularska, której założycielem był brytyjski Gubernator Indii pułkownik Pollen. Zrzesza ona wolnomularzy wszystkich rytów i obrządków z kilkudziesięciu krajów Europy, Ameryki oraz innych kontynentów.

⁴ Już w dniu nominacji Hitlera na urząd kanclerza trzy staropruskie loże wysłały depeszę z zapewnieniem o swojej lojalności. Aby uniknąć nowych trudności, niektóre obediencje próbowały przystosować się do zaistniałej sytuacji. Wkrótce też wyrzekły się tradycji, wolnomularskich obrzędów i powiązań międzynarodowych. W lożach staropruskich posunięto się nawet do wprowadzenia do statutów paragrafu aryjskiego. Posunięciom tym towarzyszyły zmiany nazw podkreślające teraz odrębność i Niemiecko-Chrześcijański charakter Zakonu.