Jakub Morawiec — „Dania”

Jakub Jagodziński

Jak przebiegał proces transformacji struktur wodzowskich na Jutlandii w potężne, wczesnośredniowieczne państwo? Jest to historia pełna zwrotów akcji, spisków, brutalnych bitew i strategicznego geniuszu pierwszych królów Danii. Gdyby dodać smoki i żelazny tron, dynamika wydarzeń mogłaby konkurować z fabularnymi powieściami fantasy.

Oczywiście porównanie historii Danii do Pieśni lodu i ognia jest mocno na wyrost. Recenzowana praca to książka o charakterze naukowym, a nie literatura historyczno-fantastyczna. Tyle że wydarzenia z początków kształtowania się duńskiej państwowości to doskonała fabuła sama w sobie, a inspiracje pojawiały się już wielokrotnie na srebrnym ekranie (por. Wikingowie lub Upadek Królestwa).

Dania to dla badaczy i entuzjastów dziejów wczesnośredniowiecznej Europy państwo o wyjątkowym znaczeniu. Kraj, którego wpływy rozciągały się na Wyspy Brytyjskie, południowe wybrzeża Morza Bałtyckiego, by nie wspomnieć o terenach dzisiejszej Szwecji czy Norwegii. Sieć powiązań ekonomicznych i politycznych wczesnośredniowiecznej Danii sięgała daleko poza Skandynawię, a nawet Europę. Wystarczy zwrócić uwagę na bite w kalifacie bagdadzkim srebrne dirhamy, które odnajdowane są dziś na wschód od rzeki Elby. Historię początków tego państwa opisuje Jakub Morawiec.

Autor jest nauczycielem akademickim, zawodowo związanym z Uniwersytetem Śląskim. Jego dorobek badawczy obejmuje przede wszystkim zagadnienia z zakresu wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Warto przywołać tu choćby takie publikacje jak: Knut Wielki. Król Anglii, Danii i Norwegii czy Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej. Problematyka poruszana w tych książkach mniej lub bardziej ociera się także o historię wczesnośredniowiecznej Danii. Śmiało można powiedzieć, że mamy do czynienia ze specjalistą z zakresu, jaki tematycznie obejmować ma publikacja.

Opisanie początków państwa to zadanie, w które wpisany jest subiektywny dobór niektórych wątków przez autora. Jakie zagadnienia podjął i jaką narrację przyjął w swojej wizji początków Danii Jakub Morawiec?

Książka Dania ukazała się w serii Wydawnictwa Poznańskiego „Początki Państw”, w której do tej pory wydano już m.in. Niemcy, Czechy czy, napisaną także przez Jakuba Morawca, Norwegię. Publikacja składa się z pięciu rozdziałów, które uzupełniają odpowiednio wstęp oraz epilog. Na końcu czytelnik znajdzie dość obszerną bibliografię.

Autor już we wstępie sygnalizuje, że w książce skupił się przede wszystkim na dziejach politycznych. Wiodące są tu zatem historie królewskich dynastii, przede wszystkim Skjoldungów oraz Swena Ulfssona (znanego także jako Estridsen), który założył nowy ród. A władcą, od którego rozpoczyna się historia, jest Gorm Stary – pierwszy wiarygodnie poświadczony w źródłach pisanych król Danii.

Jakub Morawiec prowadzi wielowątkową narrację, uporządkowaną chronologicznie. Licznie pojawiają się tu postaci historyczne ze środowisk władców i słynnych wojów. Ciekawie zaakcentowano wątek kontaktów ze Słowianami i podboju Anglii przez Swena Widłobrodego i Knuta Wielkiego. Jednocześnie zaznaczyć należy, że zgodnie z przyjętym założeniem narracja ma wymiar przede wszystkim dziejów politycznych, przez co Autor trochę zbyt powierzchownie (str. 24-30; 190-194) potraktował zagadnienie miejsc centralnych (ang. port of trade, niem. Seehandelsplatz). O wymianie handlowej, stosunkach gospodarczych czy życiu codziennym mieszkańców wczesnośredniowiecznej Danii czytelnik przeczyta zaledwie kilka stron.

Czy należy uznać to za wadę? Niekoniecznie. Z pewnością zaproponowana przez Autora formuła jest logiczna i w pełni się broni, przedstawiając problem z konkretnej perspektywy. Jakub Morawiec imponuje wnikliwą analizą i krytycznym podejściem do źródeł. Zręcznie operuje faktami, a niekiedy łącząc poszczególne wątki znane ze źródeł pisanych i świadectw archeologicznych, tworzy przekonujący i wiarygodny obraz przeszłości. Autor, polemizując w wielu miejscach z ukutymi koncepcjami, przedstawia nowe spojrzenie na dane problemy. Warto w tym miejscu podkreślić, że autorskie koncepcje nie są forsowane nachalnie, a czytelnik wie, że jest to polemika z dotychczasowymi ustaleniami. Bardzo ciekawe są także licznie przytaczane cytaty ze źródeł pisanych (przede wszystkim sag i kronik), które za każdym razem są ciekawie omówione.

Niestety książka nie jest pozbawiona pewnych mankamentów. Przede wszystkim widoczny jest tu kontrast między popularnonaukową formułą serii a treścią zaproponowaną przez Autora. O ile w poprzedniej książce Jakuba Morawca (Norwegia) znalazł on bardzo dobry balans między naukową rzetelnością a lekką formą, o tyle tym razem proporcje te zostały zachwiane. Ośmielę się stwierdzić, że publikacja została napisana z myślą o gronie akademickim oraz studentach i pasjonatach historii, a nie możliwie najszerszej grupie czytelników. Liczba nazwisk i przydomków władców i ich rodzin potrafi przyprawić o ból głowy nawet czytelnika oczytanego w problematyce wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Oczywiście sam język, jak i rzetelna, naukowa forma książki nie są w żadnym stopniu jej wadami, jednak w kontekście formuły serii należy zastanowić się, czy jest to dobry kierunek.

Dla piszącego te słowa książka stanowiła wspaniałe doświadczenie naukowe. Erudycja Autora i dobrze poprowadzona analiza źródeł czynią z książki bardzo ważną pozycję dotyczącą historii Danii. Gdyby w publikacji pojawiły się przypisy, byłaby to najwyższej klasy naukowa refleksja nad początkami kraju będącego bramą do Skandynawii. Gdyby zaś uprościć język i przygotować tabelaryczne zestawienie władców (najlepiej też drzewo genealogiczne rodów, które pojawiają się w tekście), byłaby to idealna książka popularnonaukowa. Recenzowana pozycja zadowoliła mnie i mimo poczynionych powyżej uwag dotyczących zaszeregowania wydawniczego (literatura „specjalistyczna” czy „popularna”) gorąco polecam!