„Don Carlos Marx”

Jacek Bartyzel

Studium przypadku rewolucyjnej transgresji tradycjonalizmu w socjalizm w hiszpańskim karlizmie

Introdukcja

Należy wyjść od stwierdzenia, że przypadek tu analizowany – socjalistycznej herezji w karlizmie – jest zjawiskiem marginalnym w historii politycznej, nawet we właściwej mu (hiszpańskiej) skali lokalnej. Nie ma on również większego znaczenia z punktu widzenia filozofii politycznej. Idee propagowane przez lewicowych karlistów stanowiły blady refleks koncepcji „socjalizmu samorządowego”, popularnych zwłaszcza we francuskiej Partii Socjalistycznej od lat 60. do 80. ubiegłego stulecia i rozwijanych na kanwie fascynacji takimi eksperymentami jak model jugosłowiański czy izraelskie kibuce, a jedynym – aż nazbyt oryginalnym – wkładem własnym „karlosocjalistów” było połączenie tych idei z monarchizmem.

Pozbawiony waloru filozoficzno-politycznego per se, jest to wszelako przypadek niezwykle interesujący jako niemający żadnej analogii przykład ideologicznej transgresji nurtu oraz politycznej translokacji środowiska, które – zanim to nastąpiło – wydawało się, jak to określił jeden z jego wybitnych teoretyków (F. Elías de Tejada), „marmurowe w swojej prawowierności” (marmóreo en su ortodoxia). Historia idei zna oczywiście wiele przypadków rewizji założeń doktrynalnych jakiejś ideologii lub filozofii politycznej: socjaldemokratyczny reformizm i rewizjonizm wobec marksizmu, liberalizm socjalny w stosunku do klasycznego liberalizmu, faszyzm w odniesieniu do nacjonalizmu – oto fenomeny najbardziej znane tego rodzaju. W każdym jednak z podanych przypadków mamy do czynienia z sytuacją, w której pomimo daleko idących herezji wobec kanonicznej postaci doktryny (oraz schizm organizacyjnych) pozostaje jakiś wspólny istotny rdzeń doktryny rewizjonistycznej i ortodoksyjnej, który sprawia, że pomimo różnic nadal należą one do tej samej, acz skłóconej, „rodziny politycznej”. Każda z owych herezji jest oczywiście usytuowana w jakimś punkcie „na prawo” lub „na lewo” w relacji do położenia doktryny pierwotnej na osi diady prawica – lewica, ale żadna z nich nie dokonała translokacji z jednej skrajności w drugą na linii horyzontalnej całej osi. Lewicowy karlizm natomiast właśnie tego dokonał, co czyni go fenomenem absolutnie wyjątkowym i dlatego godnym namysłu.

[…]