Edynburg i jakobici

Culloden Battlefield

Pole bitwy pod Culloden, położone kilka mil od Inverness, „stolicy Highlands”¹, jest miejscem prawdopodobnie najczęściej kojarzonym z Karolem Edwardem Stuartem oraz jakobitami. Przed bitwą pod Culloden w 1746 r. jakobici przez ponad pięćdziesiąt lat dokładali starań, aby ich prawowity król (Jakub VII/II, a kiedy zmarł w 1701 r. – jego syn Jakub Franciszek Edward) zasiadł na tronach Szkocji, Anglii i Irlandii. Istnieje jednak kilka innych miast i miejsc, które mają szczególne znaczenie dla poznania jakobitów i ich wyprawy; dzisiaj zaczniemy od wpisu o stolicy Szkocji.

Jakub, VII w Szkocji, a II w Anglii i Irlandii, objął tron po swoim bracie w 1685 r. Trzy lata później został obalony podczas chwalebnej rewolucji ². Wkrótce po tym, jak został królem, wyznaczył na konstabla zamku w Edynburgu zaprzyjaźnionego katolika, diuka Gordona³. W marcu 1689 r. zamek był oblegany przez około siedem tysięcy żołnierzy rządu⁴, którzy przybyli, by przejąć go w imieniu Wilhelma i Marii.

Wicehrabia Dundee⁵, który kilka miesięcy później walczył i zginął w bitwie pod Killiecrankie, wspiął się na zamek, żeby nakłonić diuka Gordona, wahającego się z decyzją, aby się nie poddawał. Oblężenie trwało przez trzy miesiące. W tym czasie w parlamencie zaszły zaś poważne zmiany. Wilhelma i Marię okrzyknięto królem i królową Anglii i Irlandii jeszcze w lutym, natomiast 11 kwietnia parlament Szkocji, który obradował w edynburskim Parliament Hall, ogłosił detronizację Jakuba jako króla Szkocji oraz że Wilhelm i Maria mają być współwładcami. Następnego dnia w Edynburgu proklamowano ich królem i królową Szkocji.

Tymczasem kurczyły się zapasy w Zamku Edynburskim, a na zewnątrz wojska rządowe pozostawały silne. W dodatku wśród przebywających w warowni stu sześćdziesięciu osób zdarzały się przypadki chorób i sporów religijnych. W połowie czerwca liczba pozostających w środku zmniejszyła się do dziewięćdziesięciu i diuk Gordon poddał zamek. Na mocy aktu unii z 1707 r. Edynburg był jednym z czterech zamków, obok Stirling, Blackness i Dumbarton, które miały być stale obsadzone przez wojska rządowe.

Jakobici podejmowali dalsze próby odzyskania zamku. Podczas powstania w 1715 r. lord Jakub Drummond⁶ poprowadził do ataku około stu jakobitów. Próbowali wspiąć się nocą na mury, ale spuszczone dla nich drabiny były zbyt krótkie. Oddziały rządowe zostały zaalarmowane, a jakobici – zmuszeni do przerwania oblężenia. Ci z wnętrza zamku, którzy próbowali im pomóc, zostali wychłostani albo powieszeni.

Trzydzieści lat później, we wrześniu 1745 r., do Edynburga przybył Karol Edward Stuart, wyruszywszy na kampanię w imieniu swojego ojca, Jakuba Franciszka Edwarda. Tysiące widzów ustawiło się wzdłuż ulic, kiedy podążał przez miasto, a podczas uroczystości fontanna na dziedzińcu pałacu Linlithgow ponoć wypełniona została czerwonym winem. Ludzie wiwatowali, kiedy Karol skierował się do pałacu Holyrood, w którym to zatrzymał się i przez sześć tygodni sprawował rządy.

Jednak żołnierze rządowi, którzy stacjonowali na zamku w Edynburgu pod dowództwem generała Jerzego Prestona, wystąpili przeciwko Karolowi Edwardowi i jakobitom. 21 września jakobici zdołali pokonać armię rządową, kierowaną przez sir Jana Cope’a, pod Prestonpans, małą miejscowością rybacką leżącą na wschód od Edynburga, lecz twierdza pozostała niezdobyta. Jakobici nie posiadali żadnych ciężkich dział, aby odpowiedzieć na ostrzał artyleryjski z zamku. Ostatecznie wycofali się, gdy kilka osób straciło życie, samo miasto zaś doznało zniszczeń.

Wreszcie w listopadzie Karol Edward i jego armia opuścili Edynburg i pomaszerowali w stronę Anglii z nadzieją, że znajdą tam więcej rekrutów i będą w stanie obalić Hanowerczyków. Jednak nie minie dużo czasu, kiedy wykonają długi odwrót na północ i staną pod Culloden do ostatecznej bitwy.

tłumaczenie: Emilia Wróblewska

¹ Highlands – górzysty region północnej Szkocji – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.

² Chwalebna rewolucja – zbiorcze określenie wydarzeń, do których doszło na Wyspach Brytyjskich w latach 1688–1689: antykatolickiego zamachu stanu połączonego z wezwaną przez zdrajców inwazją Wilhelma Orańskiego, namiestnika Republiki Zjednoczonych Prowincyj – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.

³ Jerzy Gordon (1643–1716), czwarty markiz Huntly, pierwszy diuk Gordon, kawaler Orderu Ostu – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.

⁴ We wpisie mianem „rządu” określany jest reżim uzurpatorów, najpierw orańskich, następnie zaś hanowerskich – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.

⁵ Jan Graham z Claverhouse (1648–1689), pierwszy wicehrabia Dundee – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.

⁶ Jakub Drummond (1674–1720), diuk Perth, markiz Drummond, earl Stobhall, wicehrabia Cargill, baron Concraig, kawaler Orderu Ostu – przypis redakcji Portalu Legitymistycznego.