Hervé Pinoteau R.I.P. († 24 XI 2020)

Jacek Bartyzel

Rok Pański 2020, który przejdzie do historii jako czas zarazy, jest także czarną serią dla francuskiego legitymizmu, a szerzej również rojalizmu. 9 stycznia zmarł w wieku 97 lat założyciel i prezes legitymistycznego Instytutu Domu Burbońskiego, Jacques diuk de Bauffremont; 13 czerwca, w wieku 94 lat, zmarł rojalistyczny pisarz Jean Raspail; w nocy z 28 na 29 lipca zmarł w wieku 98 lat jeden z aktorów renesansu legitymizmu we Francji po II wojnie światowej, Michel Josseaume; i wreszcie teraz nadeszła smutna wiadomość o zgonie, 24 listopada w Wersalu, w wieku 93 lat, kolejnego eminentnego legitymisty – znakomitego genealoga, heraldyka, weksylologa i falerysty, barona Hervé Pinoteau.

Podobnie jak najwybitniejszy znawca prawa fundamentalnego monarchii francuskiej sprzed stu lat – Paul Watrin (1876–1950), Pinoteau nie miał żadnych „genetycznych” związków z legitymizmem, lecz wywodził się z przeciwnej mu tradycji bonapartystowskiej. Był potomkiem napoleońskiego generała brygady Pierre’a-Armanda Pinoteau (1769–1834), który w 1814 roku otrzymał tytuł barona Cesarstwa, którego ostatnim dziedzicem był właśnie Hervé, urodzony 19 lipca 1927 roku w Paryżu. Znakiem tej tradycji jest również drugie (nieużywane, jak i pierwsze oraz trzecie) imię jakie mu nadano: został bowiem ochrzczony jako Pierre Napoléon Jean Hervé. Do legitymizmu doszedł więc sam, drogą refleksji nad mizerną kondycją Francji pod rządami III Republiki i upokarzającej klęski w 1940 roku.

Zafascynowany genealogią, Pinoteau podjął studia nad dynastiami panującymi we Francji i około roku 1950 skomponował Genealogię Kapetyngów, która rozciągała się na 12 metrach kwadratowych. Kontynuacją tego przedsięwzięcia były dzieła naukowe, z Heraldyką Kapetyńską w czterech tomach na czele, o heraldyce szlacheckiej i zakonów rycerskich, o francuskiej symbolice królewskiej i państwowej, a także z zakresu dyscyplin pokrewnych: weksylologii i falerystyki. Dowodem uznania dla jego wiedzy w tych dziedzinach było członkostwo w Międzynarodowej Akademii Heraldyki i pełnienie funkcji jej wiceprezesa w latach 1964–2007, założyciela-prezesa Francuskiego Towarzystwa Weksylologicznego w latach 1985–2010, a także prezesa Narodowego Towarzystwa Antykwariuszy Francuskich w latach 2000–2017. Do tego dochodzi członkostwo rzeczywiste lub honorowe wielu innych francuskich, zagranicznych i międzynarodowych akademii i towarzystw naukowych. W życiu zawodowym Pinoteau był dyrektorem renomowanych domów wydawniczych (Hachette, Larousse, Palais-Royal), redaktorem czasopisma „Mémoire” i konsultantem hiszpańskiej „Hidalguía”, autorem około 900 haseł w encyklopediach i słownikach (Encyklopedia Powszechna, Słownik Wielkiego Wieku, Słownik Drugiego Cesarstwa, Encyklopedia Kultury Francuskiej, Francuski Słownik Biograficzny). Projektował też herby państw (Republika Czadu), regionów (Kraj Loary, Polinezja Francuska), pałacowe (herb królewski w złotej bramie pałacu wersalskiego) i osób (królowa Maria-Małgorzata, żona Ludwika XX).

Początek ideowego związku Pinoteau z rojalizmem sięga roku 1942, kiedy zetknął się z konspiracyjnym kręgiem działaczy Action Française, zajmującej, jak wiadomo, orleanistyczną pozycję dynastyczną, i jeszcze kilka lat po wojnie był w środowisku maurrasistowskiego tygodnika „Aspects de la France”. Dopiero lektura opublikowanej w 1947 roku książki genealoga i historyka Raoula de Warrena (1905–1992), Pretendenci do tronu Francji. Nowe fakty, nowi pretendenci, własne studia nad genealogią oraz informacje otrzymane od legitymisty i redaktora „Le Drapeau blanc”, Michela Josseaume, doprowadziły go do pewności, że aktualna linia prawowitej sukcesji korony Francji wiedzie od drugiego wnuka Ludwika XIV, księcia Filipa Andegaweńskiego, od 1700 roku króla Hiszpanii Filipa V, o czym informował go już w 1942 roku hr. Espierre, lecz młody maurrasista z bonapartystowską genealogią nie dał się wówczas jeszcze przekonać. Przekonawszy się tedy, że królem z prawa Francji i Nawarry jest najstarszy ówcześnie z Kapetyngów, Jakub Henryk Burboński (Jacques-Henri de Bourbon, hiszp. Jaime Enrique de Borbón y Battenberg, 1908–1975), książę Andegawenii i Segowii, zaczął szukać kontaktu z nim, aby oddać do jego dyspozycji swoją wiedzę i talenty. Do pierwszego spotkania z królem Jakubem II doszło 21 stycznia 1954 na corocznej mszy św. odprawianej w paryskim kościele św. Augustyna, gromadzącej legitymistów. Wkrótce Pinoteau został jego sekretarzem politycznym, rozwijając odtąd energiczną akcję mającą na celu prezentację francuskiej i zagranicznej opinii publicznej prawdziwego dziedzica Korony Francuskiej. Szerokim echem odbił się zwłaszcza opracowany przezeń i rozesłany zarówno do wszystkich zwierzchników rodów suwerennych oraz do prasy okólnik zatytułowany La Légitimite française, w którym zaprotestował przeciwko posługiwaniu się przez księcia Henryka Orleańskiego juniora (1933–2019), przy okazji jego ślubu, tytułem oraz herbem delfina Francji; okólnik ten zamieścił w całości m.in. „Journal de Genève”, a paryski „Le Monde” napisał, że dla „ortodoksyjnych monarchistów prawowitym królem nie jest hr. Paryża, lecz jest nim i może być tylko Jakub Henryk, książę Andegawenii i Segowii”. Podanie tej informacji w wysokonakładowym dzienniku opinii miało istotne znaczenie, ponieważ większość Francuzów nawet nie zdawała sobie wówczas sprawy z tego, że istnieje inna i lepsza co do uprawnień opcja niż (boczna) linia orleańska.

W 1960 roku Hervé Pinoteau opublikował książkę Monarchia i przyszłość (Monarchie et avenir), która przekonała wielu rojalistów do opcji legitymistycznej. W 1962 roku zorganizował sekretariat ówczesnego delfina Francji, księcia Alfonsa Burbońskiego (1936–1989), a w 1973 był współorganizatorem – wraz z Patrickiem Esclaferem de la Rode (1944–2015) i Armelem Girardem-Lamaurym – Instytutu Domu Burbońskiego, jako oficjalnej reprezentacji książąt Domu Francji. Obdarzony przez Bożą Opatrzność długowiecznością, mógł służyć jako kanclerz trzem królom z prawa Francji: Jakubowi II/Henrykowi VI, Alfonsowi II i Ludwikowi XX. Jak mało kto, przyczynił się do odrodzenia myśli legitymistycznej we Francji; jak napisał Daniel de Montplaisir, Pinoteau był wręcz «la conscience du légitimiste» i zaprawdę trudno znaleźć kogoś z tak nieskazitelną świadomością tego, czym jest legitymizm. Gorący katolik, ojciec i dziadek licznej rodziny, kawaler Zakonu Konstantyńskiego Św. Jerzego oraz Orderu Ducha Świętego i innych odznaczeń.