Hiszpańskie studia o rewolucji luterańskiej

Jacek Bartyzel

Zbliżająca się pięćsetna rocznica wystąpienia Marcina Lutra dała asumpt do pojawienia się wielu publikacji o zróżnicowanym charakterze i napisanych z różnych punktów widzenia. Nic dziwnego przeto, że temat ten podjęli również uczeni ze świata romańskiego i katolickiego naświetlający kwestię znaczenia i skutków ruchu wszczętego przez niemieckiego herezjarchę ze stanowiska tradycjonalistycznego. Już pod koniec ubiegłego roku w wybornej serii Prudentia iuris, wydawanej pod patronatem Fundacji Francisca Elíasa de Tejady oraz Rady Studiów Hiszpańskich im. Filipa II (Consejo de Estudios Hispánicos „Felipe II”), ukazały się przeto aż dwie książki traktujące o protestantyzmie i jego założycielu.

Autorem pierwszej, zatytułowanej Marcin Luter. Pieśń koguta Nowoczesności, jest prof. Danilo Castellano, filozof prawa z uniwersytetu w Udine. W pięciu rozdziałach swojego studium, poprzedzonych obszernym wstępem dotyczącym założeń pracy oraz wprowadzeniem unaoczniającym m.in. gnostycki charakter reformy protestanckiej, autor analizuje kolejno: luterańskie rozumienie wolności; kwestię sumienia i zobowiązania moralnego; transformację pojęcia „lud Boży”; luterańskie źródła nowoczesnych doktryn politycznych, od absolutyzmu, poprzez liberalizm, po faszyzm; wpływ luterańskiego rozumienia Kościoła na modernistyczną „nową eklezjologię”. Powyższe analizy kulminują w trzech generalnych konkluzjach. Po pierwsze, Luter nie był tylko (jak sam o sobie mniemał) teologiem i egzegetą Pisma, lecz również myślicielem politycznym, który chociaż nie miał zamiaru systematyzować zagadnień filozofii praktycznej, musiał zająć się problemem władzy doczesnej i prawa, aby rozwiązać postawione przez siebie w opozycji do rozstrzygnięć Magisterium Kościoła problemy wolności, moralności i sumienia. Po drugie, Luter nie był wyłącznie – wbrew interpretacji „pruskiej” – prekursorem „liberalizmu państwowego”, czyli suwerenności i absolutyzmu państwa, pośrednio zatem i totalitaryzmu, lecz również „liberalizmu ludowego”, czyli suwerenności demokratycznej na modłę Rousseau, a zatem całego modernizmu politycznego, a nie tylko jednego z jego aspektów czy nurtów. Po trzecie, dominujący nurt współczesnej kultury katolickiej wykazuje zadziwiającą skłonność do relektury 95 tez Lutra jako „postulatów absolutnie katolickich”, co zdaniem autora dowodzi głębokości wpływu gnozy luterańskiej na świadomość katolików.

Pracy zbiorowej pod redakcją prof. Miguela Ayuso z Uniwersytetu Papieskiego Comillas w Madrycie i prezesa Międzynarodowej Unii Prawników Katolickich, Konsekwencje polityczno-prawne protestantyzmu, a będącej pokłosiem V Dni Hiszpańskich Prawa Naturalnego na Uniwersytecie Anáhuac w Meksyku, niepodobna tu oczywiście streścić. Można jedynie zasygnalizować, że poruszane są w niej m.in. takie tematy jak: natura i łaska według Marcina Lutra; Luter i źródła religijne sekularyzacji; wolność protestancka a współczesne porządki prawne; progenitura protestancka w prawie podmiotowym i prawach człowieka; protestanckie pochodzenie państwa współczesnego; demokracja protestancka jako przesłanka współczesnych doktryn politycznych; kapitalizm i walka klas jako skutki doktryny protestanckiej, pośród trzynastu autorów znajdują się zaś jusnaturaliści i filozofowie polityki tej rangi, co Gilles Dumont z Francji, Ricardo Dip z Brazylii, Juan Fernando Segovia z Argentyny, Juan Antonio Widow z Chile, Alejandro Ordoñez z Kolumbii i John Rao ze Stanów Zjednoczonych.