Juan Donoso Cortés — konserwatysta (jeszcze) umiarkowany (1841-1848)

Jacek Bartyzel

1840/1841 – Juan Donoso Cortés [dalej: JDC] przebywa w Rzymie dla uregulowania w Kurii Rzymskiej kwestii morganatycznego małżeństwa dotychczasowej regentki, Marii Krystyny (Dª María Cristina de Borbón-Dos Sicilias y Borbón, 1806-1878).

8 III 1841 – gen. Baldomero Espartero (1793-1879) zostaje wybrany przez Kortezy jedynym regentem, otrzymując 169 głosów – jego kontrkandydatem, który otrzymał 103 głosy, był exaltado Agustín Argüelles (1776-1844). Faktycznie rozpoczyna się w ten sposób trwająca ponad 2,5 roku dyktatura „księcia Wiktorii”, który jednocześnie pilnie słucha sugestii ambasadora brytyjskiego, lorda Clarendona, naciskającego na prowadzenie polityki wolnocłowej, korzystnej dla wyrobów angielskich (uderzającej zaś w rodzący się w Katalonii przemysł tekstylny). W politycznym zapleczu regenta toczy się również rywalizacja frakcji progresistów radykalnych (exaltados), którym przewodzi Joaquín Mª López (1798-1855), oraz „letnich” (templados), na których czele stoją Salustiano de Olózaga (1805-1873) i Manuel Cortina (1802-1879) – późniejszy główny oponent JDC podczas debaty o dyktaturze w styczniu 1849. Obie frakcje łączy jednak gwałtowny antyklerykalizm: rząd zrywa stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską, a większość biskupów zostaje wypędzona ze swoich diecezji i z kraju.

1841 – JDC spotyka się (prawdopodobnie w Lyonie) z królową-matką, która powierza mu misję doprowadzenia do zgody z Esparterem oraz powierzenia JDC opieki nad infantkami Izabelą (Dª María Isabel Luisa de Borbón y Borbón-Dos Sicilias, 1830-1904) i Ludwiką Ferdynandą (Dª Luiza Fernanda de Borbón y Borbón-Dos Sicilias, 1832-1897); Espartero odrzuca obie propozycje i mianuje opiekunem księżniczek Argüellesa. W przededniu debaty w Kortezach dotyczącej tej kwestii JDC publikuje w „El Correo Nacional” protestacyjny artykuł Sobre la incompetencia del Gobierno y de las Cortes para eliminar y juzgar la conducta de S. M. la Reina Madre Doña María Cristina de Borbón, en su calidad de tutora y curadora de sus Augustas Hijas, a następnie wraca do Paryża i zostaje sekretarzem Marii Krystyny aż do końca jej wygnania, jako „oddany i bezwarunkowy zwolennik” (E. Schramm). W „romantycznym uwielbieniu” JDC dla królowej-matki niektórzy biografowie (E. Schramm, F. Suárez, C. Valverde) postrzegają namiętność erotyczną; trudno to rozstrzygnąć, lecz faktem jest, że z okazji pobytu Marii Krystyny we Włoszech JDC układa na jej cześć poemat, później zaś pisze (nieskończoną) Historia de la Regencia de María Cristina, w której przeprowadza paralelę jej postaci do Marii Antoniny w ujęciu E. Burke’a. Utrzymuje kontakt z Hiszpańskim Zakonem Wojskowym (Orden Militar Española) – tajnym sprzysiężeniem umiarkowanych oficerów, dążących do obalenia Espartera. Zostaje przyjęty do Instytutu Historycznego (którego wiceprezesem jest czołowy „doktryner”, P.-P. Royer-Collard), poznaje F. Guizota i Ch. hr. de Montalemberta oraz intensywnie studiuje dzieła tradycjonalistów: J. de Maistre’a i L. de Bonalda.

7 X 1841 – należący do spisku przeciwko Esparterowi generałowie: Manuel Gutiérrez de la Concha (1808-1874) i Diego de León (1807-1841) – zwany „pierwszą lancą Hiszpanii”, podejmują próbę uwolnienia szturmem na Pałac Królewski w Madrycie obu księżniczek i zwrócenia ich matce; po niepowodzeniu León zostaje rozstrzelany, Gutierrezowi zaś udaje się zbiec.

1842 – zaczyna się ukazywać Enciclopedia Española del siglo diez y nueve (Imprenta y Librería de D. Ignacio Boix, Madrid), dla której – jak wynika z karty tytułowej tomu pierwszego – napisanie „głównych artykułów powierzono najznakomitszym literatom naszego narodu”, pośród których JDC jest wymieniony jako autor artykułu Aristocracia; jednak ostatni z tomów (dziesiąty), który ukazał się w 1845, kończy się na haśle Amsterdam.

24 VII — 20 X 1842 – w madryckim dzienniku „El Heraldo” (nowym organie moderados po upadku „El Correo Nacional”) JDC publikuje serię artykułów pt. Cartas de París. Pod przykrywką kurtuazyjnych pochwał dla zmarłego właśnie (13 VII), w następstwie wypadku drogowego, najstarszego syna Ludwika Filipa, księcia Ferdynanda Filipa Orleańskiego, dokonuje druzgocącej krytyki monarchii lipcowej i jej sprzeczności wynikłych z rewolucyjnego rodowodu, w czym uwidacznia się wpływ francuskich myślicieli tradycjonalistycznych, a także ich apokaliptycznego nastawienia – zwłaszcza Wieczorów petersburskich de Maistre’a. Towarzyszy temu intensywna lektura św. Augustyna. JDC poddaje również krytyce „szkołę eklektyczną” niegdyś mu bliskiego F. Guizota oraz poety A. de Lamartine’a, który w tym czasie przechodził ewolucję od katolicyzmu do panteizmu i od monarchizmu do demokracji; to zapewne źródło przyszłej tezy, iż demokracja jest polityczną wersją panteizmu.

31 VII, 12 VIII 1842 – w drugim i czwartym Liście z Paryża wyraża podziw dla przywódcy irlandzkich katolików, Daniela O’Connella (porównując jego mowy do koncertów skrzypcowych Paganiniego) oraz wiarę w to, że dwa uciśnione narody katolickie, Irlandia i Polska są „zbiorowymi reprezentantami Zbawiciela na ziemi”.

3 XII 1842 – w odwecie za bunt mieszkańców Barcelony przeciwko zniesieniu ceł na tkaniny angielskie Espartero osobiście kieruje dwunastogodzinnym bombardowaniem miasta ze wzgórza Montjuïc, a po kapitulacji miasta zamyka fabrykę cygar zatrudniającą 600 robotników i nakazuje odbudowę dawnej cytadeli Filipa V, zburzonej rok wcześniej.

V-VI 1843 – w całym kraju wybuchają wojskowo-cywilne powstania przeciwko dyktatorowi; „junty ocalenia” (Juntas de salvación) tworzą zjednoczeni chwilowo moderados i progresistas.

30 VII 1843 – uczestniczący w spisku generałowie: Francisco Serrano (1810-1885) i Juan Prim (1814-1870) wkraczają do Madrytu; Espartero ucieka do Lizbony, a stamtąd do Londynu, gdzie jest przyjmowany z najwyższymi honorami przez liderów obu partii, torysów (książę Wellington) i wigów (lord Palmerston), a królowa de facto Wiktoria nadaje mu Order Łaźni; również inni uzurpatorzy europejscy nadają mu odznaczenia: Ludwik Filip – Legię Honorową, a portugalska Maria de Gloria – Order Wieży.

VII-XI 1843 – mimo obalenia i ucieczki populistycznego dyktatora w Hiszpanii wciąż trwa (jako „prowizoryczny”) rząd radykała Lopeza, ponieważ ani umiarkowani, ani progresiści, nie są w stanie uzyskać wyraźnej przewagi, a w stolicy i innych większych miastach (Barcelona, Saragossa) dochodzi ciągle do starć zbrojnych między wojskiem i juntami.

10 IX 1843 – JDC zostaje mianowany „ministrem pełnomocnym” Marii Krystyny (co jest funkcją raczej symboliczną).

X 1843 – JDC powraca do Hiszpanii; rozpoczyna się (trwający do 1849) okres jego największej aktywności parlamentarnej oraz jako mówcy w kołach literackich Madrytu. 15 X zostaje wybrany po raz czwarty deputowanym do Kortezów (tym razem z Cáceres).

6 XI 1843 – JDC referuje w Kortezach deklarację moderantystycznej większości (Reinado de menor edad) o uznaniu 13-letniej Izabeli za pełnoletnią (argumentując to erudycyjnie precedensami z historii Kastylii i Aragonii: 12-letniego Alfonsa VIII, 10-letniego Jakuba I, 14-letniego Alfonsa XI), toteż zdolną do objęcia formalnego panowania; dwa dni później Senat i Kongres na wspólnym posiedzeniu uznają pełnoletniość Izabeli 103 głosami „za” przy 11 głosach sprzeciwu.

5 XII 1843 — 19 VII 1854 – po odsunięciu dziewięciodniowego premiera (progresisty) Olózagi (oskarżonego o wywieranie presji na Izabelę, aby podpisała dekret rozwiązujący nowo wybrany parlament) i powołaniu rządu moderados, na którego czele stanął (aż do 1841 radykalny progresista, mason i sympatyk włoskich karbonariuszy, po 1868 zaś – karlista) Luis González Bravo (1811-1871), rozpoczyna się nowy okres w historii Nuevo Régimen i Hiszpanii, zwany „Dekadą Umiarkowaną” (Década Moderada). Dominującą postacią tej epoki – „silnym człowiekiem” prawicy umiarkowanej (acz w młodości także liberałem exaltado) – będzie siedmiokrotny (V 1844 – II 1846, III-IV 1846, X 1847 – X 1849, X 1849 – I 1851, X 1856 – X 1857, IX 1864 – VI 1865, VII 1866 – IV 1868) premier, gen. Ramón María Narváez, książę Walencji (1800-1868), jego głównym rywalem zaś – gen. Leopoldo O’Donnell, książę Tetuanu (1809-1867), przewodzący „liberalnemu centrum” pomiędzy moderados a progresistas. Tym samym militaryzacja polityki staje się wręcz permanentna, także w następnych dekadach i systemach, aż po Restaurację monarchii liberalnej w 1874/75. Moderados budują też państwo silnie scentralizowane, co jest jeszcze jedną zasadniczą kwestią różniącą konserwatystów liberalnych od karlistowskich tradycjonalistów; dążą natomiast do porozumienia z Kościołem.

25 I 1844 – dekretem królewskim zostaje utworzony pierwszy w Hiszpanii (i drugi w ogóle po państwowym Banco de San Fernando) prywatny bank kredytowy z kapitałem początkowym 100 milionów reali w akcjach i kredytach – Banco de Isabel II; po fuzji w 1847 z Banco de San Fernando zmieni nazwę na Banco de España.

12 III 1844 – JDC wita w Walencji powracającą do Hiszpanii z wygnania Marię Krystynę, występującą jednak odtąd już tylko jako „królowa-matka” (do ponownego i ostatecznego wygnania po przewrocie progresistowskim w 1854).

4 IV 1844 – JDC zostaje sekretarzem osobistym Izabeli (z pensją 40 000 reali) i otrzymuje Wielki Krzyż Izabeli Katolickiej za zasługi dla Korony.

13 V 1844 – w dziesięć dni po stanięciu gen. Narvaeza po raz pierwszy na czele Rady Ministrów, dekretem rządu, w miejsce rozwiązanej Milicji Narodowej zostaje utworzona Żandarmeria Cywilna (Guardia Civil).

X 1844 – JDC zostaje po raz piąty wybrany deputowanym do Kortezów.

5 XI 1844 – JDC prezentuje w Kongresie (izbie niższej Kortezów) Dictamen y Discurso sobre el Proyecto de reforma de la Constitución de 1837; z pasją broni wyznaniowości państwa oraz prawa do nominacji senatorów dożywotnich przez Koronę oraz wysokiego cenzusu wyborczego do izby niższej Kortezów; mimo podkreślania, że Hiszpania była zawsze monarchią, nazywa jednak swoją ideę „monarchią religijną i demokratyczną”, wyjaśniając, że rozumie przez to taką, która chroni interesy wspólne ponad interesami partykularnymi, ogólne ponad arystokratycznymi; zaznacza jednak, że podziwia prawdziwą arystokrację (jak senat rzymski czy patrycjat angielski), lecz wie, że arystokracje się degenerują; dlatego partia umiarkowana uznaje ważność trzech elementów ustrojowych: demokratycznego, wolnościowego i narodowo-hiszpańskiego (españolisimo), a ponieważ wolność jest zasadą eminentnie europejską, to partia umiarkowana jest zarazem reprezentantem lokalnej cywilizacji hiszpańskiej i cywilizacji europejskiej, natomiast sprzeciwiająca się reformie partia exaltados nie rozpoznaje fundamentów monarchii hiszpańskiej i splendoru Kościoła, nie reprezentuje więc niczego: ani cywilizacji europejskiej, ani hiszpańskiej. Odtąd JDC popada również w konflikt z moderantystyczną frakcją puritanos, pośród których jest wielu jego dawnych przyjaciół osobistych i politycznych (Pastor Díaz, Pacheco, Istúriz), ponieważ oni także sprzeciwiają się reformie konstytucji.

XII 1844 — XII 1845 – na łamach redagowanego przez siebie czasopisma „El Pensamiento de la Nación” [„Myśl Narodowa”] filozof tomistyczny i myśliciel konserwatywny ks. Jaime L. Balmes (1810-1848) publikuje cykl artykułów postulujących pojednanie moderados z tradycjonalistami, skutkujące powstaniem szerokiego obozu kontrrewolucyjnego, dowodząc jednocześnie, że warunkiem zgody pomiędzy el bando isabelino i el bando carlista jest nie tylko satysfakcjonujące obie strony rozwiązanie kwestii dynastycznej, ale również pogodzenie ekonomicznych interesów sił społecznych Starego i Nowego Porządku. Jednocześnie organizuje Partię Monarchistyczno-Narodową (Partido Monárquico Nacional), stojącą na prawo od moderados, której formalnym przywódcą zostaje markiz de Viluma (Manuel de la Pezuela y Ceballos, 1797-1876), stąd też jej potoczną nazwą staje się Partido Vilumista; w wyborach z V 1845 vilumistas/balmistas uzyskują jednak tylko 20 mandatów, co pozwoli im jedynie utworzyć frakcję „mniejszości monarchistycznej” (minoría monárquica).

8 I 1845 – rząd Narvaeza ustanawia prawo o centralizacji administracyjnej.

15 I 1845 – JDC wygłasza w Kongresie Discurso sobre dotación del culto y clero; domaga się zadośćuczynienia krzywdom wyrządzonym Kościołowi dekretami Mendizabala o dezamortyzacji; rozszerzając – jak to miał w zwyczaju – dyskutowaną kwestię, rozwiódł się na temat sataniczności rewolucji jako rewolty przeciw prawowitej władzy, będącej jednak narzędziem Opatrzności, ponieważ skłania ona ludzi do refleksji i reakcji; odrzucił pogląd, że tylko człowiek jest religijny, a państwo musi być ateistyczne: ateizm w każdym wypadku jest bluźnierstwem, tak w społeczeństwie, jak w człowieku, tak w państwie, jak w rodzinie; wszelki autorytet publiczny pochodzi od Boga. Lecz Balmes, który mu nie ufał, przypominając, że JDC kiedyś usprawiedliwiał dezamortyzację, napisał: „Ta mowa jest olśniewająca; i bez wątpienia jest niczym więcej, jak tylko sofizmatem” (Más sobre las discusiones del Congreso relativas a la devolución de los bienes del clero, w: Escrítos politicos, Madrid 1947, t. VII, ss. 120-121). W następstwie tej debaty proces sekularyzacji dóbr kościelnych został wstrzymany (aczkolwiek 3/5 dóbr przeznaczonych do dezamortyzacji zostało już dotąd sprzedanych) i została zawarta ugoda z Rzymem.

18 V 1845 – uwolniony po sześciu latach internowania w Bourges, Karol V (D. Carlos María Isidro Benito de Borbón y Borbón-Parma) abdykuje na rzecz swojego najstarszego syna, D. Carlosa Luisa, hr. de Montemolín (1818-1861), będącego odtąd Karolem VI de iure, i zamieszkuje incognito, jako hr. de Molina, w Wenecji, a następnie w Trieście, gdzie umrze 10 III 1855.

V 1845 – JDC po raz szósty zostaje wybrany deputowanym (z Badajoz) i członkiem Komisji ds. Reformy Konstytucji; redaguje jej projekt, postawiwszy sobie za główny cel wzmocnienie monarchii i zgodę z Kościołem.

23 V 1845 – Kortezy uchwalają nową konstytucję, w lwiej części autorstwa JDC; przyjmuje ona wprawdzie formułę suwerenności podzielonej („Kortezy z królem są źródłem /fuente/ prawowitości”), a nie czysto królewskiej, lecz faktycznie daje Koronie przewagę, przyznając jej prerogatywę wyłącznego mianowania senatorów; katolicyzm staje się ponownie religią państwową („narodu hiszpańskiego”) i jedynym kultem publicznym; wybitnie cenzusowe prawo wyborcze z następnego roku redukuje liczbę wyborców do Kongresu do około 1% procenta ogółu ludności.

23 V 1845 – Balmes redaguje Manifest do Hiszpanów Karola VI, oferujący pojednanie Hiszpanom toczącym dotąd bratobójczą wojnę. Praktycznym rozwiązaniem konfliktu dynastycznego miałby stać się wysunięty i forsowany przez Balmesa plan ożenku Karola z Izabelą; karliści zgadzają się na ten projekt pod warunkiem, że małżonkowie mieliby również współpanować, jak ongiś Izabela i Ferdynand Katoliccy. JDC zaciekle zwalcza ten plan, pisząc, że „syn D. Carlosa nie może wstąpić na ziemię hiszpańską inaczej, jak jako poddany Izabeli II”; jednocześnie lansuje kandydaturę (jako króla-małżonka, nie zaś koregenta) hr. de Trápani (Franciszka Burbona Sycylijskiego, 1827-1892), będącego młodszym bratem Marii Krystyny, a zatem wujem Izabeli; byłoby to zatem małżeństwo prawie kazirodcze, o jeszcze bliższym stopniu pokrewieństwa nupturientów niż (będących kuzynami) Karola i Izabeli, możliwe do zawarcia tylko za dyspensą papieską.

6 VII 1845 – rząd wydaje dekret o przestępstwach prasowych, ograniczający nieodpowiedzialność dziennikarzy.

1846 – począwszy od centralnego punktu miasta (Puerta del Sol) rozpoczyna się urbanistyczna przebudowa Madrytu, wraz z zaprowadzeniem kanalizacji ściekowej.

12 IX 1846 – JDC zostaje kuratorem ad litem infantki Ludwiki Ferdynandy.

17 IX 1846 – JDC wygłasza w Kongresie mowę o małżeństwach królewskich (Discurso sobre los regios enlaces).

10 X 1846 – zostaje zawarte podwójne małżeństwo obu infantek: „królem-małżonkiem” (rey consorte) Izabeli zostaje inny jej kuzyn – syn infanta Franciszka Antoniego (D. Francisco de Paula Antonio de Borbón y Borbón-Parma, 1794-1865), wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Narodowego Hiszpanii – infant Franciszek Burbon, książę Kadyksu (D. Francisco de Asís de Borbón y Borbón-Dos Sicilias, 1822-1902), natomiast mężem Ludwiki Ferdynandy – jeden z synów francuskiego uzurpatora Ludwika Filipa, Antoni Orleański, diuk de Montpensier (1824-1890); w sprokurowaniu tych mariaży JDC odegrał istotną rolę. Małżeństwo Izabeli z Franciszkiem (który w głębi duszy uważał swoją żonę za uzurpatorkę) nie mogło być udane z powodu notorycznego homoseksualizmu małżonka, Izabela zaś, mająca trudną do dokładnego ustalenia liczbę kochanków, zyska sobie rychło niechlubne miano „królowej-nierządnicy”. Największym przegranym jest Balmes, który 9 X 1845 czuje się zmuszony zamknąć swoje pismo „El Conciliador” [„Rozjemca”], utworzone pół roku wcześniej z intencją pojednania moderados z karlistami: w oczach pierwszych był „ultrakonserwatywny”, w oczach drugich podejrzany o liberalizm i nieskuteczny.

X 1846 – po niepowodzeniu „planu matrymonialnego”, w Katalonii wybucha powstanie los madrugados (katal. dels matiners), czyli „wstających rano [na pierwszą mszę]”, zwane także II wojną karlistowską, acz niektórzy historycy kwestionują to określenie ze względu na jego ograniczony terytorialnie i liczbowo (ok. 10 000 powstańców) zasięg; będzie ono miało w zasadzie charakter wojny partyzanckiej (guerilla), której nawet przybyłemu do Katalonii gen. Ramonowi Cabrerze (1806-1877) nie uda się przekształcić w wojnę regularną; z drugiej strony, w toku walk toczonych przez dwa i pół roku lokalni dowódcy karlistowscy zawierali niekiedy taktyczne sojusze z również buntującymi się przeciwko władzy moderados progresistami i republikanami, co bywa nazywane koalicją „carlo-progresista”.

12 XII 1846 – z okazji wspomnianego wyżej podwójnego ślubu w rodzinie królewskiej JDC zostaje mianowany grandem Hiszpanii i członkiem Rady Królewskiej oraz otrzymuje tytuły wicehrabiego del Valle i markiza de Valdegamas, a rząd francuski dekoruje go Wielką Wstęgą Legii Honorowej.

28 III — 31 VIII 1847 – do władzy dochodzi wroga Narvaezowi i nieposiadająca większości w Kongresie frakcja „legalistycznych” puritanos, z Joaquinem Francisco Pacheco (1808-1865) jako premierem – od lat młodzieńczych przyjacielem JDC, lecz obecnie różniącym się od niego poglądami.

4 V 1847 – dziennikarz z „El Clamor Público” [„Powszechny Krzyk”] – Ángel de la Riva strzela dwukrotnie z pistoletu na ulicy Alcalá do powracającej z Aranjuezu Izabeli; kule niemal ocierają się o jej czoło; zamachowiec zostaje skazany na śmierć, lecz Izabela korzysta z prawa łaski.

1847 – w „El Faro” JDC publikuje serię artykułów broniących liberalnych reform w Państwie Kościelnym nowego papieża Piusa IX (nazywanego wówczas przez niektórych konserwatystów „Robespierre’em w tiarze”); wyraża tam pogląd, iż papież pragnie niezależności Kościoła wobec partykularnych interesów państw europejskich: Francji, Anglii i zwłaszcza Austrii, jednak oskarżanie go – przez „retrogradów” i absolutystów – o porzucenie monarchii, a w konsekwencji sprzyjanie demokracji, uważa za bezpodstawne. Dokonuje też najostrzejszej z dotychczasowych krytyk „rewolucyjnej wolności” rodem z rewolucji francuskiej, która jest antychrześcijańska i z istoty pogańska, a prowadzi do omnipotencji państwa, niewolnictwa i odrodzenia barbarzyństwa.

1847 – JDC pisze dla Izabeli (acz, zważywszy jej nieskłonność do wysiłku umysłowego, nie jest pewne, czy faktycznie dla niej wygłasza) cykl wykładów (Estudios sobre la Historia) opartych na komentowanej lekturze Discours sur l’histoire universelle bpa J.-B. Bossueta.

31 V 1847 – w Madrycie umiera w wieku 36 lat brat JDC, karlista Pedro; wcześniej, chociaż studiowali razem i byli blisko siebie, ze względu na różnice polityczne unikali rozmów zasadniczych, lecz gdy Pedro zachorował, Juan przyjechał do Madrytu i w przeddzień śmierci pierwszego długo rozmawiali. W liście do Marii Krystyny z 4 VII JDC napisze: „żył życiem świętych i umarł śmiercią sprawiedliwego”; znacznie później, bo w liście z 21 VII 1849 do francuskiego ultramontanina, markiza Albérica de Blanche-Raffin (1818-1854), rozwinie tę myśl w słowach: „żył jak anioł i umarł tak, jak by umierali aniołowie, gdyby śmierci podlegali. I odtąd postanowiłem kochać i czcić, kocham i czczę (…) Boga mojego brata. (…) Taka jest wewnętrzna i tajemna historia mojego nawrócenia”; przez „nawrócenie” należy tu jednak rozumieć nie osobistą wiarę w Boga, bo tej JDC nigdy nie był pozbawiony, lecz wyciągnięcie stąd pełnych konsekwencji w działalności pisarskiej i politycznej. Od śmierci brata JDC nigdy już nie atakował karlizmu, acz do końca życia pozostał dynastycznym „izabelistą”.

4 X 1847 – do władzy powraca Narváez; zaczyna się jego tzw. długie premierostwo, trwające (z jednodniową przerwą 19/20 X 1849) do początku 1851.

4 XI 1847 – JDC wygłasza w Kongresie Discurso acerca de las relaciones de España con otras potencias.

1847 – liczba kawiarń w Madrycie przekracza 60, w tym 20 luksusowych; Madryt zaczyna nabierać charakteru nowoczesnego miasta, którego mieszkańcy coraz częściej spotykają się ze sobą poza domem.

1 I 1848 – JDC zostaje wybrany prezesem Ateneum Madryckiego.

I 1848 – ukazuje się dwutomowy wybór pism JDC pt. Colección escogida de los escritos del Excmo. Juan Donoso Cortés, Marqués de Valdegamas (Establecimiento tipográfico de D. Ramón Rodríguez de Rivera, Madrid, str. 506 i 536). Autor we wstępie sygnalizuje, że jest to zapis jego poglądów z minionej epoki, będący świadectwem jego dojrzewania.

10 II 1848 – JDC zostaje przyjęty do Królewskiej Akademii Hiszpańskiej; na uroczysty ingres (16 IV) wygłasza Discurso sobre la Biblia como fuente de inspiración y de belleza, będący wielką apologią ludu Starego Przymierza; bezkompromisowe świadczenie Hebrajczyków Jedynemu Bogu pośród powszechnej idolatrii porównuje z bezkompromisową wiernością Bogu Trójjedynemu Hiszpanów: „polityczna trójca” Hiszpanii to Kościół, tron i lud. Słuchaczami wykładu byli premier Narváez oraz cała elita arystokratyczna i intelektualna Madrytu. Krytyczną opinię na jego temat wygłosił literacki i polityczny „patriarcha” Martínez de la Rosa, lecz najbardziej zjadliwy był bon mot progresisty i dramaturga, Antonia Ribota y Fontseré (1813-1871): „Don Juan Donoso Cortés jest Estremadurczykiem, lecz pewne jest, że z Estremadury zawsze pochodziły lepsze kiełbasy niż filozofowie i literaci” (zob. F. Suárez, Vida y obra de Juan Donoso Cortés, Eunate, Pampeluna 1997, s. 254). Przyjęty do Akademii razem z JDC ks. Jaime Balmes, złożony śmiertelną chorobą (gruźlica), nie zdoła już dokonać ingresu i w wieku 37 lat umiera 9 VII 1848 w swoim rodzinnym Vich. W liście do Albérica de Blanche-Raffin z 21 VII 1849 JDC odda mu pośmiertny hołd, jako żarliwemu katolikowi, wielkiemu patriocie i wybitnemu myślicielowi, pisząc m.in.: „Ani ja go nie znałem, ani on mnie nie znał (…). Opatrzność wyznaczyła nam miejsce w przeciwnych partiach politycznych, lecz niedługo przed jego śmiercią religia nas zainspirowała w taki sam sposób (…) [w jego i moich pismach o Piusie IX] wyrażaliśmy te same sądy, formułowaliśmy te same opinie”.

/fragment większej całości, w przygotowaniu/