Juan Donoso Cortés — liberalny doktryner Nowego Porządku (1833-1840)

Jacek Bartyzel

II 1833 – Juan Donoso Cortés [dalej: JDC] rozpoczyna pracę jako urzędnik Biura Łaski i Sprawiedliwości (Despacho de Gracia y Justicia) dla Indii Zachodnich w Sekretariacie Państwa.

II 1833 – JDC kończy i poprzedza przedmową poemat oktawami, w stylu romantycznym, El Cerco de Zamora [„Oblężenie Zamory”], opiewający podstępnie zamordowanego króla Kastylii w latach 1065-1072, Sancza II Mocnego. Utwór ten, uważany za jego szczytowe osiągnięcie poetyckie, został nagrodzony przez Królewską Akademię Hiszpańską.

29 IX 1833 – umiera Ferdynand VII, ostatni król absolutny; zgodnie z jego wolą (lecz z podeptaniem praw fundamentalnych) królową zostaje (proklamowana uroczyście 24 X pod imieniem «Izabeli II») jego starsza córka, niespełna trzyletnia (ur. 10 X 1830) Doña María Isabel Luisa; regencję w jej imieniu (na mocy testamentu Ferdynanda VII) obejmuje jej matka, królowa Maria Krystyna.

1 X 1833 – bezprawnie wydziedziczony i przebywający już od 13 III na wygnaniu w Portugalii infant Don Carlos wydaje Manifest z Abrantes, w którym rewindykuje swoje prawa do tronu jako Karol V. Począwszy od 3 X w różnych regionach Hiszpanii wybuchają spontaniczne powstania carlistas, które rychło przerodzą się w regularną wojnę, nazwaną później I wojną karlistowską; będzie ona toczyła się głównie w północno-wschodniej części Hiszpanii (Nawarra, Kraj Basków, Katalonia), lecz aż dwa razy Madryt omal nie zostanie zdobyty przez karlistów, a generałowie Karola V będą odbywać rajdy nawet do Galicji i Andaluzji aż po Gibraltar. W rzeczywistości będzie to nie tylko konflikt dynastyczny, lecz także wojna „dwóch światów”: tradycjonalistyczno-katolickiej „starej Hiszpanii” oraz burżuazyjno-liberalnej „nowej Hiszpanii”.

28 XII 1833 – zaledwie trzy miesiące po śmierci swego królewskiego małżonka Maria Krystyna zawiera sekretnie morganatyczne małżeństwo z prostym sierżantem gwardii królewskiej, Agustinem Fernandem Muñozem (1808-1873); po oficjalnym potwierdzeniu tego związku 12 X 1844 Muñoz otrzyma od swojej pasierbicy Izabeli tytuły Granda Hiszpanii i księcia de Riánsares (później również markiza de San Agustín), Order Złotego Runa oraz najwyższy rangą w armii hiszpańskiej stopień generała porucznika (teniente general); zostanie także senatorem dożywotnim.

15 I 1834 – Regentka Maria Krystyna udziela dymisji Cea Bermudezowi i powołuje gabinet, na którego czele – z tytułem Prezesa Rady Ministrów (Presidente del Consejo de Ministros de España) – staje umiarkowany liberał (stojący już na czele jednego z rządów w okresie Trienio Liberal), poeta i dramaturg preromantyczny (poznany przez JDC już jesienią 1823 r.) Francisco Martínez de la Rosa (1787-1862). Jego zadaniem jest przeprowadzenie kontrolowanej tranzycji ustrojowej od absolutyzmu do konstytucjonalizmu. W zreorganizowanym gabinecie JDC zostaje mianowany sekretarzem ds. wykonywania dekretów w ministerstwie sprawiedliwości.

24 IV 1834 – Maria Krystyna promulguje Statut Królewski (Estatuto Real) w trybie karty oktrojowanej (carta otorgada), wzorowanej na francuskiej Charte constitutionnelle Ludwika XVIII z 1814 r., z dwuizbowym parlamentem na wzór brytyjski i z bardzo wysokim cenzusem wyborczym do izby niższej (dającym czynne prawo wyborcze ok. 16 000 osób na ok. 12 mln mieszkańców). Hiszpania staje się monarchią konstytucyjną, zachowując jednak nadal suwerenność (samoograniczającego się) monarchy, bez przyjmowania rewolucyjnej zasady suwerenności narodu. Rozpoczyna się tym samym okres tzw. Nowego Porządku (Nuevo Régimen), zdominowanego przez liberałów, rychło dzielących się na różne odłamy „umiarkowanych” (moderados) i radykalnych (exaltados bądź progresistas), co oznacza także stale wzrastającą już od 1836 r. militaryzację polityki z powodu ciągłych pronunciamientos generałów i oficerów reprezentujących antagonistyczne frakcje polityczne.

1834-1836 – wraz z Joaquinem F. Pacheco (1808-1865) JDC zakłada i redaguje czasopismo literackie „La Abeja” [„Pszczoła”].

Lipiec 1834 – po dłuższym okresie suszy w Madrycie wybucha epidemia cholery. Antyklerykalny organ progresistów „El Eco de Comercio” [„Głos Handlu”] – ale również moderantystyczna „La Abeja” – rozpowszechniają plotkę, że jest to skutek zatrucia studni przez jezuitów. Podjudzony tłum przypuszcza szturm na kolegia jezuickie oraz klasztory franciszkanów i mercedariuszy oraz przy zupełnej bierności Milicji Miejskiej podpala je, mordując przy okazji około stu księży i zakonników.

14 VIII 1834 – JDC publikuje Consideraciones sobre la diplomacia. Su influencia en el estado político y social de Europa desde la revolución de julio hasta el Tratado de la Quádruple Alianza; pochwala Poczwórny Sojusz [Anglii oraz trzech innych liberalnych monarchii rządzonych przez uzurpatorów: Francji, Portugalii i Hiszpanii]; ponawia apologię małej Izabeli i ostro atakuje Karola V („pomiędzy tronem a nim jest rzeka krwi… jego ofiary go oskarżają… Boża moc go potępiła i zaskarżyła jego prawa”); proklamuje trzy zasady: „bronić tronu, umocnić wolność, poskromić anarchię”.

1 I 1835 – JDC publikuje w „El Observador” artykuł pt. Las proyectadas mudanzas en el Ministerio, w którym pochwala Estatuto Real, sugerując zarazem, że należy postrzegać w nim początek procesu konsolidacji ustroju liberalnego.

II 1835 – wykorzystując katastrofalną sytuację finansową Hiszpanii, Rotszyldowie zawierają porozumienie z regentką i z rządem moderados; otrzymują koncesję (odnowioną w 1838 i obowiązującą do 1921) na eksploatację kopalni w Almadén, co w połączeniu z kopalniami w austriackiej Istrii (posiadanymi przez Rotszyldów od 1830) daje im światowy monopol na rtęć; oprócz udzielenia pożyczki państwowej Rotszyldowie przelewają na prywatne konto Marii Krystyny półtora miliona franków (około sześciu mln reali) i tyle samo na konto negocjującego umowę ministra finansów, hr. de Toreno (José Mª Queipo de Llano, 1786-1846); od 1838 prowizję 20% od każdego słoja (frasco) rtęci będzie otrzymywał także morganatyczny małżonek regentki.

25 V 1835 – w nr 391 „La Abeja” JDC publikuje obszerną i entuzjastyczną analizę „gotyckiego” dramatu grozy („dramat tragiczny w pięciu aktach”) Alfredo swojego przyjaciela Pacheco, którego premiera rok wcześniej była teatralnym „skandalem”; broni romantycznej koncepcji piękna przeciwko pięknu klasycznemu ze stanowiska religijnego, wskazując, iż muza inspirowana religią Chrystusa musi wyrażać pełnię prawdy o człowieku, także tej, która nie mieści się w formalnych kanonach sztuki antycznej.

1835 – JDC otrzymuje w ministerstwie sprawiedliwości tytuł „najstarszego urzędnika” (funcionario más antiguo).

IX 1835 – JDC publikuje liczącą 53 strony broszurę La ley electoral considerada en su base y en su relación con el espíritu de nuestras instituciones, gdzie prezentuje doktrynę „prawowitych arystokracji” (aristocracias legítimas) i teorię „suwerenności inteligencji” (soberanía de la inteligencia), wyrażającej się w rządzie reprezentacyjnym, wyselekcjonowanym z najlepszych, przeciwko – z jednej strony – teokracji i „boskiemu prawu królów”, a z drugiej – „suwerenności ludu”, jako dwóch typów despotyzmu; pracę tę skrytykował ostro liberał exaltado Antonio Alcalá Galiano (1789-1865), pochwalił zaś Nicomedes-Pastor Díaz (1811-1863).

IX 1835 – pomimo przejścia steru rządu z rąk moderados do progresistas JDC nie tylko utrzymuje posadę w ministerstwie, ale także zostaje mianowany przez nowego premiera (Żyda i agenta Rotszyldów w Hiszpanii), Juana Álvareza Mendizábala (1790-1853), komisarzem królewskim w Estremadurze z zadaniem poskromienia (przy militarnym wsparciu gen. José R. Rodila) tamtejszych junt prowincjonalnych i podporządkowania ich rządowi; za wypełnienie tej misji otrzymuje Krzyż Orderu Karola III.

26 XI 1835 – JDC uczestniczy w zebraniu inaugurującym Ateneum Madryckie (pełna nazwa: Ateneo Científico y Literario) i zostaje jego sekretarzem – przy pierwszym prezesie, którym został najwybitniejszy hiszpański poeta i dramaturg romantyczny, Ángel de Saavedra, książę de Rivas (1791-1865); stanie się ono najbardziej prestiżowym prywatnym salonem kulturalnym w Hiszpanii, którego członkami byli prawie wszyscy hiszpańscy laureaci Nagrody Nobla.

14 I 1836 – minister Álvaro Gómez Becerra (1771-1835), firmujący dekrety rządu Mendizabala o wypędzeniu z Hiszpanii jezuitów, skasowaniu klasztorów i zgromadzeń liczących mniej niż 12 zakonników, zakazie tworzenia nowych zakonów przez biskupów, a także dwa dekrety (z 19 II i 8 III) o zawłaszczeniu (dezamortización) dóbr kościelnych, zakonnych i municypalnych, oraz wystawieniu ich na licytację, mianuje JDC szefem sekcji not w ministerstwie sprawiedliwości.

9 V 1836 – na tydzień przed upadkiem (15 V) Mendizabala, którego zastąpił (były exaltado, a obecnie moderado) Francisco Javier de Istúriz (1790-1871), JDC zostaje mianowany sekretarzem Gabinetu i Prezydium Rady Ministrów w jego rządzie.

VIII 1836 – JDC zostaje po raz pierwszy wybrany deputowanym (procurador) z Badajoz, jednak nie obejmie mandatu z powodu anulowania wyborów po „puczu sierżantów” (sublevación de los Sargentos) z La Granja de San Ildefonso (13 VIII) i objęciu władzy przez progresistów, którzy uchylili statut z 1834 r. i przywrócili konstytucję z 1812 r.

29 X 1836 – dekretem regentki do Madrytu przeniesiony zostaje uniwersytet w Alcalá de Henares, założony w XVI w. przez kardynała Cisnerosa; daje to początek Uniwersytetowi Centralnemu (nazwa od 1850; obecna nazwa: Complutense); zmianę siedziby uczelni wykorzystano nie tylko do centralizacji, ale również do likwidacji fakultetu teologicznego.

22 XI 1836 — 21 II 1837 – JDC prowadzi, a następnie publikuje, wykłady (Lecciones de derecho político pronunciadas en el Ateneo de Madrid) w Katedrze Prawa Politycznego Konstytucyjnego w madryckim Ateneum; to uwieńczenie jego dorobku jako liberalnego „doktrynera” i teoretyka rządu reprezentacyjnego. Przedstawia teorię „dwóch suwerenności”: prawa i faktyczną (hecho); pierwsza tkwi w rozumie absolutnym, druga w rozumie moderowanym przez doświadczenie historyczne (reflejo de la anterior); winny one wzajemnie kontrolować się i uzupełniać. Wykłady zostały skrytykowane w „El Eco del Comercio”, gdzie nadano mu przydomek „Guizotín”; JDC zostaje sparodiowany jako torujący drogę do władzy Attyli („suwerenność inteligencji i milion barbarzyńców”).

16 III 1837 – świetne zwycięstwo w bitwie pod Oriamendi karlistowskiego generała (pasierba Karola V), księcia Sebastiana Gabriela Burbońskiego (1811-1875), nad cristinos oraz Brytyjskim Legionem Pomocniczym pod dowództwem gen. G. Lacy Evansa otwiera przed karlistami możliwość przeniesienia teatru wojny domowej do centrum kraju.

Wiosna 1837 – JDC publikuje Principios constitucionales aplicados al principio de Ley Fundamental presentado a las Cortes por la Comisión nombrada al efecto, nawiązujące do dyskutowanego w Kortezach projektu nowej konstytucji. To „pierwsza jaskółka” ideologicznego zwrotu ku konserwatyzmowi, gdyż autor krytykuje trójpodział władz jako absurdalny, wskazując, że bez względu na konstrukcje teoretyczne i tak zawsze dominuje jedna z nich – ta, która jest najsilniejsza; opowiada się za wzmocnieniem władzy monarszej, będącej depozytariuszem inteligencji, która jest dziedzictwem wieków; gdy króla pozbawia się faktycznej władzy, staje się on „poddanym w diademie” (un súbdito con diadema); Kortezy w ogóle nie są władzą, tylko „wzniosłą instytucją” wewnątrz tronu; społeczeństwo musi być zorganizowane hierarchicznie; izba wyższa winna być wybierana przez monarchę. Według Federico Suareza Verdeguera JDC staje się w tym czasie „izabelickim absolutystą”. Przegrywa jednak swoją batalię ustrojową, ponieważ nowa konstytucja (z 18 VI 1837), wprawdzie mniej radykalna, niż ta z r. 1812, lecz bardziej demokratyczna niż statut z r. 1834, wprowadza „suwerenność podzieloną” (compartida) między monarchę i naród oraz zwiększa liczbę wyborców.

15 V 1837 — 24 X 1837 – kulminacyjny okres I wojny karlistowskiej, zwany Wyprawą Królewską (Expedición Real): połączone siły kilku dywizji karlistowskich pod osobistym dowództwem Karola V podejmują ofensywę w głąb kraju – kierują się ku stolicy z zamiarem obalenia uzurpatorki i rządu liberalnego oraz wprowadzenia na tron króla prawowitego. Na całej linii frontu rozstawiane są polowe ołtarze, aby żołnierze karlistowscy mogli codziennie słuchać mszy św.

1 VI 1837 – JDC obejmuje redakcję moderantystycznego czasopisma „El Porvenir” [„Przyszłość”]; publikuje tam m.in. obszerną recenzję Marii Tudor Victora Hugo. Broni patriotyzmu i religii przed atakami „niereligijnych filozofów”, podkreślając jednocześnie, że tylko chrześcijaństwo jest ostoją wolności.

13 VI 1837 – w „El Porvenir” JDC publikuje krótki, lecz ważny dla zrozumienia jego ówczesnego stanowiska, artykuł La Religión, la Libertad, la Inteligencia, w którym wskazuje na tragiczne, dezorganizujące społeczeństwo skutki „rozwodu” (divorcio) pomiędzy trzema partiami reprezentującymi trzy jednakowo konieczne i równorzędne zasady: religię, wolność i rozum; aby przerwać tę walkę, prowadzącą do agonii społeczeństwa, należy owe zasady ponownie „ożenić”, do czego, jego zdaniem, w Hiszpanii zdolna jest wyłącznie „partia umiarkowana” (Partido Moderado); ¡Nuestro programa o la muerte! – pisze w zakończeniu.

7 VII 1837 – po sforsowaniu rzeki Ebro przez karlistów w Madrycie odbywa się burzliwe posiedzenie Kortezów, na którym opozycja moderantystyczna atakuje progresistowski rząd José Maríi Calatravy (1781-1846) za nieudolność: „wróg… wziął rzeki, bierze góry, kto go powstrzyma?”.

12 IX 1837 – po serii bitewnych zwycięstw karlistów Karol V (który nigdy nie unikał pierwszej linii frontu, narażając się na kule nieprzyjaciela) staje pod Madrytem, zaledwie kilometr od bramy Atocha; dwór i liberalna klasa polityczna pogrążają się w panice, tym bardziej że lud madrycki nie kryje swojej radości; jednak z niejasnych powodów nie dochodzi do generalnego szturmu i podczas gdy dworzanie Don Carlosa spierają się, w jakim mundurze Najjaśniejszy Pan powinien wkroczyć do stolicy, sytuacja militarna zmienia się na niekorzyść karlistów z powodu kontrofensywy, którą podjął izabelicki dowódca Frontu Północnego i jednocześnie od 18 VIII do 18 X szef rządu, gen. Baldomero Espartero (1793-1879); zagrożeni okrążeniem karliści wycofują się w kierunku Argandy, a następnie do Nawarry.

22 IX 1837 – JDC zostaje ponownie wybrany deputowanym do Kortezów, tym razem z Kadyksu (kadencja trwa do VI 1839); wybory dają zdecydowaną większość moderados, którzy utrzymają się u władzy do VII 1840.

14 III 1838 – JDC wygłasza swoją pierwszą mowę w parlamencie; z powodu ataków na rewolucję i demagogię, a obrony chrześcijaństwa, krucjat i rekonkwisty pismo satyryczne „El Guirigay” daje mu miano „Quiquiriquí” – podobno autorem tego przytyku był późniejszy, kilkudniowy (XI 1843) premier, progresista Salustiano de Olózaga (1805-1873).

VI-VII 1838 – w założonym 18 II 1838 przez Andresa Borrego (1802-1881) organie monarchistów-konstytucjonalistów „El Correo Nacional” [„Kurier Narodowy”] JDC publikuje serię siedmiu artykułów pt. El Clasicismo y Romanticismo; klasycyzm to, jego zdaniem, owoc społeczeństw starożytnych (bałwochwalczych i materialistycznych), romantyzm zaś – nowoczesnych i chrześcijańskich. Opowiada się jednak za syntezą klasycznej formy i romantycznego uczucia: „wyrazić piękne myśli w pięknej formie”.

VII 1838 – w „El Correo Nacional” JDC publikuje Polémica con el Dr. Rossi y juicio crítico acerca de los dictrinarios, w którym krytykuje z pozycji centralistyczno-narodowych pomysł przekształcenia Hiszpanii w zbiór „republik”. Po raz pierwszy odcina się tam od swoich dawnych francuskich mistrzów („doktrynerów”), oświadczając, że ich teorie były dobre do rządzenia w epoce przejścia od absolutyzmu do ustroju konstytucyjnego, ale są błędne i szkodliwe jako „dogmat filozoficzny, polityczny i społeczny, którego poszukuje społeczeństwo”. Personalnym adresatem tej krytyki był włoski ekonomista, prawnik i polityk liberalny Pellegrino Rossi (1787-1848), mający od 1834 obywatelstwo francuskie, od 1845 ambasador Francji przy Stolicy Apostolskiej; w 1848 mianowany przez papieża Piusa IX ministrem spraw wewnętrznych Państwa Kościelnego, został zamordowany przez rewolucjonistów przed otwarciem obrad parlamentu 15 XI 1848.

IX-XI 1838 – w „El Correo Nacional” JDC publikuje serię jedenastu artykułów pt. Filosofía de la historia: Juan Bautisto Vico oraz trzech artykułów pt. Consideraciones sobre el cristianismo. Oba eseje są świadectwem pogłębiającej się religijności autora i prowidencjalistycznego pojmowania dziejów: historia do czasów Rzymu jest przygotowaniem Objawienia Chrystusa; filozofia, która zboczyła z kursu wskutek rebelii, jaką była myśl oświeceniowa, musi powrócić do chrześcijaństwa, bo ono jest „prawdą i niczym więcej, jak prawdą”, a tylko prawda może zbudować społeczeństwo.

XI 1838 – w „Revista de Madrid” JDC publikuje dwie rozprawki: España desde 1834 i De la monarquía absoluta en España, w których broni przemian ustrojowych w kierunku monarchii konstytucyjnej.

XI 1838 – w „Revista de Madrid” JDC publikuje (niedokończoną) rozprawę historyczną De la monarquía absoluta en España, w których dowodzi, że monarchia absolutna w Hiszpanii była zawsze demokratyczna i religijna; jednocześnie zamierza bronić przemian ustrojowych w kierunku monarchii konstytucyjnej, lecz to pozostaje w sferze zamierzeń, bo w opublikowanym tekście autor nie wyszedł poza schyłek średniowiecza.

1839 – w „Revista de Madrid” JDC publikuje rozprawę Estado de las relaciones diplomáticas entre Francia y España, explicado por el carácter de las alianzas europeas; nawiązuje w nim m.in. do powstania listopadowego, pisząc, że „Rosja wytraciła impet swoich orłów, bliskich wzbicia się ponad Konstantynopolem i Orientem, ponieważ dźwignął się ze swojego grobu, posłuszny wezwaniu Francji, krwawy i okaleczony trup Polski”.

1839 – w „Revista de Madrid” JDC publikuje rozprawę Proyecto de ley sobre estados excepcionales, presentado a las últimas Cortes por el ministerio de diciembre; ta analiza rządowego projektu prawa o stanach wyjątkowych stanowi pierwszy (wcześniejszy o dziesięć lat od Mowy o dyktaturze) namysł autora nad celowością i sensem dyktatury w świetle „najwyższej i transcendentalnej filozofii”; autor wyraża ostrożne poparcie dla projektu ustawy, podnosząc jednak liczne problemy (dla których sam nie znajduje rozwiązania) i formułuje ważną generalną wskazówkę, iż „żadna zasada [ustrojowa] nie tworzy swojego prawodawstwa w chwili walki, lecz w dniu swojego zwycięstwa”.

II 1839 – wydany zostaje dekret królewski zezwalający na tworzenie stowarzyszeń wzajemnej pomocy (sociedades de ayuda mutua). W następstwie tegoż w pierwszej połowie 1840 legalizuje się (założone nielegalnie latem 1839) Stowarzyszenie Samopomocy Tkaczy w Barcelonie – pierwszy syndykat zawodowy w Hiszpanii.

III 1839 — III 1840 – wraz z A. Alcalá Galiano (który w tym czasie przeszedł na pozycje moderantystyczne) JDC redaguje organ moderados „El Piloto”. Publikuje tam antykarlistowskie artykuły (Sobre los Manifiestos de don Carlos, 6 III 1839; Identidad entre la monarquía carlista y la monarquía democrática, 19 III 1839), w których oskarża „rebelianckiego księcia” o anarchizowanie mas oraz ostrzega, że monarchia karlistowska byłaby demokratyczną.

17 V 1839 – w „El Correo Nacional” JDC zostaje skrytykowany za styl, w którym brzmi „ton arogancki i pretensjonalny, który odrzuca i irytuje, zamiast przekonywać i porywać”.

31 VIII 1839 – dowódca karlistowskich sił zbrojnych w Seniorii Baskijskiej, liczących 25 000 żołnierzy, gen. Rafael Maroto (1783-1853), zdradza sprawę i króla, zawierając (po uprzednim aresztowaniu i rozstrzelaniu trzech generałów Karola V i kilku innych oficerów wyższej rangi) z izabelickim dowódcą frontu północnego, gen. Espartero, układ w Vergarze (convenio de Vergara) w Oñate (Guipúzcoa), będący faktycznie kapitulacją, zamaskowaną symbolicznym „uściskiem” (abrazo de Vergara) obu dowódców siedzących w siodle; w zamian za uznanie Izabeli królową oficerowie mogą zachować swoje stopnie i odznaczenia wojskowe, wycofując się z czynnej służby lub pozostając w armii, a prowincje północne mają zachować swoje lokalne fueros (ta ostatnia obietnica, acz potwierdzona ustawą z X 1839, po kilku miesiącach została przekreślona); zdradzony Karol V zmuszony jest przekroczyć (14 IX 1839) granicę francuską i wraz z rodziną zostaje internowany przez reżim orleański w Bourges, w surowych warunkach i pilnie strzeżony. Wojna jednak nie kończy się, gdyż karliści pod dowództwem gen. Ramona Cabrery (1806-1877), zwanego „Tygrysem z Maestrazgo”, walczą jeszcze w Katalonii i Walencji.

13 I 1840 – JDC zostaje mianowany szefem wydziału w ministerstwie sprawiedliwości.

18 I 1840 – JDC zostaje po raz trzeci wybrany do Kortezów, ponownie z Kadyksu; wybory przynoszą znów zwycięstwo moderados.

30 V — 6 VII 1840 – zdobycie przez Espartera Morelii i przekroczenie przez Cabrerę z ostatnimi sześciu batalionami granicy francuskiej kończy definitywnie I wojnę karlistowską; triumfator otrzymuje tytuły księcia Morelii i Order Złotego Runa, a po zakończeniu wojny – godność Granda Hiszpanii oraz tytuły księcia Wiktorii i wicehr. de Banderas.

15 VII 1840 – dla przypieczętowania swego zwycięstwa nad progresistas posiadających duże wpływy w municypiach, większość moderantystyczna uchwala nową ustawę wyborczą (Ley electoral), wprowadzającą małe okręgi, oraz ustawę municypalną (Ley de Ayuntamientos) stanowiącą, iż alkadowie (burmistrzowie) i ich zastępcy w stolicach prowincji będą mianowani przez monarchę.

19 VII 1840 – progresiści, poparci przez oddziały milicji i wojska, wzniecają w Barcelonie bunt, domagając się anulowania ustawy o municypiach; zyskują poparcie milicji w Madrycie oraz Espartera, który – po ustąpieniu moderantystycznego premiera, Evarista Pereza de Castro (1778-1849) – w przeciągu dwóch miesięcy mianuje samowolnie czterech kolejnych premierów spośród progresistów.

27 VII 1840 – JDC zostaje usunięty z ministerstwa, oficjalnie otrzymując urlop na wyjazd do Francji dla ratowania zdrowia.

16 IX 1840 – Espartero zmusza regentkę do mianowania go premierem z prawem samodzielnego dobrania sobie ministrów.

29 IX 1840 – Espartero, okrzyczany Pacificador de España, odbywa triumfalny wjazd do Madrytu, w którym przez trzy dni trwa nieustanny festyn.

12 X 1840 – Espartero oświadcza Marii Krystynie, że utraciła zaufanie narodu i wszelki autorytet, toteż dalsze sprawowanie przez nią regencji stwarza zagrożenie dla tronu jej córki; ustanowiona zostaje kolektywna regencja trzech (trinitarios), złożona z Espartera, Argüellesa i Mendizabala.

17 X 1840 – wygnana z Hiszpanii Maria Krystyna odpływa z portu El Grao w Walencji do Francji, a wraz z nią JDC, który w Marsylii redaguje jej Manifest do Narodu Hiszpańskiego.

1840 – ukazuje się pierwsze poświęcone JDC studium krytyczne, którego autorem był Eugenio de Ochoa: Apuntes para una biblioteca de escritores españoles contemporáneos (Colección de los mejores autores españoles, t. XXIII, Baudry Librería Europea, París 1840, ss. 467-498). Krytyk podkreślił jego wybitną znajomość prawa, talent publicystyczny, wyobraźnię, elokwencję oraz… zamiłowanie do tworzenia neologizmów.

/fragment większej całości, w przygotowaniu/