Kalendarzyk reakcjonisty — grudzień

Jacek Bartyzel

4 grudnia 1517 roku zmarł w Mordach koło Siedlec lub w Dubnie (Podlasie), w wieku około 86 lat (ur. ok. 1431), Iwan (Jan) Semenowicz Sapieha herbu Lis, możnowładca litewski, protoplasta młodszej, kodeńskiej linii Sapiehów; był młodszym synem Semena Sopihy, pierwszego historycznie potwierdzonego protoplasty rodu Sapiehów, a wg legend – potomka kniazia Sunigajły, przyjętego w Horodle (1413) do herbu Lis, oraz (co bardziej niepewne) wielkiego księcia Giedymina; podobnie jak jego ojciec, karierę rozpoczął od stanowiska pisarza w kancelarii hospodarskiej; w 1491 posłował od króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Kazimierza Jagiellończyka do Rzymu, do papieża Aleksandra VI, w celu zdania sprawozdania z realizacji postanowień Unii Florenckiej w Wielkim Księstwie Litewskim: tam też przeszedł na katolicyzm; w latach 1497-1499 trzykrotnie posłował do Moskwy, do teścia wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka, Iwana III Srogiego, negocjując m.in. skłonienie Iwana do wojny z Hospodarstwem Mołdawskim i z Turcją oraz zwrot Kijowa Litwie w zamian za uznanie przyjętego przez Iwana tytułu „pana całej Rusi”; po koronacji (1501) Aleksandra na króla Polski został (w latach 1502-1509) kanclerzem jego prawosławnej żony Heleny; brał udział w wojnie z Moskwą w latach 1502-1503, podczas której zniszczeniu uległa część jego dóbr; zawożąc w 1503 do Moskwy listy królowej Heleny do jej ojca, zdołał wynegocjować sześcioletni rozejm; od 1504 występuje w dokumentach jako sekretarz wielki lub pisarz Wielkiego Księstwa Litewskiego; zachował te urzędy również po wstąpieniu na trony polski i litewski Zygmunta I Starego, uzyskując dodatkowo urząd sekretarza najwyższego hospodarskiego; w 1508 po raz kolejny posłował do Moskwy, gdzie zawarł pokój z Wasylem III, sankcjonujący korzystne dla Moskwy terytorialne status quo; w 1509 brał udział w wyprawie na Mołdawię; po ustanowieniu (1511) województwa witebskiego został jego pierwszym wojewodą, a w 1514 został wojewodą – również ustanowionego – województwa podlaskiego; w tym samym roku brał również udział w kampanii moskiewskiej, wsławionej polsko-litewskim zwycięstwem pod Orszą.

4 grudnia 1642 roku zmarł w Paryżu, w wieku 57 lat (ur. 9 IX 1585), bp Armand-Jean du Plessis kard. i diuk (duc) de Richelieu, książę Kościoła i mąż stanu; jego ojcem był zubożały szlachcic François du Plessis, który jednak wzbogacił się dzięki korzystnemu małżeństwu; imię otrzymał po ojcu chrzestnym, marsz. Armandzie de Gontaud, bar. de Biron (1524-1592); w 1607 został bpem Luçon, a w 1622 otrzymał od papieża Grzegorza XV (dzięki protekcji królowej-matki Marii Medycejskiej) kapelusz kardynalski; w 1614 był delegatem stanu pierwszego do Stanów Generalnych; w 1624 król Ludwik XIII mianował go swoim pierwszym ministrem: cieszył się pełnym zaufaniem monarchy, dzięki czemu stał się rychło wszechwładny, umacniając absolutyzm monarszy i rządząc przy pomocy prowincjonalnych intendentów królewskich; złamał potęgę arystokracji, zabraniając szlachcie działalności handlowej, prowadzenia wojen prywatnych oraz posiadania zamków warownych (których wiele zburzył); w interesie zarówno Kościoła, jak i państwa, osłabił także pozycję hugenotów, odbierając im (po wojnie w latach 1625-1628) samodzielność polityczną oraz twierdze posiadane dotąd na mocy edyktu nantejskiego, acz gwarantując im wolność wyznania; jako minister przetrwał zwycięsko krótkotrwały kryzys w czasie tzw. dnia zawiedzionych (11 listopada 1630), a także (1641-1642) groźniejszy dla niego spisek księcia Gastona Orleańskiego i markiza Cinq-Marsa, zakończony ścięciem markiza i wygnaniem księcia; w 1631 powołał pierwszy w historii Francji stały periodyk – „Gazette de France” (wychodzącą do 1915), a w 1635 utworzył Akademię Francuską, mającą czuwać nad czystością i szlachetnością języka francuskiego: literaturą i teatrem też rządził absolutnie, narzucając im surowe rygory estetyczne i etyczne stylu klasycznego; w polityce zagranicznej kierował się wyłącznie interesem Francji, dążąc do osłabienia austriacko-hiszpańskich Habsburgów, toteż w wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) nie wahał się nawet popierać przeciw nim protestanckiej Szwecji i mahometańskiej Turcji, acz nie angażował Francji w otwarty konflikt na obszarze Rzeszy; budził respekt, ale również strach i nienawiść, która przetrwała nawet pośmiertnie (sankiuloci sprofanowali jego grób w 1793, a Alexandre Dumas [starszy] utrwalił jego negatywny wizerunek jako złowrogiego „makiawelisty” w poczytnej powieści Trzej muszkieterowie); swoje zasady wyłożył w Testamencie politycznym, gdzie wyjaśniał, że jego dążeniem było przywrócenie Francji granic dawnej Galii oraz wzmocnienie autorytetu monarszego, który nie może być ograniczony ani przez prawo pozytywne, ani przez poddanych; nie cenił instytucji przedstawicielskich, gdyż „w społeczeństwie liczba głupców jest większa niż liczba mądrych”, a tylko wyjątkowe jednostki, poświęcające się służbie państwowej, potrafią zrozumieć sens racji stanu (raison d’état).

4 grudnia 1892 roku urodził się w El Ferrol (La Coruña, Galicja Hiszpańska) gen. Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo de Andrade, żołnierz i mąż stanu, Caudillo Krucjaty i Hiszpanii; po ukończeniu (1910) Akademii Piechoty w Toledo walczył z Kabylami w Maroku Hiszpańskim; od 1920 zastępca dowódcy Hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej, a od 1923 – jej dowódca w stopniu podpułkownika; szlify generalskie otrzymał po rozbiciu powstańców rifeńskich w 1926 (będąc w tym momencie najmłodszym generałem w Europie); od 1928 komendant Głównej Akademii Wojskowej w Saragossie, zamkniętej po obaleniu monarchii w 1931; dłuższy czas pozostawał bez przydziału, dopiero w 1932 został dowódcą 15. Brygady Piechoty w La Coruñi, a w 1933 komendantem okręgu wojskowego Balearów; po zwycięstwie wyborczym centroprawicy został mianowany doradcą ministra wojny i jako taki kierował (zza biurka, przez telefon) operacją stłumienia komunistycznej rebelii w Asturii; w 1934 został naczelnym dowódcą w Maroku, a w 1935 szefem sztabu generalnego hiszpańskich sił zbrojnych; w lutym 1936 reżim Frontu Ludowego przesunął go na podrzędne stanowisko komendanta wojskowego Wysp Kanaryjskich; do sprzysiężenia wojskowego przystąpił dopiero 13 lipca 1936, po zamordowaniu przez bojówki reżimowe przywódcy opozycji, J. Calvo Sotelo; w dzień po wybuchu wojskowo-cywilnego Alzamiento Nacional objął dowództwo Armii Afrykańskiej, będącej najsilniejszą grupą wojsk powstańczych; 12 września 1936 został mianowany przez juntę powstańczą głównodowodzącym (generalísimo), a 28 września przejął także władzę cywilną; od 1 października 1936 był szefem państwa (Jefe de Estado), z pełną tytulaturą Wodza Ostatniej Krucjaty i Hiszpańskiej Schedy, Wodza Wojny Wyzwoleńczej przeciwko Komunizmowi i jego Współwinowajcom (El Caudillo de la Última Cruzada y de la Hispanidad, El Caudillo de la Guerra de Liberación contra el Comunismo y sus Cómplices); stanął też na czele Junty Technicznej Państwa (w 1938 zastąpionej regularnym rządem); 1 kwietnia 1937 narzucił wszystkim siłom politycznym el bando nacional unifikację w ramach Hiszpańskiej Falangi Tradycjonalistycznej i Junt Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej (FET y de las JONS; od 1957 – Ruchu Narodowego), zostając z urzędu jej przewodniczącym; po zwycięstwie w kwietniu 1939 do śmierci suwerenny dyktator autorytarnego, katolicko-narodowego (nacionalcatolicismo) Państwa Hiszpańskiego (Estado Español), jako jego szef oraz (do 1973) również szef rządu (Jefe del Gobierno); w 1947 dokonał instauracji monarchii „katolickiej, społecznej, tradycyjnej i reprezentacyjnej”, rezerwując sobie jednocześnie prerogatywę wskazania osoby przyszłego króla spośród książąt Domu Hiszpańskiego oraz czasu przekazania mu władzy; w 1953 zawarł (wzorcowy dla katolickiego prawa publicznego) konkordat ze Stolicą Apostolską; w 1969 desygnował na swojego następcę księcia Jana Karola Burbońskiego z linii izabelicko-alfonsjańskiej, nadając mu tytuł „księcia Hiszpanii” (el príncipe de España); kawaler wielu orderów hiszpańskich i zagranicznych, w tym papieskiego Orderu Najwyższego Chrystusa; zmarł w 1975 roku; decyzją swojego następcy został pochowany w Bazylice – mauzoleum (Narodowy Pomnik Świętego Krzyża) w Dolinie Poległych; jego prawnukiem po kądzieli jest obecny król z prawa Francji i Nawarry Ludwik XX.

5 grudnia 1867 roku urodził się w Zułowie k. Święcian (Litwa) Józef Klemens Piłsudski h. Piłsudski (Kościesza), wódz i mąż stanu, marszałek Polski; pochodził ze starożytnej i skoligaconej szlachty litewskiej, lecz w XIX wieku zubożałej wskutek konfiskat carskich; od 1892 (do wybuchu I wojny światowej) działacz i przywódca niepodległościowego nurtu Polskiej Partii Socjalistycznej; organizator i przywódca organizacji paramilitarnych w Galicji (Związek Walki Czynnej, Związek Strzelecki) i inicjator na ich bazie Legionów Polskich (komendant I Brygady), inicjujący jednocześnie powstanie konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej; po Akcie 5 Listopada (1916) wszedł do Tymczasowej Rady Stanu, lecz „licytując sprawę polską wzwyż” oraz przewidując zwycięstwo Ententy, w lecie 1917 sprowokował tzw. kryzys przysięgowy, aby nie dawać Niemcom polskiego rekruta bez gwarancji powołania króla lub rządu polskiego; w następstwie tego 22 lipca 1917 aresztowany (wraz z Kazimierzem Sosnkowskim) przez Niemców i osadzony w twierdzy magdeburskiej; zwolniony 10 listopada 1918, przybył do Warszawy, gdzie przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego, jako (od 11 listopada 1918) Wódz Naczelny Wojsk Polskich, a od 22 listopada 1918 (faktyczną władzę zwierzchnią sprawował od 14 listopada) Tymczasowy Naczelnik Państwa; zatwierdzony przez Sejm Ustawodawczy 20 lutego 1919 jako Naczelnik Państwa (do 14 grudnia 1922); od 19 marca 1920 Pierwszy Marszałek Polski; w Bitwie Warszawskiej (13-25 sierpnia 1920) osobiście dowodził Grupą Uderzeniową, którą wyprowadził kontruderzenie znad Wieprza, zadające decydujący cios Armii Czerwonej; w 1923 wycofał się z życia politycznego, zachowując jedynie przewodnictwo Ścisłej Rady Wojennej; po dokonanym przez siebie przewrocie majowym (12-15 maja 1926), wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na urząd prezydenta, wyboru nie przyjął; odtąd, do śmierci, dyktator de facto, formalnie sprawujący funkcję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych oraz urząd ministra spraw wojskowych we wszystkich gabinetach; dwukrotnie (2 października 1926 – 27 czerwca 1928, 25 sierpnia – 4 grudnia 1930) stawał także na czele rządu; zmarł w 1935 roku; pochowany na Wawelu (serce złożono w grobie matki na cmentarzu na Rossie w Wilnie).

7 grudnia 1942 roku zmarł w Madrycie, w wieku 54 lat (ur. 22 IV 1886), ks. Manuel García Morente, filozof i eseista; pochodził z Andaluzji, jego ojciec (okulista) był antyklerykalnym wolterianinem, a matka gorącą katoliczką; otrzymał typowo „europeistyczną” formację intelektualną w liceum w Bayonne oraz na uniwersytecie w Bordeaux i na Sorbonie, gdzie jego profesorami byli É. Boutroux i L. Lévy-Bruhl; po powrocie do Hiszpanii (1906) znalazł zatrudnienie w Wolnym Instytucie Naukowym (Institución Libre de Enseñanza), będącym głównym rozsadnikiem wolnomyślicielstwa, opartym na panenteizmie K.Ch.F. Krausego (krausismo); jako stypendysta Rady Rozwoju Naukowego (Junta de Ampliación de Estudios) odbył podróż naukową do Niemiec (Marburg, Berlin, Monachium), gdzie znalazł się pod (długotrwałym) wpływem neokantystów ze Szkoły Marburskiej: H. Cohena, P. Natorpa i E. Cassirera; swoją pracę doktorską poświęcił filozofii Kanta, przetłumaczył też na hiszpański Krytykę władzy sądzenia, Krytykę rozumu praktycznego oraz Metafizykę moralności; w 1912 otrzymał Katedrę Etyki na Uniwersytecie Madryckim; w latach 20. zainteresował się również H. Bergsonem, O. Spenglerem (przetłumaczył Zmierzch Zachodu), aksjologią N. Hartmanna oraz fenomenologią (F. Brentano, E. Husserl, M. Scheler); w 1926 został wybrany na dziekana Wydziału Filozofii i Literatury Uniwersytetu Centralnego, a 1930 mianowano go podsekretarzem stanu w Ministerstwie Edukacji Publicznej; podczas pobytu w Argentynie w 1934 doznał ciężkich obrażeń w wypadku samochodowym na drodze z Buenos Aires do Kordowy, co bez wątpienia przyczyniło się do skrócenia jego życia; po wybuchu wojny domowej nie opowiedział się wyraźnie po żadnej ze stron, mimo to został pozbawiony przez reżim Frontu Ludowego swoich funkcji publicznych i wyjechał do Paryża; w tym czasie też owdowiał, a mąż jego starszej córki (młodsza została zakonnicą) został zamordowany przez Czerwonych; w Paryżu w nocy z 29 na 30 kwietnia 1937 doznał iluminacji, słuchając przez radio fragmentu oratorium Dzieciństwo Chrystusa Hectora Berlioza, co doprowadziło go do głębokiej przemiany wewnętrznej i nawrócenia na katolicyzm; po kilkumiesięcznym pobycie w klasztorze benedyktyńskim w Ligugé k. Poitiers poczuł powołanie do stanu kapłańskiego, lecz decyzję tę odłożył, otrzymawszy w lipcu tegoż roku zaproszenie do Argentyny, gdzie został profesorem Uniwersytetu Narodowego w San Miguel de Tucumán; już jednak w czerwcu 1938 powrócił do Hiszpanii (do strefy narodowej), gdzie rozpoczął formację duchową w seminarium w Pontevedra, a ukończył ją po wyzwoleniu Madrytu w stolicy; w 1940 przyjął święcenia kapłańskie; w 1941 został mianowany przez Caudillo członkiem Rady Hispanidad, objął ponownie swoją katedrę w Madrycie, ponadto został członkiem Królewskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych oraz przetłumaczył pierwszych pięć kwestii Summy teologii św. Tomasza z Akwinu; zmarł w następstwie nieudanej operacji chirurgicznej; w ostatniej – katolickiej i tomistycznej – fazie swojej twórczości prócz prac z zakresu metafizyki, filozofii historii i duchowości napisał dzieło czyniące zeń wybitnego reprezentanta tradycjonalizmu, nacionalcatolicismo i „mistyki kastylijskiej”: Idea de la Hispanidad (1938), będące poniekąd kontynuacją i rozwinięciem La defensa de la Hispanidad (1934) Ramira de Maeztu; w jego ujęciu katolicyzm stanowi istotę narodu hiszpańskiego, która formowała się w ciągłej walce z obcymi wierzeniami i herezjami; już w zmaganiach z islamem Hiszpanie odnaleźli swoje „chrześcijańskie poczucie życia”; w ich toku w duszy hiszpańskiej (alma hispánica) wykształcił się zwłaszcza wyrazisty typ „rycerza chrześcijańskiego” (el caballero cristiano), w którym doskonałe połączenie rycerskości i chrystianizmu legło u podstaw hiszpańskiej psychologii; chrześcijański rycerz ślepo wierzy w cnotę i bezpośrednią skuteczność postanowień własnej woli oraz wyznaje kult honoru; nie podlega on jednak sobie, lecz jest paladynem zaszyfrowanej w Bogu sprawy; życie doczesne jest dla niego tylko przedsionkiem i tranzycją do nieskończoności i wieczności; to poczucie niedoskonałości i przygodności życia doczesnego oddają najlepiej słowa św. Teresy z Ávila: „umieram, iżem jeszcze nie umarła” (muero, porque no muero); rycerstwo chrześcijańskie suponuje także pewien ideał polityczny: „rzekłbym, że z samej natury rycerz chrześcijański skłania się ku feudalizmowi”; tradycjonalizm zasadza się na tym, że tradycja jest przekazywaniem z pokolenia na pokolenie „stylu” (estilo) narodowego, nie jest więc nawrotem do przeszłości, lecz zachowywaniem wiecznej hiszpańskości (hispanidad); do najwybitniejszych uczniów Garcíi Morente należeli m.in.: Juan Zaragüeta, Leopoldo Eulogio Palacios, Florentino Pérez Embid, Gonzalo Fernández de la Mora, bp Leopoldo Eijo Garay oraz karliści Rafael Gambra i Álvaro d’Ors.

8 grudnia 1542 roku urodziła się w pałacu Linlithgow, w West Lothian (Szkocja), Maria I Stuart [szk. gael. Mảiri I Stiủbhairt; ang. Mary I Stuart], królowa Szkotów, delfina (1558-1559), a następnie królowa (1559-1560) Francji, jako żona Franciszka II, oraz prawowita królowa Anglii i Irlandii od ekskomunikowania (1570) Elżbiety I Tudor; była córką króla Jakuba V i jego francuskiej żony Marii de Guise; władczynią Szkocji została, mając sześć dni, 14 grudnia 1542, a koronowana została w kaplicy na zamku Stirling 9 września 1543; wysłana w 1548 do Francji, otrzymała tam staranne wychowanie i wykształcenie: prócz języka ojczystego opanowała francuski, łacinę, grekę, hiszpański i włoski, nauczyła się gry na dwóch instrumentach, pisania wierszy, jazdy konnej, sokolnictwa i szycia; była piękna, mądra i pełna życia; 24 kwietnia 1558 poślubiła delfina Francji – księcia Franciszka Walezjusza, przy którym 10 lipca 1559 została królową Francji; po śmierci męża (5 grudnia 1560) oraz uznaniu przez Francję Elżbiety Tudor za królową Anglii powróciła (19 sierpnia 1561) do Szkocji, już rozdartej religijnie wskutek szerzenia się herezji protestanckiej (kalwińskiej); przywódca protestantów (renegat z kapłaństwa) John Knox (1514-1572) rozpoczął przeciwko niej – nieugięcie wiernej katolicyzmowi – oszczerczą kampanię, ganiąc jej uczęszczanie na Mszę, niemoralny tryb życia, ekstrawagancki ubiór i zamiłowanie do tańców; 29 lipca 1565 zawarła drugie małżeństwo – z Henrykiem Stuartem, lordem Darnley, potomkiem króla Anglii, Henryka VII Tudora; ślub z lordem katolickim jeszcze bardziej rozwścieczył protestantów, którzy wszczęli otwartą rebelię, pokonaną jednak przez wojska Marii, a także zaniepokoił Elżbietę Tudor, gdyż wzmacniał prawa Marii do korony angielskiej; małżonek okazał się również nielojalny, żądając przyznania mu uprawnień królewskich oraz okazując zazdrość o prywatnego sekretarza żony, Davida Rizzio, oskarżanego (raczej bezpodstawnie) o bycie kochankiem królowej; wszedł w spisek z lordami protestanckimi, którzy na oczach Marii okrutnie zamordowali Rizzia, sam zaś Darnley usiłował spowodować poronienie swojej brzemiennej królewskiej małżonki; wkrótce zresztą (10 lutego 1567) Darnley zginął w potężnej eksplozji swojego domu w Edynburgu, po czym Marię i jej przyszłego (od 15 maja 1567), trzeciego męża – Jamesa Hepburna, 4. hr. Bothwell, oskarżano o doprowadzenie do jego zamordowania: Bothwell został nawet postawiony przed sądem, lecz go uniewinniono; 24 kwietnia 1567 Maria po raz ostatni ujrzała swojego syna (narodzonego 19 czerwca 1566) – przyszłego króla Szkocji (Jakuba VI), a od 1603 również Anglii i Irlandii (Jakuba I); po kolejnym buncie lordów protestanckich królowa została (wbrew obietnicy) podstępnie uwięziona na zamku Loch Leven na wyspie pośrodku jeziora, a 24 lipca 1567 – zmuszona do abdykacji; 2 maja 1568 udało jej się stamtąd uciec, lecz po przegraniu 13 maja bitwy z buntownikami pod Langside nie miała już innego wyjścia, jak uciec do Anglii, co okazało się pułapką, gdyż 19 maja została uwięziona na rozkaz Elżbiety; sytuacja uwięzionej Marii stała się jeszcze bardziej tragiczna po 1570, kiedy to wskutek ekskomunikowania Elżbiety jako heretyczki i prześladowczyni Kościoła przez papieża św. Piusa V angielscy katolicy zaczęli w niej widzieć (zresztą słusznie) prawowitą królową Anglii; zgryzoty dostarczała jej także niechęć syna Jakuba, wychowywanego przez protestanckich nauczycieli i przekonanego przez nich, że matka kazała zamordować jego ojca (Darnleya), aby móc poślubić kochanka (Bothwella); w 1585 jeden z katolickich konspiratorów (Gilbert Gifford) wymyślił sprytny sposób dostarczania korespondencji do i od uwięzionej Marii, a jednocześnie, bez jej wiedzy, grono katolików angielskich, któremu przewodził Anthony Babbington, zawiązało spisek mający na celu uwolnienie królowej i zabicie Elżbiety; wiadomość o tym, wraz z zaszyfrowanym listem od Babbingtona, Gifford zdołał przekazać Marii 6 lipca 1586; okazało się jednak, że Gifford był podwójnym agentem, pracującym także dla służb sir Francisa Walsinghama, sekretarza stanu Elżbiety; od czasu, gdy Gifford się przewerbował, Walsingham miał stały dostęp do korespondencji przekazywanej przez Gifforda, a flamandzki kryptolog Philip von Marnix złamał szyfr Babbingtona; po odczekaniu aż Maria odpowiedziała Babbingtonowi, wyrażając zgodę na jego akcję, oraz po poznaniu nazwisk pozostałych spiskowców, schwytano ich wszystkich (nie bez przeszkód), po czym natychmiast osądzono, skazując ich na karę śmierci: zostali oni obdarci ze skóry, wykastrowani, pozbawieni wnętrzności i wreszcie poćwiartowani; Maria zaś, zatrzymana przez ludzi Walsinghama, została oskarżona o udział w spisku na życie Elżbiety, próbę umieszczenia samej siebie na tronie angielskim przy pomocy wojsk francuskich i hiszpańskich oraz próbę przywrócenia Kościoła katolickiego w Anglii; podczas całego procesu królowa zachowywała się z godnością, nie zniżając się do błagania o przebaczenie i łaskę, na co liczyli organizatorzy procesu; 25 października 1586 Sąd Izby Gwiaździstej na posiedzeniu w Westminsterze uznał ją winną zarzucanych czynów i zalecił skazanie na karę śmierci; Elżbieta, mimo wahań, świadoma, iż dopuszcza się królobójstwa, ostatecznie podpisała wyrok; 8 lutego 1587 kat ściął głowę królowej, zabijając ją dopiero za trzecim ciosem; tuż przed egzekucją królowa wybaczyła oprawcom oraz trzykrotnie oddała swoją duszę w ręce Pana; została pochowana w Opactwie Westminsterskim; stała się bohaterką licznych dzieł dramatycznych (F. Schillera, J. Słowackiego, A.Ch. Swinburne’a), opery G. Dionizettiego oraz filmów.

10 grudnia 1992 roku zmarł w Paryżu, w wieku 91 lat (ur. 8 IX 1901), Jacques Perret, powieściopisarz, nowelista, memuarysta i dziennikarz; prowadził życie pełne przygód, łącznie z życiem wojskowym i dalekimi podróżami; od młodości był bojownikiem monarchistycznym oraz gorliwym obrońcą Tronu i Ołtarza; w latach 30. współpracował też z organem najpierw Action Française, a później „romantyków faszystowskich”, „Je suis partout” [„Jestem wszędzie”]; w kampanii 1940, za którą otrzymał Krzyż Wojenny z Palmą, dostał się do niemieckiej niewoli, lecz w 1942 udało mu się uciec ze stalagu; dołączył wówczas do maquis z Ruchu Oporu; jego powieść z 1947 Kapral w matni [Le Caporal épinglé] była nominowana do Nagrody Goncourtów, a później (1962) sfilmowana przez Jeana Renoira; za artykuły w obronie Algierii Francuskiej oraz wymierzone w prezydenta Ch. de Gaulle’a został w 1963 pozbawiony praw obywatelskich i honorowych; otrzymał liczne nagrody literackie, w tym Interalllié (1951) i księcia Monako (1958).

12 grudnia 2007 roku zmarł w Watykanie, w wieku 97 lat (ur. 23 VIII 1910), abp Alfons Maria kard. Stickler SDB, prezbiter, kanonista i kurialista; Austriak, pochodził z Dolnej Austrii; do zakonu salezjanów św. Jana Bosco wstąpił w 1928, święcenia kapłańskie przyjął 27 marca 1937; w 1940 obronił doktorat obojga praw na Papieskim Atenaeum Św. Apolinarego; przez wiele lat był wykładowcą prawa kanonicznego na Uniwersytecie Salezjańskim w Turynie (w 1957 przeniesionym do Rzymu) oraz jego dziekanem (1953-1958) i rektorem (1958-1966); od 1971 był prefektem Apostolskiej Biblioteki Watykańskiej; 1 listopada 1983 odebrał sakrę biskupią z rąk Jana Pawła II oraz został mianowany abpem tytularnym Volsinium i probibliotekarzem Świętego Kościoła Rzymskiego; 25 maja 1985 został wyniesiony do godności kardynalskiej, a następnie został bibliotekarzem i archiwariuszem Świętego Kościoła Rzymskiego; w lipcu 1988 przeszedł w stan spoczynku z funkcji w Kurii Rzymskiej; w 1996 został promowany do rangi kardynała prezbitera (acz już w 1990 utracił prawo udziału w konklawe z racji ukończenia 80. roku życia); był gorącym obrońcą tradycyjnej liturgii Mszy św.; przez wiele lat pełnił funkcję wiceprezydenta Międzynarodowego Towarzystwa Historyków Państwa i Prawa; członek wielu akademii i doktor h.c. trzech uniwersytetów (Monachium, Innsbruck, Salzburg); od sierpnia 2006 był najstarszym kardynałem na świecie.

14 grudnia 1542 roku zmarł w Pałacu Falkland (Fife, Szkocja), w wieku 30 lat (ur. 10 IV 1512), Jakub V Stewart (Stuart) [szk. gael. Seumas V Stiủbhairt; ang. James V Stewart], król Szkotów [szk. gael. Righrean Albannaich; ang. King of Scots]; był jedynym spośród synów króla Jakuba IV i Małgorzaty Tudor (córki króla Anglii Henryka VII), który przeżył dzieciństwo; tron objął 13 września 1513, po śmierci ojca w bitwie pod Flodden z Anglikami, mając niewiele ponad rok, toteż do 1528 władzę realną sprawowali w jego imieniu – zwalczający się wzajemnie – kolejni regenci (matka króla Małgorzata i brat stryjeczny ojca, Jan Stewart, 2. książę Albany); w 1527 króla porwał i uwięził klan Douglasów, lecz Jakubowi udało się w następnym roku uciec i objąć samodzielne rządy, słuchając głównie rad duchownych; zaprowadził w kraju porządek, unieważniając bezprawne nadania ziemi przez regentów, wysyłając na szafot możnych spiskowców oraz zwalczając plagę piractwa u szkockich wybrzeży; biorąc w ochronę przed wyzyskiem mniejszych dzierżawców oraz mieszczan i chłopów, zyskał sobie przydomek Króla Biedaków; z wysokich podatków nakładanych na stany uprzywilejowane sfinansował przebudowę swoich pałaców w stylu renesansowym; jako gorliwy obrońca katolickiej prawowierności zwalczał herezję protestancką (już w 1528 spłonął na stosie pierwszy szkocki heretyk Patrick Hamilton); w polityce zagranicznej utrzymywał Stary Sojusz (The Auld Alliance) z Francją, czego potwierdzeniem były oba jego kolejne małżeństwa (z Magdaleną de Valois i z Marią de Guise), lecz jednocześnie starał się zachowywać poprawne stosunki z Anglią, zdając sobie sprawę ze słabości militarnej Szkocji; jednak w 1541 Anglia wypowiedziała Szkocji wojnę, którą 24 listopada 1542 rozstrzygnęło druzgocące zwycięstwo Anglików na torfowisku Solway Moss nad rzeką Esk; pobity Jakub po klęsce błąkał się jakiś czas bez celu, aż wyzionął ducha w Falkland Palace, gdzie zdążyła go jeszcze dojść wieść o narodzinach jego córki Marii.

18 grudnia 1392 roku urodził się w Konstantynopolu Jan VIII Paleolog [gr. Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος], przedostatni cesarz (gr. βασιλεύς) wschodniorzymski (bizantyjski); był najstarszym synem cesarza Manuela II, będącego też wybitnym teologiem, pisarzem i poetą (zacytowanym przez papieża Benedykta XVI w 2006); już za życia ojca został jego koregentem (1408), a 19 stycznia 1421 został ukoronowany; w tym samym roku bronił z powodzeniem Konstantynopola przed Turkami Osmańskimi, lecz musiał uznać się za wasala sułtana i oddać mu część ziem cesarstwa; władzę samodzielną objął po śmierci ojca 21 lipca 1425; w 1427 udało mu się odzyskać prawie cały Peloponez, utracił jednak Tessaloniki; w związku z zagrożeniem tureckim zaangażował się w starania na rzecz unii kościelnej z Rzymem, licząc także na pomoc papiestwa i Zachodu w obronie przeciw Turkom; w 1438 przybył (wraz z patriarchą ekumenicznym Konstantynopola – Józefem II) na sobór powszechny do Florencji i po długich negocjacjach podpisał akt unii (tzw. unia florencka), uznając wszystkie dogmaty Kościoła katolickiego oraz prymat papieski; niestety unia spotkała się z oporem większości duchowieństwa prawosławnego i wiernych świeckich, a także Rusi, wskutek czego nie weszła w życie i nie została też oficjalnie ogłoszona przez cesarza po jego powrocie do Konstantynopola; jego brat Demetriusz II podjął nawet próbę obalenia go i zastąpienia na tronie cesarskim; wkrótce klęską pod Warną (10 listopada 1444) zakończyła się także krucjata antyturecka pod wodzą króla Polski i Węgier Władysława Warneńczyka; załamany cesarz nie podejmował już odtąd żadnych aktywniejszych działań dla ocalenia cesarstwa; zmarł w 1448 roku, wyznaczając uprzednio swoim następcą brata (dotychczasowego despotę Morei), Konstantyna XI Dragazesa (Dragasza).

18 grudnia 1967 roku zmarł w Salamance, w wieku 76 lat (ur. 25 VII 1891), o. Santiago María Ramírez y Ruiz de Dulanto OP, filozof i teolog; pochodził ze Starej Kastylii i był synem rolnika; po ukończeniu seminarium wyższego w Logroño wstąpił (1911) do zakonu dominikańskiego; nowicjat odbywał w Asturii, tonsurę otrzymał w 1914, a święcenia kapłańskie w 1916; studia filozoficzne i teologiczne odbywał u dominikanów w Salamance (klasztor św. Stefana), na Uniwersytecie Papieskim św. Tomasza z Akwinu w Rzymie (Angelicum) i na Uniwersytecie Fryburskim w Szwajcarii, gdzie następnie wykładał teologię moralną; do Hiszpanii powrócił w 1945 i objął kierownictwo Instytutu Filozoficznego „Luis Vives” oraz Katedrę Metafizyki na Uniwersytecie Madryckim; w 1952 występował na Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym w Barcelonie, a w 1956 na Międzynarodowym Kongresie Pax Christi; uczestniczył w Soborze Watykańskim II jako peritus w Komisji Teologicznej, gdzie przeciwstawiał się nowinkarskiej formule kolegialności biskupów; jako jeden z najwybitniejszych tomistów XX wieku (autor m.in. dwunastotomowego dzieła o autorytecie doktrynalnym św. Tomasza z Akwinu), na gruncie metafizyki zajmował się przede wszystkim filozofią ładu i analogii; przeciwko egzystencjalizmowi bronił esencjalizmu i rzeczywistości uporządkowanej podług zasad bytu powszechnego; pojęciem kluczowym jego koncepcji ontologicznej jest ład (orden), jako wytwór sądu rozumnego, opartego na rozpoznaniu analogii bytowej; przedmiotem metafizyki jest więc byt rzeczywisty jako wspólna esencja wielu istnień; kategoria porządku rozważanego metodą analogiczną jako relacja rzeczy różnych i nierównych, ale zbiegających się w pewien sposób w czymś jednym i fundamentalnym, pozwala określić także św. Tomasza jako doctor ordinis; z drugiej strony, w swojej doktrynie antropologicznej o. Ramírez twierdził, że osoba ludzka nie może być zredukowana do swojej esencji lub natury, ponieważ każde „ja” dodaje do niej coś własnego, jest więc podmiotem czystym swojego aktu istnienia; od 1935 polemizował z J. Maritainem na gruncie jego rozumienia filozofii moralnej, zarzucając mu fideizm z powodu wykluczenia przezeń etyki naturalnej, niezależnej od teologii; następnie krytykę tę rozszerzył na filozofię społeczną francuskiego personalisty egzaltującego indywidualność jako osobowość; krytyka subiektywistycznego ujęcia dobra wspólnego w maritainizmie pozwoliła mu następnie sformułować własną pozytywną filozofię polityczną, gdzie, ontologicznie, społeczeństwo składa się z bytów rozumnych i społecznych, które nie muszą dopiero poszukiwać społeczeństwa jako dobra własnego, lecz przyjmować dobro wspólne jako cel polityczny i jurydyczny, atoli dobro wspólne nie jest sumą dóbr indywidualnych, lecz zasadą formalną i esencjalną dobra respektującego zarówno społeczeństwo, jak indywidualne osoby; największym dobrem wspólnym społeczeństwa jest dobro wspólne państwa, które po Bogu jest największym ze wszystkich dóbr ludzkich, jednoczącym, organizującym i wprowadzającym ład do wszystkich ludzkich działań w celu wspólnego doskonalenia; narody i rządy muszą zatem służyć dobru wspólnemu, najlepszą formą rządu jest zaś ta, która najlepiej strzeże jedności; konfrontował się też z José Ortegą y Gassetem oraz jego deklaratywnie katolickimi uczniami (P. Laín Entralgo, J. Marías, J.L. López Aranguren), wykazując zasadniczo antychrześcijański charakter ortegianizmu, stąd też niemożliwość „ortegianizmu katolickiego”; został pochowany w Panteonie Teologów w Salamance, obok takich sław dominikańskich jak F. de Vitoria i D. de Soto.

24 grudnia 1317 roku zmarł, w wieku 92 lub 93 lat (ur. w 1224 lub 1 V 1225), Jean de Joinville, zw. też Sire de Joinville, dziedziczny seneszal Szampanii, rycerz i biograf Ludwika Świętego; był synem Simona de Joinville i Béatrice d’Auxonne; staranną edukację, w tym znajomość łaciny, otrzymał na dworze hr. Szampanii, Tybalda (Thibaut) IV, zw. Trubadurem i Pogrobowcem; od 1241 był wiernym towarzyszem i przyjacielem króla Ludwika IX; towarzyszył mu w szóstej wyprawie krzyżowej do Egiptu (1248-1254), gdzie walczył m.in. pod Mansurą, i wraz z królem dostał się w 1250 do niewoli u sułtana, z którym też się zaprzyjaźnił; to on doradził królowi, aby po zapłaceniu okupu i uwolnieniu nie wracał od razu do Francji, lecz pozostał jeszcze w Ziemi Świętej, aby rozbudować fortyfikacje w Akce i Jaffie; w 1254 powrócił wraz z królem do Francji i związał się z dworem królewskim; przeżył swojego umiłowanego władcę o prawie 50 lat, poświęcając resztę życia na starania o kanonizację tego monarchy, która nastąpiła w 1297, oraz na spisanie jego żywota i czynów, czego podjął się na prośbę Joanny I Nawaryjskiej w 1299, ukończył zaś w 1309, dedykując swoje dzieło synowi Joanny – Ludwikowi Kłótnikowi, królowi Nawarry i hr. Szampanii, a późniejszemu królowi Francji Ludwikowi X; nie zostało jednak ono wydane za jego życia, a rękopis oryginalny zaginął; zachowała się jedynie starannie zdobiona kopia z ok. 1330-1340, która też została zapomniana i odkryta dopiero w 1746, kiedy wojska francuskie zdobyły Brukselę, gdzie była przechowywana; przekład polski (Czyny Ludwika Świętego, króla Francji) ukazał się w 2002 roku.

25 grudnia 1717 roku urodził się w Cesenie (Emilia-Romania) Giovanni Angelo hr. (conte) Braschi, od 1775 roku 250. papież Świętego Kościoła Rzymskiego Pius VI [Pius Sextus]; pochodził z rodziny arystokratycznej, ale zubożałej, był najstarszym z ośmiorga dzieci; w kolegium jezuickim w Cesenie obronił, mając zaledwie 17 lat, doktorat utroque iure (obojga praw – kanonicznego i cywilnego); następnie studiował na uniwersytecie w Ferrarze; został sekretarzem kard. Tommasa Ruffo, a w 1753 – sekretarzem osobistym papieża Benedykta XIV (który nadał mu godność kanonika Bazyliki Watykańskiej), lecz wciąż nie zamierzał wstąpić do stanu duchownego; dopiero po uzyskaniu zgody od swojej narzeczonej (która następnie została zakonnicą) przyjął (w 1758) święcenia kapłańskie i został prałatem papieskim; za pontyfikatu (1758-1769) Klemensa XIII pełnił wiele urzędów kurialnych, a Klemens XIV obdarował go 26 kwietnia 1773 godnością kardynała prezbitera; po śmierci tegoż papieża (22 września 1774), po długim i burzliwym (z racji kontrowersji co do zasadności dokonanej 21 czerwca 1773 kasaty zakonu jezuitów) konklawe, został 15 lutego 1775 wybrany na papieża; imię wybrał na cześć św. Piusa V; sakrę biskupią przyjął 22 lutego 1775 i tegoż dnia został ukoronowany; podczas swojego długiego, lecz trudnego pontyfikatu musiał zmagać się z wieloma problemami wynikającymi z szerzących się w Europie, a nawet popieranych przez niektórych („oświeconych”) władców, sekularyzmu i ateizmu, a także z krnąbrnością niektórych lokalnych episkopatów; w szczególności dotyczyło to Austrii, gdzie do etatyzacji Kościoła (tzw. józefinizm) dążył cesarz (formalnie rzymsko-niemiecki) Józef II – aby uzyskać porozumienie z cesarzem, papież pojechał nawet (1782) do Wiednia, która to podróż była ewenementem w tej epoce, lecz okazała się bezowocna, oraz Rzeszy, gdzie (mimo potępienia jeszcze przez Klemensa XIII) szerzył się neokoncyliarystyczny febronianizm, czyli doktryna wyższości episkopatów nad papieżem; problemów przysparzał także rządzony przez Burbonów Neapol, domagający się zniesienia obowiązku składania hołdu feudalnego, a zwłaszcza Toskania, gdzie panował brat cesarza – wielki książę Piotr Leopold Habsburg (późniejszy cesarz Leopold II), za którego przyzwoleniem odbył się pod przewodnictwem kryptojansenistycznego bpa Ricciego w 1786 nielegalny tzw. synod w Pistoi, który przyjął artykuły gallikańskie i wyjął biskupów spod władzy papieża; zmusiło to Piusa VI do napisania (acz wydanej dopiero sześć lat później, aby nie zadrażniać stosunków z cesarzem Leopoldem, który zmarł w 1792) konstytucji Auctorem fidei, potępiającej 85 tez synodu dotyczących eklezjologii, sakramentologii i liturgiki (ma ona rangę dogmatycznej nieomylności); w swojej działalności papież mógł liczyć jedynie na wierność katolickich dworów Francji, Hiszpanii i Portugalii; wobec sytuacji w Polsce Pius VI zachowywał stanowisko zmienne: uznał i pobłogosławił w 1791 konstytucję majową, ale rok później poparł konfederację targowicką, w 1794 potępił insurekcję kościuszkowską, po trzecim rozbiorze zlikwidował zaś nuncjaturę warszawską, uznając tym de facto likwidację Rzeczypospolitej, a w brewe skierowanym 16 grudnia 1795 do nowego prymasa Polski i Litwy, abpa gnieźnieńskiego Ignacego Krasickiego, nakazywał wpajanie narodowi obowiązku „wierności, posłuszeństwa i miłości” nowym „panom i władcom”; najbardziej dramatyczny charakter miała konfrontacja Piusa VI – pierwszego papieża epoki rewolucji – ze zrewolucjonizowaną Francją; potępił laicko-masońską Deklarację Praw Człowieka i Obywatela z 26 lipca 1789, a uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe de facto schizmatyckiej tzw. Konstytucji cywilnej kleru z 12 lipca 1790 zmusiło go zarówno do jej potępienia, jak i zakazania pod groźbą suspensy duchownym francuskim składania na nią przysięgi, a także do uznania święceń „biskupów konstytucyjnych” za świętokradcze; następstwem tego było zerwanie przez reżim rewolucyjny stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską oraz zabór eksklaw papieskich w Awinionie i Venaissin; po krwawych prześladowaniach Kościoła we Francji, których kulminacja nastąpiła w latach 1792-1793 (rozstrzelanie 3 biskupów i 300 księży, wygnanie 40 000 duchownych), faktycznej delegalizacji katolicyzmu, a wreszcie świętokradczym mordzie na królu Ludwiku XVI, Pius VI wydał 17 czerwca 1793 alokucję konsystorialną, w której nie tylko potępił królobójstwo, ale dobitnie uznał monarchię za „najlepszy z rządów”, republikę zaś za ustrój, który „przekazał suwerenność ludowi, który nie kieruje się ani rozumem, ani radą, co do żadnej rzeczy nie formułuje sprawiedliwego poglądu, mało na co patrzy przez pryzmat prawdy, oceniając wszystko wedle swojej opinii; jest zawsze niestabilny, łatwo go zmylić i wciągnąć w skrajności, niewdzięczny, arogancki, krwawy; bawi się rzeziami i rozlewem krwi ludzkiej i cieszy go oglądanie trwogi ludzkiej poprzedzającej śmierć i dlatego kochał niegdyś pojedynki gladiatorów w starożytnych amfiteatrach”; papież wskazał imiennie Woltera jako intelektualnego winowajcę rewolucji, Ludwika XVI zaś uznał za męczennika za wiarę, który musiał umrzeć, gdyż nie godził się z zasadą, że „każdy może wyznawać taką religię, jaką chce, tak jakby wszystkie religie równo prowadziły do zbawienia, poza jedną religią katolicką, która została zakazana”; wyraził jednak stanowcze przekonanie, że król „szczęśliwie zamienił zawsze kruchą koronę królewską i kwiaty lilii, które niegdyś na niej błyszczały, na inny diadem nie do skruszenia, który aniołowie umieścili na nieśmiertelnych kwiatach lilii”; zapowiedział, że Ludwik XVI za męczennika formalnie zostanie uznany przez Stolicę Apostolską w stosownym czasie (co jednak, jak dotąd, nie nastąpiło); kontrrewolucyjna postawa Piusa VI spotkała się z odwetem rewolucyjnego najeźdźcy Włoch, Napoleona Bonapartego, który w 1796 najechał także po raz pierwszy Państwo Kościelne, zmuszając papieża do zrzeczenia się na rzecz Francji Awinionu i Venaissin, zapłacenia milionowego okupu oraz wydania wielu cennych dzieł sztuki i rękopisów; po ponownym najeździe w 1798 (udziałem w nim splamili się również legioniści polscy) papież został zdetronizowany, a na miejsce Państwa Kościelnego Bonaparte utworzył 15 lutego 1798 tzw. Republikę Rzymską; uwięziony papież został wywieziony, najpierw do Sieny, następnie do Florencji, a wreszcie – już ciężko chory i częściowo sparaliżowany – przetransportowany przez przełęcz Montgenève i osadzony (30 kwietnia 1799) na terenie b. klasztoru w Briançon w Prowansji; pod koniec maja, gdy rosyjski gen. Suworow zajął Turyn, w obawie przed odbiciem papieża ewakuowano go do cytadeli w Valence w Owernii, gdzie zmarł 29 sierpnia 1799; następujące po tym długie (do marca 1800) interregnum na urzędzie papieskim oraz nieprawdopodobieństwo odbycia konklawe w Rzymie sprawiły, że w Europie zapanowało przeświadczenie, że instytucja papiestwa zniknęła bezpowrotnie, a Pius VI był ostatnim w dziejach papieżem.

30 grudnia 1992 roku zmarł w Lyonie, w wieku 81 lat (ur. 17 XI 1911), Jean Vaquié, pisarz i apologeta katolicki, tradycjonalista oraz rojalista prowidencjalistyczny; pochodził z Bordeaux, był uczniem i przyjacielem Léona wicehr. de Montaigne’a de Poncins (1897-1975), kontynuującym jego badania nad działalnością towarzystw tajnych, judeomasonerii, rewolucji i gnozy oraz infiltracji przez nie Kościoła; inspirował się też Syllabusem bł. Piusa IX oraz dorobkiem „Revue internationale des sociétés secrètes” Mgr. Ernesta Jouina (1844-1932), a także apokaliptycznym prowidencjalizmem André Le Sage’a markiza de La Franquerie (1901-1992), wieszczącego nadejście u końca czasów „Wielkiego Monarchy” (Grand Monarque) z rodu Kapetyngów, który przywróci pokój w świecie rozdzieranym konfliktami, odbuduje chwałę prześladowanego Kościoła i ustanowi monarchię katolicką, która zjednoczy chrześcijaństwo i świat; tuż po II wojnie światowej z powodu szalejącej „czystki” (épuration) publikował pod pseudonimem Jean Gonthier; regularnie publikował w wydawanych przez Éditions de Chiré „Cahiers Augustin Barruel” (później „Lecture et Tradiction”); obrońca rzymskiej tradycji liturgicznej (opracował i wydał wybór tekstów Dom Guérangera z przedmową Dom Gérarda Calveta), związany z Bractwem Kapłańskim Św. Piusa X (FSSPX) abpa Marcela Lefebvre’a; był znany zwłaszcza jako autor manifestu strategii kontrrewolucyjnej pt. La Bataille préliminaire, opublikowanego w 1989 roku w 126. numerze „Lecture et Tradition”; corocznie, w rocznicę jego śmierci, dominikanie z Avrillé (Fraternité Saint-Dominique), związani z Union sacerdotale Marcel-Lefebvre (USML; b. członkowie lub przyjaciele FSSPX, nieakceptujący linii bpa Bernarda Fellaya i związani z bpem Richardem Williamsonem), organizują ku jego czci Dni Jeana Vaquié.

31 grudnia 1842 roku urodził się w Madrycie Ramón Nocedal y Romea, integrystyczny polityk, dziennikarz, publicysta, dramaturg i powieściopisarz katolicki; pochodził z liberalnej rodziny „nowej burżuazji”, będącej beneficjentką „dezamortyzacji” dóbr kościelnych za rządów „marrana” Mendizábala: dziadek Ramóna, José María Nocedal, obłowił się na wyprzedaży w Ciudad Real oraz w samym Madrycie, stając się jednym z największych posiadaczy gruntów w stolicy; ojcem Ramóna był Cándido Nocedal (1821-1885), również polityk i pisarz, który zaczynał jako progresista, następnie był umiarkowanym (moderado) konserwatystą, w latach 50. politycznym liderem ultramontańskiej, inspirującej się myślą J. Donoso Cortésa, grupy neocatólicos, a wreszcie, po akcesie do karlizmu (oficjalnie 6 kwietnia 1871) – został w 1879 delegatem Karola VII i szefem Wspólnoty Katolicko-Monarchistycznej; po ukończeniu (1864) z wyróżnieniem studiów prawniczych (prawo cywilne i kanoniczne) Ramón zaangażował się w tworzenie katolickiego stowarzyszenia kulturalnego Harmonia [La Armonía] oraz założył bojowy tygodnik „La Cruzada”, promujący katolicką ortodoksję jako kręgosłup nauczania publicznego; w 1867, wraz ze swoim ojcem i z kuzynem Donosa – Gabinem Tejado (1819-1891), założył gazetę „La Constancia” [„Niezłomność”], będącą ostatnią próbą ratowania monarchii »Izabeli II« przez związanie jej z programem kontrrewolucji katolickiej: zarzucał wówczas karlistom, że paraliżując ten pomysł, pozostawili Izabelę na łasce liberałów; po rewolucji sierpniowej 1868 i upadku monarchii izabelickiej gazeta została zamknięta, a lokal redakcji splądrowany; w okresie tzw. Sześciolecia Demokratycznego (Sexenio Democrático) 1868-1874 rozwijał wraz z ojcem ożywioną działalność polityczną, jako współzałożyciel Stowarzyszenia Katolickiego, deputowany (1870-1871) do Kortezów z ramienia koalicji „neokatolików” z karlistami oraz autor sztuk o satyrycznej, antydemokratycznej wymowie, wystawianych przez teatry madryckie (nazajutrz po premierze jego sztuki La Carmañola w 1870, podczas której doszło do bójki pomiędzy widzami, gubernator Madrytu zakazał jej grania); otwarcie kwestionował legalność wybranego przez parlament króla-przybłędę »Amadeusza I« Sabaudzkiego; na początku 1872 zredagował manifest Wspólnoty Katolicko-Monarchistycznej, który interpretowano jako wezwanie do powstania, aczkolwiek zasadniczo i on, i jego ojciec byli zwolennikami ustanowienia panowania Karola VII środkami legalnymi i wierzyli w taką możliwość; z tego powodu obaj byli poddani, raczej niemrawemu, postępowaniu sądowemu; jego, poślubiona w 1873, żona – pochodząca z zamożnej rodziny prawników i ziemian Amalia Mayo (1855-1922) – wywierała ponoć wielki wpływ na jego polityczną nieustępliwość, a ich związek opisywany jest jako stan najczulszego zakochania (enamoradísimo); 19 marca 1875 obaj Nocedalowie, ojciec i syn, założyli dziennik „El Siglo Futuro” [„Przyszły Wiek”] broniący pozycji Syllabusa bł. Piusa IX przeciwko „błędom nowoczesności”; chociaż pismo, wychodząc w Madrycie, nie mogło wprost wyrazić poparcia dla Karola VII w toczącej się wojnie, i tak było postrzegane jako karlistowskie, a obaj Nocedalowie zostali ekspulsowani z kraju, błąkając się odtąd po Portugalii i Francji, aż do odwołania ich wygnania pod koniec 1876; w tym samym roku dziennik zorganizował potężną, liczącą 3000 uczestników, pielgrzymkę do Rzymu, aby zamanifestować poparcie dla papieża; w obliczu klęski militarnej karlizmu Nocedal proponował strategię całkowitego powstrzymywania się (immovilismo lub retraimiento) od udziału w oficjalnym życiu politycznym, a prowadzenia wyłącznie akcji propagandowej w prasie i ruchach katolickich, przeciwko czemu opowiadała się „frakcja arystokratyczna” w karlizmie, której przewodził XVII markiz de Cerralbo (Enrique de Aguilera y Gamboa; 1845-1922), pragnąca utworzenia partii uprawiającej politykę tradycjonalistyczną w granicach możliwości (posibilismo, aperturismo); pierwszy otwarty konflikt wybuchł w 1881, kiedy to „El Siglo Futuro” wszedł w polemikę z głównym organem karlizmu, czyli „La Fe” [„Wiara”], kontynuującym tradycję pierwszego karlistowskiego i stricte legitymistycznego dziennika w latach 40. – „La Esperanza” [„Nadzieja”], popierającym ideę utworzenia ponadpartyjnej Unii Katolickiej, mającej prowadzić politykę „posybilistyczną” wewnątrz reżimu konstytucyjnego; Nocedalowie zyskali w tym poparcie Karola VII, który zdezawuował „La Fe”, przypominając jego redaktorom, iż to on jest jedynym szefem polityki tradycjonalistycznej (aczkolwiek rok później przywrócił ich do łask); paradoksalnie – w świetle późniejszych działań R. Nocedala – w tym momencie Nocedalowie byli wierniejsi królowi prawowitemu niż „klasyczni” legitymiści; pozycje te uległy odwróceniu po śmierci Nocedala-ojca (1885), kiedy Nocedal-syn przejął kierownictwo „El Siglo Futuro” i doszedł do przekonania, że wobec braku możliwości (po trzech przegranych wojnach) restaurowania monarchii prawowitej należy oddzielić sprawę katolicką od sprawy dynastycznej i skoncentrować się na tej pierwszej; pewną rolę odegrał zapewne również zawód osobisty, iż po śmierci Cándida Karol VII nie powierzył funkcji szefa-delegata Wspólnoty karlistowskiej Ramónowi, na co ten liczył, tylko powierzył ją tymczasowo pisarzowi Franciscowi Navarro Villosladzie (1818-1895); te przerośnięte ambicje osobiste Nocedala podkreślali legitymiści, nazywając go w swojej propagandzie „Rajmundem I, Papieżem Królem Wszechświata” (Ramón I Pontifice Rey del Universo); ażeby usprawiedliwić swoje odstępstwo od sprawy dynastycznej, Nocedal odwołał się do starego karlistowskiego rozróżnienia pomiędzy dwoma aspektami prawowitości, twierdząc, że Karol VII ma wprawdzie prawowitość pochodzenia (legitimidad de origen), ale utracił prawowitość wykonywania (legitimidad de ejercicio), ponieważ w manifeście zredagowanym przez ideologicznego „mieszańca” (mestizo) Valentína Gómeza (1843-1907) zgodził się na tolerancję religijną, a zatem popadł w liberalizm; „nocedaliści” przypomnieli sobie także poniewczasie, że w trakcie III wojny karlistowskiej Karol VII nie przywrócił na terenach przez siebie odzyskanych Inkwizycji; Nocedal dodał do tego również zarzut prosocjalistycznych skłonności króla; karliści odparowywali te oskarżenia, twierdząc, że wizja Nocedala oznacza sprowadzenie tradycjonalizmu wyłącznie do akcji apostolskiej, rozrywające jej niepowtarzalny splot ze sprawą monarchii tradycyjnej i obrony fueros; obie strony zresztą oskarżały się wzajemnie o bycie zinfiltrowanymi i manipulowanymi przez masonerię; popierający Nocedala księża opowiadali wiernym, że Karol VII stał się liberałem, karliści zaś mówili, że Nocedal zdradził króla; do otwartego zerwania doszło podczas zorganizowanej przez „El Siglo Futuro” Manifestación de la Prensa Tradicionalista. Dios, Patria, Rey 9 lutego 1888 w Burgos; „nocedaliści” zadeklarowali wprawdzie, że nadal bronią monarchii, ale już bez precyzowania jakiej i z jakim królem, akcent położyli zaś na obronę „prawdy katolickiej, pełnej i czystej”; był to w istocie hiszpański wariant „adynastycznej” polityki ultramontańskiej Louisa Veuillota (1813-1883) i „L’Univers” we Francji; ubytek liczbowy wskutek rozłamu w szeregach karlistów był niewielki, jednak Nocedala poparła większość (24) dzienników tradycjonalistycznych, toteż zanim karliści odbudowali swoją prasę i zanim pojawił się znakomity orator i pisarz Juan Vázquez de Mella (1861-1928), który na nowo zdefiniował doktrynę karlistowską, panowało przekonanie, że karlizm jest definitywnie skończony; Nocedal swoich zwolenników zorganizował w Partię Tradycjonalistyczną, która już na początku 1889 zmieniła nazwę na Hiszpańska Partia Integrystyczna (Partido Integrista Español), a w sierpniu tegoż roku na Partia Katolicko-Narodowa (Partido Católico Nacional), jednak potocznie i tak nocedalistów nazywano integrystami; chociaż sam Nocedal do końca życia uważał się za zagorzałego monarchistę, a monarchia pozostawała teoretycznie ważnym punktem odniesienia dla integrystów, to w praktyce ich program ewoluował w stronę „monarchii bez króla”; z lektury encyklik Leona XIII wysuwano wniosek o „akcydentalizmie” (przypadkowości) form rządu, mniej istotnych niż „Społeczne Królestwo Jezusa Chrystusa”; w prasie integrystycznej pojawiały się także artykuły pochwalne wobec „republiki katolickiej”, na wzór Ekwadoru za prezydentury Gabriela Garcíi Moreno (1821-1875); teoretycznie też integryści wypowiadali się przeciwko polityce partyjnej (choć sami byli zorganizowani jako partia) i parlamentaryzmowi, wysuwając koncepcję „demokracji organicznej”, tj. opartej na współpracujących ze sobą ciałach społecznych (podchwyconą później przez frankizm); do końca XIX wieku integryści praktycznie traktowali karlistów jako wrogów większych niż liberałowie (dochodziło także do aktów przemocy), starając się przede wszystkim upokorzyć ich na polu walki wyborczej; nie odnieśli jednak wielkich sukcesów, gdyż w 1891 zdobyli tylko dwa mandaty do Kortezów, podczas gdy karliści pięć (Nocedal szczycił się jedynie tym, że osobiście odebrał karlistom mandat w ich bastionie – Azpeitii w baskijskiej prowincji Guipúzcoa, powtarzając sukces w 1893), jednak w 1896 integryści nie zdobyli ani jednego mandatu; od początku XX wieku relacje obu odłamów uległy poprawie, a niekiedy nawet wystawiali oni wspólnych kandydatów (z takiej koalicji sam Nocedal wszedł jeszcze do Kortezów w 1903 i 1905); Nocedal zawiódł się też na Episkopacie, który nigdy nie poparł jego partii oficjalnie, starając się zachować poprawne stosunki z rządem; popierali go jedynie jezuici, którzy jednak też odstąpili od niego, kiedy po wydaniu przez św. Piusa X encykliki Inter Catolicos Hispaniae (1906) nuncjusz Rinaldini obwinił Nocedala za klęskę wyborczą wielkiej koalicji katolickiej; Nocedal też miał świadomość swojej porażki i jego ostatnią inicjatywą polityczną było zawarcie Sojuszu Katolicko-Antyliberalnego z Vázquezem de Mellą, której klęski jednak nie dożył, umierając w 1907 na dusznicę bolesną; spowodowany przez niego rozłam w ruchu tradycjonalistycznym okazał się najdłuższy w historii, gdyż dopiero w 1932 andaluzyjski integrysta Manuel Fal Conde (1894-1975) połączył partię z karlistami w jednej Comunión Tradicionalista, od 1935 stojąc też na jej czele przez następne 20 lat.

31 grudnia 1917 roku zmarł w Krakowie, w wieku 80 lat (ur. 7 XI 1837), Stanisław Kostka hr. Tarnowski h. Leliwa, pseud. Edward Rembowski, Światowid, historyk literatury, krytyk literacki, pisarz polityczny i polityk konserwatywny; pochodził z małopolskiego rodu magnackiego, noszącego od 1547 dziedziczny tytuł hrabiów Św. Cesarstwa Rzymskiego, nadany hetmanowi Janowi Amorowi Tarnowskiemu przez cesarza Karola V Habsburga; syn Jana Bogdana i Gabrieli z Małachowskich, brat Jana Dzierżysława (1835-1894), późniejszego marszałka galicyjskiego Sejmu Krajowego, i Juliusza (1840-1863), poległego w powstaniu styczniowym; po ukończeniu (1854) gimnazjum św. Anny w Krakowie studiował prawo (1855-1858) i filologię na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzupełniając studia filologiczne w Wiedniu (1861); związawszy się z emigracyjnym Hotelem Lambert książąt Czartoryskich, został galicyjskim korespondentem jego Biura Politycznego, a podczas pobytu w Paryżu współpracował m.in. z Julianem Klaczką (1825-1906) i Walerianem Kalinką (1826-1886); jako członek Komitetu Narodowego, będącego galicyjską ekspozyturą „Białych”, przystąpił wraz z nimi do powstania styczniowego wiosną 1863, organizując m.in. oddział powstańczy pod dowództwem gen. Zygmunta Jordana (1824-1866), którego adiutantem został jego brat Juliusz (poległy 20 czerwca 1863 pod Komorowem); za tę działalność był więziony przez prawie dwa lata przez władze austriackie w twierdzy w Ołomuńcu z oskarżenia o zdradę stanu; odpokutowawszy w ten sposób grzechy polityki romantycznej, po ułaskawieniu (1866) dokonał reorientacji w kierunku polityki realistycznej, możliwej dzięki nadaniu Galicji autonomii; wraz z dokonującymi podobnego przewartościowania młodymi konserwatystami – Józefem Szujskim (1835-1883), Stanisławem Koźmianem (1836-1922) i Ludwikiem hr. Wodzickim (1834-1894) – założył miesięcznik „Przegląd Polski”, w którym w latach 1868-1869 wspólnie opublikowali pod pseudonimami cykl 20 listów pisanych przez fikcyjne postaci i z fikcyjnych, lecz łatwo identyfikowanych miejsc (Chaopolis – Wiedeń, Tygrysów – Lwów, Gawronowo – Kraków), składających się na satyryczny pamflet na egzaltowaną patriotyczną „tromtadrację” i szkodliwą ideę „nieprzerwalności powstania”, opublikowany jako książka pt. Teka Stańczyka w 1870; bezkompromisowo ostry i szyderczy ton tych tekstów (w czym główna zasługa Tarnowskiego), utrzymany w poetyce „mądrego błazeństwa” – o proweniencji erazmiańskiej i renesansowej, a swoim symbolem (za obrazem Jana Matejki) czyniący półlegendarnego błazna Zygmunta I Starego, Stańczyka (Gąskę) – wzbudził oburzenie nawet starszego pokolenia konserwatystów, ale etykietkę „stańczyków”, nadaną autorom zrazu przez wrogów, przyjęli oni w końcu za swoją; w 1870 Tarnowski został też współwłaścicielem krakowskiego dziennika „Czas”, co z czasem doprowadziło do zatarcia się różnic pomiędzy konserwatystami starszego pokolenia (tzw. grona krakowskiego, które „Czas” zaczęło wydawać w 1848) a „stańczykami”; w tym samym roku obronił na UJ doktorat i uzyskał habilitację; choć równolegle (1867-1875) zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym, a od 1885 był członkiem austriackiej Izby Panów, to jego pozycję w obozie konserwatywnym i w życiu publicznym Galicji gruntował nie udział w kierownictwie politycznym „stańczyków” (sprawowanym raczej przez J. Szujskiego i S. Koźmiana, później zaś przez M. Bobrzyńskiego i W.L. Jaworskiego), lecz quasi-kapłańska pozycja w życiu naukowym i kulturalnym; już w 1871 został profesorem nadzwyczajnym (a w 1879 – profesorem zwyczajnym) i kierownikiem prestiżowej Katedry Historii Literatury Polskiej, traktowanej jako „sanktuarium kultury narodowej” nieistniejącego państwa polskiego, którą zajmował przez ponad 40 lat (do 1909); jego obszarem badawczym była przede wszystkim literatura (również polityczna) renesansu oraz romantyzmu, którą traktował jako tradycję kanoniczną, ale „oczyszczając” ją z wątków heterodoksyjnych i rewolucyjnych (jego szczytowym osiągnięciem była monografia Zygmunta Krasińskiego), promował też powieściopisarstwo historyczne Henryka Sienkiewicza; w roku akademickim 1882/83 był dziekanem Wydziału Filozoficznego, w latach 1887/88 i 1900/01 – prorektorem UJ, a w latach 1886/87 i 1899/1900 – rektorem Wszechnicy Jagiellońskiej; w 1873 został członkiem czynnym Akademii Umiejętności w Krakowie; w latach 1878-1882 pełnił funkcję sekretarza jej Wydziału I, w 1883 został sekretarzem generalnym AU, a od 1890 był jej prezesem; w 1880 został też członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; w 1884 zorganizował w Krakowie ogólnopolski Zjazd im. Jana Kochanowskiego; papieżowi Leonowi XIII wręczał płótno Matejki Jan Sobieski pod Wiedniem (Matejko z kolei sportretował go w stroju galowym i insygniach rektora); odchodząc na emeryturę, katedrę przekazał endekowi Ignacemu Chrzanowskiemu (1866-1940), uprzednio wszelako odebrawszy odeń przysięgę na krucyfiks, że nie jest masonem; jego „pomnikowość” była przedmiotem krytyki, a często i drwin, pozytywistów oraz pisarzy Młodej Polski: demonstracyjne wyjście Tarnowskiego i trzaśnięcie drzwiami podczas premiery Wesela S. Wyspiańskiego (z powodów osobistych, gdyż żona Tarnowskiego, Róża, była de domo Branicka) spotkało się z odwetem poety w formie satyrycznego przedstawienia Tarnowskiego jako napuszonego Prezesa w Wyzwoleniu; był kawalerem Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa, Orderu Leopolda, komandorii papieskiej Orderu Piusa IX oraz (pośmiertnie) Krzyża Komandorskiego Orderu Polonia Restituta; jego syn, Hieronim Jan (1884-1945), zrazu, jak ojciec, członek stańczykowskiego Stronnictwa Prawicy Narodowej, w II Rzeczypospolitej był współzałożycielem Stronnictwa Zachowawczego (1922-26) i Klubu Zachowawczo-Monarchistycznego (1926-28).

31 grudnia 1917 roku urodził się w Darnius (Gerona, Katalonia) José María Gironella Pous, katolicki powieściopisarz i eseista; Katalończyk piszący w języku kastylijskim; pochodził z ubogiej rodziny, której nie stać było na jego edukację i od 12. roku życia musiał imać się różnych zajęć (pracował m.in. w drogerii, fabryce alkoholi, banku, aptece i jako boy hotelowy); duchowo ukształtowała go lektura Dziejów Chrystusa Giovanniego Papiniego; na początku wojny domowej uciekł z terenu kontrolowanego przez reżim Frontu Ludowego do Francji, aby stamtąd przejść w Kraju Basków do strefy narodowej w celu zaciągnięcia się do Kompanii Narciarzy katalońskiego batalionu (tercio) karlistowskich requetés Naszej Pani z Montserrat, formowanego w Saragossie; po wojnie postanowił zostać pisarzem, aby przelać na papier swoje doświadczenia wojenne, lecz długo paraliżowała go świadomość braku wykształcenia; pracując w centrali telefonicznej w Geronie, poznał Magdalenę Castañer, która dawała mu nocne zmiany, aby mógł czytać; oświadczył się jej, ale nie mając nic cennego, co mógłby jej zaoferować jako prezent zaręczynowy, złożył jej niezwykłą obietnicę, iż da jej Nagrodę Nadala (najstarsza z obecnie przyznawanych nagród literackich w Hiszpanii, za najlepsze dzieło jeszcze nieopublikowane); była to powieść Człowiek (Un hombre); 6 stycznia 1946 otrzymał wiadomość, że otrzymał tę nagrodę i w tym samym roku ożenił się z Magdaleną; po sukcesie kolejnej książki: Cyprysy wierzą w Boga (1953), która otrzymała Narodową Nagrodę Literacką – stanowiącej pierwszy tom jego tetralogii wojennej – przeprowadził się do Florencji, aby poznać osobiście i pozdrowić Papiniego; później mieszkał także w Paryżu i w Helsinkach; otrzymał jeszcze Nagrodę Planety (drugą po Noblu co do wysokości kwoty na świecie) oraz Ateneum Sewilskiego; ostatnią powieść ukończył w 83. roku życia; zmarł w 2003 roku.