Jesteś tutaj: prof. Jacek Bartyzel » Miscellanea » Kalendarzyk reakcjonisty — listopad

Kalendarzyk reakcjonisty — listopad

Jacek Bartyzel

5 listopada 1892 roku urodził się w Lizbonie Caetano Maria de Abreu Beirão, poeta, publicysta i historyk, monarchista i salazarysta; w 1915 ukończył prawo na uniwersytecie w Coimbrze oraz debiutował jako poeta i publicysta; należał do pierwszego pokolenia (Primeira Geração) integralistów, czyli założycieli (1914) metapolitycznego ruchu Integralizm Luzytański (Integralismo Lusitano), radykalnie opozycyjnego wobec Republiki Portugalskiej, kontrrewolucyjnego i monarchistycznego, opowiadającego się za monarchią „organiczną, tradycyjną, antyparlamentarną i korporacyjną”, po części wzorującego się na doktrynie „nacjonalizmu integralnego” Action Française, lecz również integralnie katolickiego; był liderem Młodzieży Monarchistycznej w Lizbonie (Juventude Monárquica de Lisboa) oraz współpracownikiem pism integralistycznych, jak „A Nação”, „A Monarquia”, „A Nação Portuguesa” i „Integralismo Lusitano”; początkowo entuzjastycznie przyjął dokonaną w 1920 fuzję integralizmu z miguelistyczną – tj. wierną potomkom Michała I (Dom Miguel) – Partią Legitymistyczną, pisząc: „Jesteśmy tradycją, która maszeruje, Legitymizmem, który zmartwychwstaje, Narodem, który reaguje i pragnie żyć”, lecz wkrótce zmienił zdanie i wraz z innym wybitnym integralistą, Alfredem Pimentą (1882-1950), założył w lipcu 1921 manuelistyczną, czyli popierającą obalonego w 1910 „króla konstytucyjnego” Emanuela II (Dom Manuel), Portugalską Akcję Tradycjonalistyczną (Acção Tradicionalista Portuguesa), która w grudniu 1923 zmieniła nazwę na Portugalska Akcja Rojalistyczna (Acção Realista Portuguesa), co pociągnęło za sobą wykluczenie obu działaczy z ruchu integralistycznego; był także redaktorem jego organu „Acção Realista”; paradoksem tej formacji było to, że głosiła ona program kontrrewolucyjny, więc także antyliberalny, ale wspierała kandydata do tronu, który był inkarnacją monarchii liberalnej; poparł przewrót wojskowy w maju 1926, a później również zinstytucjonalizowaną dyktaturę („prezydencjalizm premiera”) Antónia de Oliveiry Salazara (1889-1970); w korporacyjnym Nowym Państwie (Estado Novo) był deputowanym do V i VI Legislatury (1949-1953, 1953-1957), pracując w Komisji Edukacji Narodowej, Kultury Ludowej i Zainteresowań Duchowych; w 1934 otrzymał najbardziej prestiżową nagrodę historyczną im. Alexandre’a Herculano, przyznawaną przez Sekretariat Propagandy Narodowej, za książkę o królowej Marii I; działał w Stowarzyszeniu Prawników Lizbońskich oraz wygłaszał konferencje w lizbońskim Centrum Studentów Monarchistów; zmarł w 1968; jego syn Caetano Maria de Mello Beirão (1923-1991) – profesor archeologii w Coimbrze – był również monarchistą, ale zradykalizowanym, bo próbującym syntezy doktryny kontrrewolucyjnej z faszyzmem (nacjonalizmem rewolucyjnym).

8 listopada 1517 roku zmarł w Roa k. Burgos, w wieku około 81 lat (ur. w 1436), abp Francisco (właśc. Gonzalo) kard. Jiménez [Ximénes, Giménez] de Cisneros OFM, książę Kościoła; pochodził ze szlacheckiej, lecz biednej rodziny hidalgos, a jego kuzynem był reformator benedyktyński, opat klasztoru Montserrat w Katalonii – García Giménez de Cisneros OSB (1455/56-1510), znany także jako Abbot Cisneros; studiował w Salamance i w Rzymie, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie; po powrocie do Kastylii uzyskał dekanat w Ucedzie, lecz wskutek konfliktu z dwoma kolejnymi abpami Toledo: Alfonsem Carrillo de Acuña (1410-1482) oraz kard. Pedrem Gonzálezem de Mendozą (1428-1495), uwikłanymi w wojnę o sukcesję kastylijską (1475-1479), znalazł się na kilka lat w więzieniu; po odzyskaniu wolności w 1478 został kapelanem większym katedry w Sigüenzie, lecz cierpiał na kryzys duchowy, który przezwyciężył, wstępując w 1484 do zakonu franciszkanów; wtedy też przyjął imię Franciszek na cześć założyciela zakonu; zrazu przebywał w klasztorze de los Reyes w Toledo, a następnie zamieszkał, za zgodą przełożonych, w pustelni w lesie koło Castannar, którą sam sobie wybudował; w 1492 został spowiednikiem królowej Kastylii Izabeli Katolickiej – zresztą poleconym jej przez kard. Gonzáleza de Mendozę, który z niegdysiejszego prześladowcy stał się jego protektorem – a jednocześnie prowincjałem zakonu; zasłynął wówczas z ascetycznego trybu życia i wizytowania podległych mu klasztorów na piechotę; w 1495, po śmierci kard. Gonzáleza de Mendozy, został abpem Toledo, tym samym zaś tytularnym prymasem Hiszpanii, konsekrowanym w obecności obojga Królów Katolickich; mianowany jednocześnie kanclerzem większym Kastylii, stał się najpotężniejszym po monarchach człowiekiem w Hiszpanii; jego zarządzenie z 1501 o przymusowej identyfikacji osób o stałych nazwiskach zrazu wywołało chaos administracyjny, lecz ostatecznie przyczyniło się do wykształcenia i utrwalenia systemu nazwiskowego w Hiszpanii; jako prymas podjął energiczne prace reformatorskie, wzmacniające dyscyplinę w Kościele hiszpańskim, jak również podnoszące poziom intelektualny; w 1499 założył (wyposażając go z własnych środków i przekazując mu swoją bogatą bibliotekę) uniwersytet w Alcalá de Henares k. Madrytu, noszący nazwę Complutense (Complutum to łacińska nazwa tego miasta z czasów rzymskich; od 1970 nazwę Complutense nosi największy hiszpański uniwersytet w Madrycie, istniejący formalnie od 1822, lecz w pełnym wymiarze i pod nazwą Uniwersytetu Centralnego od 1836, kiedy to rządzący liberałowie przenieśli do stolicy uniwersytet w Alcalá wraz z jego zasobami, przy okazji laicyzując go i likwidując Wydział Teologiczny); wybudował również osiem klasztorów i dwanaście kościołów oraz ufundował cztery szpitale; zachował liturgię mozarabską (gocką) w katedrze toledańskiej; jako pierwszy w Hiszpanii na dużą skalę kazał drukować książki (sprowadzając najlepszych drukarzy z Niemiec), nie tylko żywoty świętych i dzieła o treści moralnej, ale również praktycznej, jak traktaty o rolnictwie; na tej niwie dziełem jego życia, zrealizowanym przy pomocy uczonych hiszpańskich, greckich i żydowskich, była tzw. Poliglota Kompluteńska (Biblia polyglotta Complutensia), czyli przekład Pisma Św. z języków oryginalnych: w 1514 ukazał się Nowy Testament, a w 1517 – Stary Testament, przy czym Pięcioksiąg został wydrukowany (w trzech równoległych kolumnach) w językach hebrajskim, aramejskim i greckim oraz z trzema różnymi przekładami łacińskimi; dodatkowy, szósty tom zawiera słowniki hebrajskie i aramejskie, interpretacje nazw w tych językach i grece oraz gramatykę hebrajską; w 1507 roku otrzymał od papieża Juliusza II kapelusz kardynalski, a jednocześnie został wielkim inkwizytorem Kastylii; w tym okresie zaczął odgrywać również kluczową rolę w hiszpańskiej polityce: sam urządził, wyekwipował wyprawę wojenną na północne wybrzeża Afryki i osobiście nią dowodząc, w 1509 zdobył Oran; po śmierci (1506) króla Kastylii de iure uxoris Filipa Pięknego został przewodniczącym Rady Regencyjnej, mającej rządzić w imieniu chorej królowej Joanny Szalonej, która to instytucja została rozwiązana po powrocie do władzy w Kastylii ojca Joanny, Ferdynanda Katolickiego, w sierpniu 1507, natomiast po śmierci tegoż (tytularnie od 1512 „króla całej Hiszpanii”) został 23 stycznia 1516 samodzielnie wicekrólem Kastylii; przyczynił się do obwołania w 1516 królem Kastylii i Aragonii Karola Habsburga, syna Joanny Szalonej i Filipa Pięknego, formalnie jako koregenta wciąż żyjącej i niezdetronizowanej Joanny; w tym samym roku odparł najazd francuski na Nawarrę; jesienią 1517 wyruszył na spotkanie Karola I, przybywającego po raz pierwszy do Hiszpanii, lecz zmarł w czasie podróży; był jednym z najwybitniejszych hierarchów w historii Kościoła hiszpańskiego, a jednocześnie wielkim humanistą i mężem stanu; w 1944 Szef Państwa Hiszpańskiego, gen. Francisco Franco (który go podziwiał), ustanowił Order Cisnerosa (Orden de Cisneros), przyznawany wyłącznie katolikom zasłużonym dla Kościoła i państwa.

10 listopada 2007 roku zmarł w Paryżu, w wieku 77 lat (ur. 19 XI 1929), Pierre Pujo, pseudonim publicystyczny Jacques Cépoy, dziennikarz, eseista i działacz narodowo-rojalistyczny, szef powojennej Action Française; syn Maurice’a Pujo (1872-1955), współzałożyciela i piątego (ostatniego) szefa Ligi Akcji Francuskiej; jego ojcem chrzestnym był Charles Maurras, który nazywał go pieszczotliwie Petros; w czasie wojny uczył się w kolegium jezuickim w Lyonie, a po wyzwoleniu ukończył elitarne Liceum Stanisława [Leszczyńskiego] w Paryżu; od 15 roku życia działał w (już nielegalnej) Action Française; ukończył prawo w Instytucie Studiów Politycznych (IEP, zw. potocznie Sciences Po) – gdzie jego kolegą z roku był Jacques Chirac – oraz Techniczny Instytut Bankowości (ITP), w następstwie czego przez jedenaście lat pracował w Crédit Lyonnais 3; w 1962 roku zrezygnował z kariery zawodowej, aby zająć się walką o Algierię Francuską oraz pracą dziennikarską i organizacyjną w odrodzonym w 1955 roku (pod nazwą Restauration nationale, gdyż nazwa Action Française była zakazana) ruchu narodowo-rojalistycznym; w 1964 został dyrektorem „l’Action française université”, a w 1966 – „Aspects de la France”; od września 1974 przez dwa lata prowadził (zwycięską) kampanię w obronie praw mieszkańców wysepki Mayotte w archipelagu Komorów do pozostania przy Francji; w 1977 stanął na czele Komitetu Kierowniczego Restauracji Narodowej, pełniąc tę funkcję aż do śmierci; z okazji Tysiąclecia Kapetyngów (1987) próbował powtórzyć sukces Maurrasa z 1900, rozpisując Nową ankietę o monarchii, na którą odpowiada 58 osobistości, w tym pięciu członków Akademii Francuskiej, lecz jej rezonans był już znacznie mniejszy niż poprzedniej; jako redaktor „Aspects de la France” w 1992 wrócił do historycznego tytułu „L’Action Française”, obchodząc zakaz sądowy dodaniem słowa „Hebdo” („Tygodnik”), a od 1999 – „L’Action Française 2000”; w następstwie scysji z frakcją Hilaire’a de Crémiersa, której udało się zachować, wyrokiem sądu, nazwę Restauration nationale, od 1998 roku oficjalną nazwą organizacji, na której czele stał Pujo, jest Centrum Rojalistyczne Akcji Francuskiej (Centre royaliste d’Action française); od tego samego roku współorganizował walczącą z zacieśnianiem integracji europejskiej, ponadpartyjną Narodową Radę Suwerenistyczną (Conseil nationale souverainiste), którą kierował były gaullistowski minister sprawiedliwości Jean Foyer, uzasadniając to „kompromisem nacjonalistycznym”; w wyborach prezydenckich 2002 roku poparł niezależnego socjalistę suwerenistę Jean-Pierre’a Chevenèmenta, a w 2007 – nacjonalistę republikańskiego Jean-Marie Le Pena, wyrażając jednocześnie zastrzeżenia wobec uczczenia przez szefa FN zwycięstwa Republiki pod Valmy; rojalistyczny teoremat Akcji Francuskiej zmodyfikował w postaci pięciu przymiotników: monarchia tradycyjna, chrześcijańska, dziedziczna, zdecentralizowana i reprezentacyjna (la monarchie traditionnelle, chrétienne, héréditaire, décentralisée et représentative).

12 listopada 1567 roku zmarł w Paryżu, w wieku 74 lat (ur. 15 III 1493), Anne de Montmorency, baron des Baux, diuk (duc) de Montmorency, marszałek, wielki mistrz, konetabl i par Francji; pochodził z najstarszej po Kapetyngach (znanej już w X wieku) rodziny francuskiej, która wydała sześciu konetablów, dwunastu marszałków, czterech admirałów i jednego kardynała; w młodości wychowywał się i zaprzyjaźnił z przyszłym królem Francji Franciszkiem I Walezjuszem; wyróżnił się w bitwie z wojskami Ligi Świętej pod Rawenną (1512) i ze Szwajcarami pod Marignano (1515); w 1518 został pojmany przez króla Anglii Henryka VIII, ale już w 1520 uczestniczył w spotkaniu monarchów francuskiego i angielskiego na tzw. Polu Złotego Sukna k. Calais; w 1521 dowodził obroną Mézieres przed Niemcami; bitwę pod Bicoccą (27 kwietnia 1522) z armią austriacko-hiszpańską (pierwszą w historii, o której wyniku przesądziło użycie zmasowanego ognia broni palnej) wprawdzie przegrał, lecz w uznaniu jego odwagi Franciszek I mianował go marszałkiem Francji; w bitwie pod Pawią z armią cesarską (24 lutego 1525) dostał się wraz z królem do niewoli hiszpańskiej, z której jednak wkrótce został zwolniony, po czym reprezentował Francję w rokowaniach pokojowych, a po podpisaniu traktatu towarzyszył królowi Franciszkowi w powrocie do Francji; 23 marca 1526 uzyskał godność wielkiego mistrza Francji; w kolejnej wojnie z cesarzem Karolem V, która toczyła się w Sabaudii, Prowansji, Pikardii i Niderlandach, odbił szereg zajętych miast południowej Francji, a następnie zdobył liczne miasta w Niderlandach, za co 10 lutego 1538 otrzymał tytuł konetabla Francji; jako że opowiadał się za załagodzeniem konfliktu z cesarzem i doprowadzeniem do trwałego pokoju, popadł w niełaskę Franciszka i w 1541 musiał opuścić dwór królewski, tracąc wszystkie stanowiska; powrócił do życia publicznego i odzyskał urzędy dopiero po wstąpieniu na tron (1547) Henryka II, który także, za zasługi w stłumieniu buntów lokalnych oraz zdobycie szeregu miast w Lotaryngii (Metz, Toul, Verdun), podniósł go do tytułu diuka oraz para Francji; w 1557 dostał się do niewoli sprzymierzonego z cesarstwem księcia Sabaudii Emanuela Filiberta, a jego nieobecność wykorzystali Gwizjusze do zajęcia miejsca przy nowym królu, Franciszku II (musiał zrzec się na rzecz księcia de Guise tytułu wielkiego mistrza Francji, a po powrocie z niewoli ponownie wycofał się z życia publicznego); powrócił do swoich obowiązków dworskich po wstąpieniu na tron (1560) Karola IX, lecz – jako gorliwy katolik – wycofał się z dworu, gdy na króla zaczęli wywierać wpływ protestanccy Burbonowie; w kwietniu 1561 zawiązał triumwirat ze swoim dawnym wrogiem Franciszkiem ks. Gwizjuszem oraz marszałkiem Saint-André w obronie katolicyzmu; w trakcie bitwy pod Dreux (19 grudnia 1562) z hugenotami, w której dowodził konnicą, dostał się do niewoli wroga, mimo to ostatecznie jego żołnierze wygrali tę bitwę – jedną z najkrwawszych w XVI wieku; kiedy protestanci szantażowali króla, aby zmienił niekorzystne dla nich postanowienia traktatu w Amboise (19 marca 1563), sędziwy marszałek raz jeszcze poprowadził armię katolicką do bitwy pod Saint-Denis (10 listopada 1567), którą wprawdzie wygrał, ale odniósł w niej śmiertelną ranę, wskutek czego zmarł dwa dni później.

13 listopada 867 roku zmarł w Rzymie, w wieku ok. 47 lat (ur. ok. 820), św. Mikołaj I Wielki [Nicolaus Magnus], 105. papież Świętego Kościoła Rzymskiego; pochodził zapewne z latyńskiego rodu Tuskulańczyków, wówczas jednak jeszcze nie hrabiowskiego; za papieża (844-847) Sergiusza II był subdiakonem, a papież (847-855) Leon IV wyświęcił go na diakona; za pontyfikatu (855-58) Benedykta III był papieskim doradcą; wybrany 24 kwietnia 858, otrzymał jednocześnie święcenie prezbiteriatu i sakrę biskupią, a dzień później został ukoronowany tiarą – zapewne jako pierwszy papież w historii – i w asyście cesarza Ludwika II, który przyjmując go w pałacu cesarskim, wyszedł mu naprzeciw i prowadził mu konia, co było symbolicznym aktem poddaństwa; jako pierwszy ogłosił także, że papież jako zastępca (vicarius) Jezusa Chrystusa na ziemi nie podlega niczyjemu osądowi; skutecznie sprzeciwił się królowi Lotaryngii i Górnej Burgundii (855-869) Lotarowi II, który chciał oddalić prawowitą małżonkę i poślubić konkubinę; za jego pontyfikatu rozpoczął się spór z Focjuszem, wybranym na patriarchę Konstantynopolu po bezprawnej depozycji przez cesarza Michała III Metystesa (czyli Pijaka) patriarchy Ignacego I; spór ten poszerzył się o sferę doktrynalną, kiedy w 867 Focjusz odrzucił Filioque, uznając je za herezję, a także z powodów politycznych, kiedy papież ochrzcił króla Bułgarii Borysa I Michała oraz udzielił wsparcia misji św. św. Cyryla i Metodego, co w Bizancjum uznano za wtrącanie się do strefy wpływów cesarstwa wschodniego; Focjusz ośmielił się nawet nałożyć na papieża ekskomunikę, o czym ten się już nie dowiedział, bo zanim wieść dotarła do Rzymu, zmarł; z uwagi na odwagę, z jaką piętnował grzechy możnych, nazywano go „drugim Eliaszem”, a gdy zmarł, opłakiwali go zwłaszcza ubodzy, którym nie szczędził jałmużny i wzywał innych do hojności; jego pontyfikat okazał się przełomowy dla umocnienia autorytetu papieskiego, również w sferze doczesnej, co doceniła potomność, nadając mu przydomek Magnus, którym prócz niego obdarzeni zostali tylko św. Leon I (440-461) i św. Grzegorz I (590-604).

15 listopada 1867 roku urodził się w Dyneburgu (Łatgalia, b. Inflanty Polskie) Władysław Gizbert-Studnicki vel Studnicki-Gizbert, pisarz polityczny i polityk niepodległościowy orientacji proniemieckiej; starszy brat Wacława Studnickiego (1874-1962) – historyka i archiwisty; od 1887 studiował w Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga; rok później został współzałożycielem tzw. II (lub Małego) Proletariatu (Socjalno-Rewolucyjnej Partii „Proletariat”), a po aresztowaniu jesienią 1888 i długim śledztwie zesłano go na Syberię; po powrocie ze zsyłki (1896) zamieszkał w Petersburgu, następnie w Warszawie, a po krótkim pobycie w Wiedniu osiadł w Heidelbergu; tam działał w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich, jako członek jego władz, tzw. Centralizacji, oraz publikował w prasie socjalistycznej (m.in. „Przedświt”); stopniowo jednak zaczął oddalać się od socjalizmu w stronę poglądów narodowych i po zamieszkaniu w Galicji (1901) został najpierw członkiem Stronnictwa Ludowego, a w 1902 – Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego; tę ewolucję opisał wkrótce w książce Od socjalizmu do nacjonalizmu (1904); w 1905 zamieszkał w Warszawie; z endecją poróżnił się jednak i rozstał, kiedy ta przeszła na pozycje prorosyjskie i antyniemieckie; odtąd zwalczał jako publicysta koncepcje R. Dmowskiego na łamach wydawanych przez siebie pism: „Naród a Państwo”, „Sprawa Polska”, „Myśl Polityczna” i „Votum Separatum” (zmiany tytułów spowodowane były zawieszaniem tych pism przez władze); po ponownym przeniesieniu się do Galicji (1910) opublikował Sprawę polską – obszerne dzieło będące najbardziej rozbudowanym i uzasadnionym programem odbudowy niepodległego państwa polskiego w oparciu o państwa centralne i w postaci tzw. trializmu, czyli poszerzenia unii austro-węgierskiej o trzeci człon, czyli Polskę; głosił także postulat rozbicia Rosji na mniejsze jednostki oraz powrotu do Polski tzw. ziem zabranych (zabużańskich); w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej był działaczem Polskiego Skarbu Wojskowego i Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych; współpracował wówczas z J. Piłsudskim oraz nakłonił płk. armii austriackiej Tadeusza Rozwadowskiego do nawiązania kontaktów z polskim ruchem strzeleckim; wobec ujawnionej od początku wojny słabości armii austro-węgierskiej stał się odtąd najbardziej konsekwentnym i skrajnym zwolennikiem orientacji proniemieckiej; 10 maja 1916 spotkał się z niemieckim generał-gubernatorem okupowanego Królestwa Polskiego Hansem von Beselerem, któremu przedłożył projekt utworzenia niepodległego państwa polskiego z granicą wschodnią na Dźwinie i Berezynie, lecz w ścisłym sojuszu z Cesarstwem Niemieckim i bez ziem zaboru pruskiego; wraz z innym byłym endekiem, a obecnie germanofilem – Tadeuszem Grużewskim (1870-1938), założył 21 lipca 1916 Klub Państwowości Polskiej (używał też nazwy Klub Państwowców Polskich), który jednak pozostał organizacją o marginalnym zasięgu, ze względu na swoje proniemieckie nastawienie; po Akcie 5 Listopada (1916), w którym obaj cesarze monarchii centralnych zapowiadali wskrzeszenie „samodzielnego” państwa polskiego, wszelako z góry przesądzając jego bliżej niesprecyzowaną „łączność” z obu mocarstwami oraz bez określenia jego granic, Studnicki stał się jeszcze większym zwolennikiem budowania zrębów państwowości polskiej w tak określonych ramach oraz utworzenia armii polskiej, bez stawiania jakichkolwiek warunków, choćby powołania króla lub przynajmniej regenta i utworzenia rządu polskiego; dzięki poparciu władz okupacyjnych wszedł w grudniu 1916 do dwudziestopięcioosobowej Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, z której wszelako został wykluczony w sierpniu 1917; po sprowokowaniu przez J. Piłsudskiego „kryzysu przysięgowego”, mającego na celu sparaliżowanie akcji werbunkowej do wojska albo wymuszenie na okupantach powołania regenta i rządu sprawującego zwierzchnictwo nad armią polską, uznał Komendanta za szkodnika i dywersanta i publicznie głosił, że należałoby go rozstrzelać; w 1918 roku został mianowany (już przez Radę Regencyjną) członkiem Rady Stanu oraz prowadził z Niemcami rozmowy na temat ewentualnego obsadzenia tronu polskiego przez księcia saskiego Christiana; jego izolacja w społeczeństwie polskim i we wszystkich odłamach politycznych była jednak niemal całkowita; w II Rzeczypospolitej pracował jako naczelnik Wydziału Statystycznego Cywilnego Zarządu Ziem Wschodnich (1919-1921), konsultant w Ministerstwie Przemysłu i Handlu (1922-1926) i konsultant w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (1926-1928), a dydaktycznie i naukowo w Instytucie Nauk Handlowo-Gospodarczych w Wilnie (1930-1934); polityczne przytulisko jako publicysta znalazł w wileńskim, konserwatywno-monarchistycznym „Słowie”, redagowanym przez S. Cata-Mackiewicza; sam na łamach łódzkiej „Prawdy” wysunął kandydaturę do tronu polskiego arcyks. Roberta Habsburga, drugiego syna cesarza Karola I; w opublikowanej w 1929 książce Zagadnienia ustrojowe przedstawił na wskroś tradycjonalistyczny (całkowicie przeciwstawny do programów obu głównych obozów politycznych, czyli endecji i sanacji) projekt konstytucji decentralistycznej, zakładającej podział państwa na kilkanaście ziem posiadających szeroką autonomię terytorialną, gospodarczą i kulturalną; przede wszystkim jednak nadal propagował geopolityczną orientację proniemiecką, postulując m.in. w swoim głównym i najbardziej „unaukowionym” dziele System polityczny Europy a Polska (1935) utworzenie (antysowieckiego) bloku państw Europy Środkowej w oparciu o Niemcy i Polskę; podczas jednego ze swoich licznych procesów sądowych o zniesławienie (wynikających z jego temperamentu publicystycznego) wzbudził szok i zgorszenie (uznano go za kabotyna) oświadczeniem, że uznaje wyższość marszałka Piłsudskiego nad sobą, ponieważ czyn przerasta program; w 1935 i 1938 bezskutecznie kandydował z listy niezależnej w wyborach do Sejmu RP; w wydanej w czerwcu 1939 książce Wobec nadchodzącej drugiej wojny światowej prognozował porzucenie Polski przez sojuszników (Francję i Anglię) i jej osamotnienie w walce z Niemcami, a w konsekwencji klęskę; książka ta została jednak pozbawiona debitu, a jej nakład skonfiskowano; po nastaniu okupacji niemieckiej już 23 listopada 1939 skierował do władz III Rzeszy Memoriał w sprawie odtworzenia Armii Polskiej i w sprawie nadchodzącej wojny niemiecko-sowieckiej, w którym postulował wojnę wyzwoleńczą z ZSSR u boku Wehrmachtu; z kolei 20 stycznia 1940 napisał Memoriał dla Rządu Niemieckiego w sprawie polityki okupacyjnej w Polsce, w którym bez ogródek oskarżył Niemców o stosowanie terroru i popełnianie zbrodni: zdołał z tym memoriałem wyjechać do Berlina i wręczyć go J. Goebbelsowi, lecz odpowiedzią było aresztowanie go przez Gestapo i internowanie w sanatorium w Neubabelsbergu; po zwolnieniu po klęsce Francji w sierpniu 1940 powrócił do Warszawy, gdzie nadal utrzymywał kontakty z władzami okupacyjnymi, toteż uważano go za kolaboranta, chociaż za każdym razem odważnie krytykował postępowanie hitlerowców oraz podejmował interwencje w sprawach osób uwięzionych; 10 lipca 1941 został ponownie aresztowany przez Gestapo i uwięziony na Pawiaku, skąd zwolniono go, po interwencji Maurycego hr. Potockiego, 15 lipca 1942; nadal, a zwłaszcza po ujawnieniu zbrodni katyńskiej, propagował koncepcję militarnej i politycznej współpracy polsko-niemieckiej przeciwko Sowietom; w lipcu 1944 wyjechał na Węgry, a stamtąd do Austrii, gdzie wciąż apelował do Niemców o zwolnienie Polaków z obozów koncentracyjnych oraz o zezwolenie na tworzenie polskich oddziałów wojskowych; w 1945 roku zamieszkał w Rzymie, a pod koniec 1946 w Londynie; niemal całkowicie izolowany przez środowiska emigracyjne, jeszcze bardziej naraził się im decyzją o zgłoszeniu się na świadka obrony w procesie feldmarszałka Ericha von Mansteina (do czego jednak nie doszło, gdyż nie został wezwany na salę rozpraw); niedługo przed śmiercią opublikował autoapologetyczną książkę Tragiczne manowce; zmarł w biedzie i osamotnieniu w 1953 roku; w PRL (od 1951) jego książki podlegały zapisowi cenzorskiemu i natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek, natomiast w latach 2001-2009 toruńskie wydawnictwo Adam Marszałek opublikowało obszerny, czterotomowy wybór jego pism; Studnicki był człowiekiem niepozornej postury i zupełnym abnegatem życiowym, lecz nieustraszonego charakteru i niemal przez całe życie idącym pod prąd tzw. opinii publicznej; znakomity analityk i wizjoner, był jednak dogmatycznie przywiązany do jednej koncepcji politycznej bez baczenia na okoliczności oraz całkowicie niezdolnym do zbudowania sobie jakiegokolwiek zaplecza politycznego, przez co był jeszcze bardziej osamotniony niż margrabia Wielopolski.

16 listopada 1867 roku urodził się w Paryżu, a 30 czerwca 1942 zmarł w Saint-Rémy-de-Provence Alphonse Marie Vincent Léon Daudet, powieściopisarz, eseista, publicysta, pamflecista, memuarysta i polityk, nacjonalista integralny (rojalista), „numer 2” w „triumwiracie inteligencji” Action Française; syn powieściopisarza i dramaturga Alphonse’a Daudeta (1840-1897) i poetki Julii Daudet z d. Allard (1844-1940), starszy brat pisarza Luciena Daudeta (1878-1946), sam zawarł związek cywilny z wnuczką Victora Hugo – Jeanne, a po rozwodzie z nią – ze swoją kuzynką Marthe Allard, która przyczyniła się do jego nawrócenia na katolicyzm; z domu rodzinnego (w którym bywali najwybitniejsi pisarze epoki: G. Flaubert, E. de Goncourt, G. de Maupassant, E. Renan, E. Zola, E. Drumont, M. Barrès, jak również radykalni politycy III Republiki: L. Gambetta i G. Clemenceau), wyniósł republikanizm oraz patriotyzm o natężeniu szowinistycznym w stosunku do Niemców i pragnienie rewanżu za klęskę z 1870; w elitarnym Liceum Ludwika Wielkiego, w którym filozofii nauczał kantysta Auguste Burdeau (którego jego uczeń w liceum w Nancy – Barrès – oskarżył o wykolejanie młodzieży niefrancuskim duchem), zaprzyjaźnił się z kolegą ze szkolnej ławki – Marcelem Proustem: wiele lat później przyczyni się do wyróżnienia jego W cieniu zakwitających dziewcząt Nagrodą Goncourtów (Proust natomiast dedykuje mu W stronę Guermantes i będzie stawiał jego twórczość memuarystyczną na równi z Pamiętnikami księcia de Saint-Simon); jako powieściopisarz debiutował w 1892: w sumie jego twórczość liczy 128 książek oraz ok. 9000 artykułów; pierwszym przełomowym wydarzeniem w jego biografii politycznej była affaire Dreyfus, która także podzieliła wszystkich pisarzy poznanych w domu ojca na dreyfusards i antidreyfusards: Daudet, jako przekonany o winie Dreyfusa, przystąpił 19 stycznia 1899 do założonej z inicjatywy Barrèsa Ligi Ojczyzny Francuskiej (Ligue de la Patrie française), skupiającej ponad połowę członków Akademii Francuskiej; stał się już wówczas namiętnym wrogiem parlamentaryzmu, a gwałtowność jego polemik skutkowała licznymi pojedynkami; w 1900 został wybrany na jednego z dziesięciu pierwszych członków Akademii Goncourtów, w 1903 przystąpił zaś do Komitetu Wykonawczego Narodowej Federacji Antyżydowskiej (Fédération nationale antijuive) Édouarda Drumonta; drugim przełomowym wydarzeniem w jego życiu było poznanie Charlesa Maurrasa i wstąpienie do Action Française, acz był jednym z ostatnich działaczy przekonanych do rojalizmu (opcji orleanistycznej), co stało się dopiero w 1904, kiedy złożył homagium księciu Filipowi Orleańskiemu; bardzo zaangażował się także w wyświetlenie affaire Syveton (1904), czyli nacjonalistycznego deputowanego Gabriela Syvetona, który wydobył na światło dzienne tzw. aferę fiszek (affaire des fiches), czyli układanych przez masonerię katalogów oficerów przeznaczonych do awansowania (jeśli byli „dobrymi republikanami”) bądź do utrącania ich karier (jeśli byli katolikami); Daudet był przekonany, że Syveton nie popełnił samobójstwa, jak podano oficjalnie, lecz został w zemście zamordowany przez policję polityczną na zlecenie masonerii; w 1908 został współzałożycielem (a w 1917 współdyrektorem wraz z Maurrasem) dziennika „L’Action Française”; jego publicystyka, znacznie różniąca się stylem od innych autorów („bez Daudeta bylibyśmy dziennikiem profesorów” – mówił Maurras), wyróżniała się nie tylko błyskotliwością, ale i gwałtownym i pamfletowym charakterem oraz nieprawdopodobną pomysłowością w konstruowaniu – z reguły obraźliwych – kalamburów (u nas styl ten naśladował Adolf Nowaczyński); styl ten korespondował z charakterem „grubego Leona” (le gros Léon): sangwinika, człowieka zmysłowego (regularnego bywalca domów publicznych) i obżartucha (wypijającego też kilka butelek burgunda do posiłku); niezmordowanie tropił agentów niemieckich w świecie polityki i finansjery III Republiki, a dzięki jego wytrwałości skazano zdrajcę Louisa Malvy’ego; szczególną wrogością obdarzał wpływowego socjalistycznego polityka (jedenastokrotnego premiera i ośmiokrotnego ministra spraw zagranicznych) Aristide’a Brianda, oskarżanego o pacyfizm i proniemieckość (puścił nawet w obieg słowo „arystydes” zamiast „alfons”); wielokrotnie był skazywany na grzywny bądź więzienie w zawieszeniu; ataki na sam ustrój i władze republikańskie zawiesił jedynie, wraz z całą Action Française, w imię narodowej union sacrée, w czasie I wojny światowej; jako jedyny monarchista dostał się do parlamentu w wyborach w 1919 roku z listy Bloku Narodowego M. Barrèsa i A. Milleranda; w Izbie Deputowanych (do 1924) był bardzo aktywnym, a na pewno najdowcipniejszym, mówcą; w 1922 opublikował swoje główne dzieło polityczne Głupi wiek XIX, w którym (też w pamfletowym stylu) potępił wszystkie główne idee tego stulecia: kult postępu, laicyzm, scjentyzm, republikanizm, demokratyzm, anarchizm i socjalizm; przy okazji potępienia Action Française przez Stolicę Apostolską (1926) kilka jego powieści zostało wpisanych na Index, ale nie z powodów politycznych czy religijnych, lecz za niemoralność i pornografię; 22 stycznia 1923 o mały włos nie zginął, gdyż młoda anarchistka Germaine Berton, wtargnąwszy do biura AF w Paryżu, zastrzeliła zamiast niego szefa Kamelotów Królewskich Mariusa Plateau, zniecierpliwiona czekaniem na przyjęcie jej przez Daudeta; w tym samym roku przeżył tragedię rodzinną z powodu śmierci swojego czternastoletniego syna Philippe’a (anarchisty), który miał zastrzelić się w dorożce, lecz zrozpaczony ojciec oskarżył policję polityczną o sfingowanie samobójstwa; jego ataki na funkcjonariuszy publicznych doprowadziły w końcu do skazania go (1925) za zniesławienie na pięć miesięcy więzienia, a dwa lata później, po wyczerpaniu wszelkich środków apelacji, został aresztowany (w zamienionym chwilowo na fortecę biurze AF) i przewieziony do więzienia Santé; dwa miesiące później Kameloci zorganizowali brawurową akcję uwolnienia go z więzienia i ucieczki pociągiem do Brukseli; na tym wygnaniu przebywał dwa lata, do czasu objęcia go amnestią; podczas pobytu w Belgii jeszcze więcej pisał, nadal też współpracując z dziennikiem AF; złożył też zaskakujące wyznanie, że antysemityzm nie jest już częścią jego osobowości, gdyż zrozumiał, że źródłem kryzysu państwa francuskiego jest tylko demokracja, a nie Żyd; po powrocie do Paryża koncentrował się w swojej publicystyce na ostrzeganiu przed wzrastającym zagrożeniem ze strony III Rzeszy (nienawidząc ich z całej duszy, już w 1930 pisał, że życzy Niemcom bolszewizmu, ponieważ życzy im zarazy); jako pierwszy z zespołu AF przewidział, że „nieudany pacykarz” Hitler jest nie postacią groteskową, lecz demoniczną i groźną; w 1939 opublikował swoje główne dzieło krytyczne: Moje idee estetyczne; jak krytyk literacki i artystyczny zupełnie nie kierował się swoimi poglądami politycznymi: chwalił André Gide’a, Picassa i Żyda Marcela Schwoba, z drugiej strony jako jeden z pierwszych odkrył walory literackie Podróży do kresu nocy L.-F. Céline’a; jego antyniemieckość była tak silna, a ból spowodowany okupacją Francji tak wielki, że nie zdecydował się nawet na kontynuowanie współpracy z dziennikiem „L’Action Française”, przeniesionym po klęsce czerwcowej 1940 roku do Lyonu w libre zone; zaszył się na prowincji, w okolicy uświetnionej zbiorem opowiadań jego ojca Listy z mojego młyna, gdzie zmarł.

19 listopada 1867 roku zmarł w Rzymie, w wieku 52 lat (ur. 29 XI 1814), Giacinto de’ Sivo, polityk, myśliciel polityczny, historyk i tragediopisarz, legitymista neapolitański; pochodził z rodziny służącej od pokoleń dynastii burbońskiej i sam pełnił wiele funkcji urzędowych w Królestwie Obojga Sycylii aż do jego upadku; po najeździe Piemontczyków i okupacji przez nich Neapolu trzykrotnie aresztowany przez okupantów z powodu zadeklarowanej wierności prawowitemu królowi Franciszkowi II; uwolniony, kontynuował swoją aktywność w Rzymie papieskim, redagując dziennik legitymistyczny „La Tragicommedia”, pisząc apologetyczną Historię Obojga Sycylii od 1847 do 1861 i współpracując z ultramontańskim dziennikiem jezuickim „La Civiltà Cattolica”; demaskował rewolucyjne i antykatolickie oblicze ruchu Risorgimento.

21 listopada 1792 roku urodził się w Mondovi (Piemont) Clemente Solaro hr. (conte) della Margarita, polityk, dyplomata i katolicko-konserwatywny pisarz polityczny; pochodził ze starego rodu, wywodzącego się od rycerza Auracia, syna Ruffina Solaro, notowanego w kronikach w 1165 i związanego z biskupami Asti; inny przodek, Alberto Solaro, był w 1199 kapitanem kawalerii w IV krucjacie; późniejsi Solaro zajmowali się też intratnie handlem i pożyczaniem pieniędzy, co pozwoliło im stać się właścicielami 24 zamków; w XVII wieku Maurizio Solaro był bpem Mondovi; pierwszym z rodu noszącym tytuł hrabiego był gen. artylerii i pisarz Giuseppe Maria (1644-1719); Clemente od najmłodszych lat był wrogiem rewolucyjnej Francji; podczas nauki w słynnym liceum De Tolomei, prowadzonym przez oo. pijarów, poznał dzieła głównych reprezentantów myśli katolicko-konserwatywnej z J. de Maistre’em na czele; studia prawnicze ukończył w Turynie w 1812; w tym samym roku założył Towarzystwo Włoskie (Società Italiana), skupiające przedstawicieli najważniejszych rodów arystokratycznych w Piemoncie, dążących do wyzwolenia ojczyzny spod okupacji napoleońskiej; po powrocie (1814) króla Wiktora Emanuela I z Sardynii (będącej jedyną częścią Królestwa Sardynii/Piemontu, której nie zajęli Francuzi) oraz formalnym przywróceniu stanu szlacheckiego wstąpił do służby państwowej, zrazu w administracji, a od 1816 – przy poparciu Amicizia Cattolica, założonej z inspiracji o. Pio Brunone Lanteriego (1759-1830) – w dyplomacji; służbę dyplomatyczną pełnił kolejno jako sekretarz poselstwa w Neapolu i Florencji oraz jako minister pełnomocny w Rzymie papieskim; w 1826 został ambasadorem na dworze w Madrycie, gdzie zaangażował się jawnie w popieranie prawowitego następcy Ferdynanda VII – jego brata, don Carlosa, a po wybuchu (1833) pierwszej wojny karlistowskiej nakłonił swojego władcę, króla Sardynii Karola Alberta, do opowiedzenia się po stronie Karola V, co spowodowało uznanie go za persona non grata przez rząd uzurpatorki, małoletniej »Izabeli II«; w lutym 1835 został mianowany ministrem spraw zagranicznych, ku jawnie demonstrowanemu niezadowoleniu ambasadorów państw liberalnych: Francji i Wielkiej Brytanii; żarliwy katolik – ultramontanin, broniący świeckiej władzy papieża, przyjaciel Austrii (acz nieakceptujący okupowania przez nią Lombardii i Wenecji), reakcjonista wrogi wszelkiemu nowinkarstwu politycznemu, był zaciekle zwalczany również przez rodzimych liberałów, którzy jesienią 1847 wszczęli przeciwko niemu kampanię, w której rezultacie król ugiął się i odwołał go z urzędu; oddalony od dworu napisał i opublikował Memoriał historyczno-polityczny (1851), w którym bronił swojej polityki, oraz teoretyczne Kwestie polityczne wyłożone dla czytelników i uczonych (1852), w których starał się nadać filozoficzny wymiar swoim ultrakonserwatywnym przekonaniom; w 1853 został deputowanym do parlamentu Sardynii, ale nadal podkreślał, że jego mandat pochodzi z woli króla, a nie z woli ludu; w Izbie był przywódcą frakcji prawicy katolickiej (destra cattolica), zwalczającej rządzącą prawicę liberalną i politykę jej przywódcy – Camilla Bensa hr. di Cavour (1810-1861), prowadzącą do brutalnego „zjednoczenia” Włoch, czyli ich podboju przy pomocy Francji; po zaborze Państwa Kościelnego oraz królestw i księstw italskich wycofał się ostatecznie z życia politycznego, ale jako publicysta potępił zarówno pogwałcenie suwerennych praw papieża i legitymistycznych monarchów, jak i koncesję Sabaudii i Nicei na rzecz Francji; ostatnim jego dziełem była książka filozoficzno-polityczna Człowiek i państwo (1864); zmarł w 1869 roku; liberalny historyk i dziennikarz Indro Montanelli (1909-2001) przeciwstawił się jego czarnej legendzie proaustriackiego reakcjonisty, nudziarza i karierowicza, oceniając, że Solaro był wprawdzie człowiekiem niezbyt inteligentnym, ale szlachetnym, niezdolnym do podłości, pobożnym, wykonującym służbę publiczną z bezinteresownym i kapłańskim wręcz zaangażowaniem, gorliwym sługą państwa, popierającym wprawdzie monarchiczny ustrój Austrii, ale broniącym suwerenności i niezależności państw włoskich od austriackiej ingerencji.

22 listopada 1767 roku urodził się w St. Leonhard in Passeier (Trydent – Płd. Tyrol, wówczas austriacki, obecnie włoski) Andreas Hofer, właściciel gospody i handlarz bydła, przywódca ludowej kontrrewolucji – powstania przeciwko okupantom francuskim i bawarskim – który stał się tyrolskim bohaterem narodowym; kiedy po klęsce Austrii w wojnie Napoleona I z III koalicją i pokoju w Preszburgu (1805) Tyrol znalazł się pod okupacją Bawarii sprzymierzonej z francuskim cesarstwem rewolucyjnym, okupanci zaczęli wprowadzać nowe porządki, w duchu oświeconego absolutyzmu połączonego z liberalizmem, czego głównym przejawem była antyreligijność; gdy nadto zarządzono przymusowy pobór do armii bawarskiej, 9 kwietnia 1809 w Innsbrucku wybuchło powstanie, na którego czele stanął Hofer; do maja, kiedy podpisano rozejm, walki toczyły się ze zmiennym szczęściem, lecz w sierpniu rozgorzały na nowo i tym razem Tyrolczycy pod wodzą Hofera pokonali piętnastotysięczną armię bawarsko-sasko-francuską, dowodzoną przez napoleońskiego marszałka F.-J. Lefebvre’a, zmuszając okupantów do wycofania się z Tyrolu, po czym Hofer objął zarząd cywilny kraju; jednakowoż pokój w Schönnbrun, zawarty po klęsce Austriaków pod Wagram, nie przyznał Austrii Tyrolu, z czym mieszkańcy kraju nie chcieli się pogodzić; Hofer, jako naczelny dowódca tyrolskich sił zbrojnych, wznowił powstanie (już bez aprobaty swojego monarchy – cesarza austriackiego), lecz 1 listopada 1809 poniósł klęskę w trzeciej bitwie pod Bergisel; opuszczony przez rodaków, musiał uciekać, ale zdradzony, dostał się 28 stycznia 1810 do niewoli; przewieziony do Mantui i postawiony przed sądem wojennym, został 28 lutego rozstrzelany na wyraźny rozkaz Bonapartego; jest bohaterem wielu pieśni i utworów poetyckich.

25 listopada 1842 roku urodził się w Tuluzie Marie-Gabriel-Joseph du Bourg, oficer, działacz rojalistyczny (legitymista), memuarysta; w wieku 17 lat zaciągnął się do żuawów papieskich, aby bronić Państwa Kościelnego przed napaścią Piemontczyków, a w 1870 walczył w armii francuskiej przeciwko Prusakom; od 1864 był związany z królem de iure Henrykiem V (hr. de Chambord), który w 1875 mianował go swoim delegatem w departamentach południowo-zachodniej (Sud-Ouest) Francji; pomiędzy 1873 a 1883 uczestniczył we wszystkich spotkaniach Henryka V z książętami orleańskimi w Frohsdorf (Austria), co opisał później (1910) w książce będącej głównym źródłem do historii legitymizmu tej epoki; w 1875 na zamku w Beaumesnil (Eure) zawarł małżeństwo z wnuczką brata wielkiego „Doktora Kontrrewolucji”, Josepha hr. de Maistre’a (świadkami na ślubie byli Henryk V i jego żona, królowa Maria Teresa Modeńska), z którą miał siedmioro dzieci; pozostał niezłomnym legitymistą po bezpotomnej śmierci Henryka V, służąc kolejnym – już „karlistowskim” – królom z prawa Francji (Jan III, Karol XI, Jakub I, Karol XII); w 1934 roku odbył się zlot 400 karlistów w jego zamku Mondonville k. Tuluzy, w obecności samego Karola XII (Don Alfonso Carlos; Alphonse-Charles), który wysoko cenił jego wierność; zmarł w 1936 roku.

30 listopada 1667 roku urodził się w Dublinie Jonathan Swift, pisarz, satyryk i publicysta, duchowny anglikański; pochodził z mieszanej rodziny (matka była Angielką, ojciec Irlandczykiem), urodził się jako pogrobowiec; studiował w Trinity College w Dublinie, a w 1694 przyjął święcenia; pięć lat później objął probostwo, a następnie dziekanat kościoła św. Patryka w Dublinie; jako pisarz debiutował w 1704 dziełem Bitwa książek; od 1710 redagował londyńskie pismo „Examiner”, wyrażające poglądy torysów i zwalczające wigów (z którymi uprzednio był przelotnie związany); w 1713 założył wraz z pisarzami torysami – również mającymi sympatie jakobickie – jak poeta Alexandre Pope (1688-1744), będący także katolikiem, czy komediopisarz William Congreve (1670-1729), Klub Pismaków (właśc. Scriblerus Club – od wymyślonego nazwiska pedantycznego pseudonaukowca, dr. Martina Scriblerusa); po zwycięstwie wigów w 1714, otwierającym okres ich półwiekowej dominacji, powrócił do Irlandii, lecz nadal zwalczał w licznych pamfletach ich skorumpowanego lidera oraz premiera, Roberta Walpole’a (1676-1745), a zwłaszcza ciemiężenie przezeń Irlandczyków; trzy lata przed śmiercią postradał zmysły; zmarł w 1745 roku; jego nieśmiertelnym arcydziełem jest fantastyczno-satyryczna powieść Podróże Guliwera (1726).

PMK Design
© Organizacja Monarchistów Polskich 1989–2024 · Zdjęcie polskich insygniów koronacyjnych pochodzi z serwisu replikiregaliowpl.com.