Kalendarzyk reakcjonisty — październik

Jacek Bartyzel

4 października 1967 roku zmarł w Warszawie, w wieku 87 lat (ur. 3 IX 1880), Janusz Franciszek Ksawery Labre Bronisław Maria książę Radziwiłł h. Trąby, XIII ordynat na Ołyce, baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji Kawalerów Maltańskich, polityk konserwatywny; w 15. pokoleniu potomek Syrpucia, domniemanego założyciela rodu Radziwiłłów, potomek (poprzez pokrewieństwo m.in. z rodami Czartoryskich i Wiśniowieckich) wielkiego księcia Litwy Giedymina, a także (poprzez dziadka, Bogusława Fryderyka) Hohenzollernów; syn Ferdynanda (1834-1926) – wieloletniego prezesa Koła Polskiego w Reichstagu oraz marszałka seniora polskiego Sejmu Ustawodawczego – i Pelagii z Sapiehów; właściciel licznych dóbr, w tym ordynacji ołyckiej i pałacu w Nieborowie, jego majątek ziemski w 1922 wynosił 16 120 ha; urodził się w Berlinie, maturę uzyskał w Carolineum w Osnabrück, prawo studiował na Uniwersytecie Berlińskim, nauki przyrodniczo-ekonomiczne zaś w Wyższej Szkole Leśnictwa w Eberswalde; 4 kwietnia 1918 został dyrektorem Departamentu Spraw Politycznych w rządzie Rady Regencyjnej pod prezydencją Jana Kantego Steczkowskiego (1862-1929), czyli de facto spraw zagranicznych, oraz budował zalążki polskiego korpusu dyplomatycznego; w maju tego roku negocjował (bez powodzenia) z Niemcami w sprawie nierozbrajania I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego (1867-1937), a latem prowadził rozmowy w sprawie kandydatury na tron polski z cesarzami: niemieckim (Wilhelmem II) i austriackim (Karolem I); od 1920 służył w Wojsku Polskim, w 8. Brygadzie Jazdy, w randze podporucznika; w 1922 przewodniczył delegacji polskiej na konferencję rozbrojeniową w Moskwie; był wiceprezesem (a faktycznym przywódcą wobec pasywności prezesa – Zdzisława hr. Tarnowskiego) konserwatywnego Stronnictwa Prawicy Narodowej, nadto w latach 1923-1926 przewodził Klubowi Społeczno-Politycznemu, z założenia mającym tworzyć na prawicy alternatywę dla endecji; po przewrocie majowym, ciesząc się zaufaniem i sympatią marszałka Józefa Piłsudskiego, należał do głównych konstruktorów sojuszu konserwatystów z obozem rządzącym: uczestniczył w zjeździe w Nieświeżu, był brany pod uwagę jako kandydat na ministra spraw zagranicznych, był posłem na Sejm z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (1928-1935) oraz senatorem w latach 1935-1938; zabiegał o poprawność stosunków między obozem władzy a Kościołem, krytykował proces brzeski, utworzenie obozu w Berezie Kartuskiej i etatystyczną politykę wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego (1888-1974); w 1937 poparł utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego, a jednocześnie został współzałożycielem Stronnictwa Zachowawczego, lecz przepadł w wyborach do jego władz, zapewne z powodu zbyt bliskich związków z sanacją; 20 września 1939 został, wraz z synem Edmundem (1906-1971), aresztowany w Ołyce przez NKWD i osadzony na Łubiance w Moskwie, gdzie przesłuchiwał go, zresztą kurtuazyjnie, sam Ł. Beria; po trzech miesiącach, po interwencji rodziny Sabaudów, został zwolniony; zamieszkał w Warszawie, a na początku 1940 wyjechał (za zgodą władz RP) do Berlina, gdzie interweniował, m.in. u H. Göringa, w sprawie zaniechania represji niemieckich w Polsce, lecz bezskutecznie; po powrocie do kraju działał w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej oraz współdziałał z Radą Główną Opiekuńczą i Delegaturą Rządu na Kraj; po wybuchu powstania warszawskiego został aresztowany przez Niemców i uwięziony, wraz z żoną (Anną z Lubomirskich) w berlińskim Moabicie, lecz w październiku został zwolniony i osiadł w Nieborowie; po wejściu Armii Czerwonej został 21 stycznia 1945 ponownie aresztowany (wraz z żoną i synem Edmundem) przez NKWD i zesłany do Krasnogorska, gdzie w 1947 zmarła jego żona; w tym samym roku został zwolniony i powrócił do Warszawy, lecz jeszcze przez trzy tygodnie przetrzymywał go Urząd Bezpieczeństwa; po zwolnieniu, pozbawiony wszystkich dóbr, zamieszkał w skromnym mieszkaniu na Saskiej Kępie, a później na Mokotowie; nie prowadził żadnej działalności publicznej, ale utrzymywał regularny kontakt z prymasem Stefanem Wyszyńskim i był arbitrem elegancji politycznej dla środowisk arystokratycznych i ziemiańskich; swego rodzaju sensacją polityczną było opublikowanie w 1963 cyklu wywiadów z nim w „Przeglądzie Kulturalnym”, przeprowadzonych przez Krzysztofa Teodora Toeplitza, jak również to, że wyprawiono mu oficjalny państwowy pogrzeb; swój konserwatyzm zdefiniował (w artykule w „Czasie” z 1933) następująco: „Konserwatysta jest wrogiem radykalizmu, zarówno prawicowego, jak i lewicowego. Konserwatysta jest patriotą, ale nie jest nacjonalistą. Konserwatysta jest zwolennikiem autorytetu i poszanowania władzy, ale jest wrogiem despotyzmu, wszystko jedno, czy tym despotą jest absolutny satrapa czy wszechwładny i nieokiełznany demos. Konserwatysta ceni wolność, ale nienawidzi anarchii. Konserwatysta pragnie postępu, nie znosi eksperymentowania. Konserwatysta jest religijny, ale unika fanatyzmu. Konserwatysta jest przywiązany do pokoju, ale nie jest pacyfistą. Konserwatysta rozumie doniosłość zagadnień gospodarczych, ale nie wpada w materializm”.

6 października 2007 roku zmarł w Clichy (Île-de-France), w wieku 60 lat (ur. 12 XII 1946), Serge de Beketch [właśc. Serge André Yourevitch Verebrussoff de Beketch], pisarz, dziennikarz i publicysta; wnuk rosyjskiego (pochodzenia tatarskiego) oficera białogwardzisty w Armii Denikina, syn podoficera Legii Cudzoziemskiej poległego za Francję w Điện Biên Phủ; podczas wojny sześciodniowej w 1967 zaciągnął się jako ochotnik do armii izraelskiej; przez pewien czas należał również do Wielkiej Loży Narodowej Francji; po nawróceniu związał się z antysystemową prawicą narodową i rojalistyczną; w latach 1979-1986 i 1990-1993 był redaktorem dziennika „Minute”, a 1986-1990 organu Frontu Narodowego „National Hebdo”; był także publicystą dziennika „Présent” oraz miesięcznika rojalistycznego „Légitimiste”; współzałożyciel (1984) Sojuszu Powszechnego przeciwko Rasizmowi i na rzecz Poszanowania Tożsamości Francuskiej (AGRIF), który powstał, aby przeciwstawiać się „rasizmowi antyfrancuskiemu i antykatolickiemu”; największą popularność zyskał jako stały komentator (założonego 7 listopada 1987) Radia Courtoisie – jedynej we Francji rozgłośni o profilu tradycjonalistyczno-katolickim, która utrzymuje się wyłącznie ze składek słuchaczy, nie zamieszcza płatnych reklam ani ogłoszeń i nadaje w zasadzie jedynie muzykę klasyczną; znany z niewyparzonego języka, republikę nazywał „państwem socjalistyczno-aborcyjnym”, przedmieścia „terytoriami okupowanymi”, a czytających goszystowską „Libération” „imbecylami”; dwukrotnie skazany na grzywnę za zniesławienie, na rozprawy przychodził demonstracyjnie z rojalistycznym krawatem w lilie; w jego publicystyce, obok sprzeciwu wobec imigracji „wielokulturowych” koczowników, integracji paneuropejskiej i globalizmu, nie brak było także jawnej odrazy do „wirusa demokracji” („nie jestem ani liberałem, ani demokratą”); jak wszyscy katolicy broniący tradycyjnej liturgii i doktryny pozostawał także w permanentnym sporze z progresistowskim episkopatem Francji, zauważając, że „w tym przewrotnym dziele gigantycznej dechrystianizacji hierarchia posoborowa w naszym kraju gra dokładnie taką samą rolę, jak ta, którą przez trzy czwarte wieku odgrywali w służbie dyktatury sowieckiej hierarchowie prawosławni uzależnieni od KGB”.

9 października 1992 roku zmarł w Londynie, w wieku 89 lat (ur. 7 I 1903), Jędrzej Giertych, polityk, harcerz, dyplomata, publicysta polityczny i historyczny, powieściopisarz, nacjonalista chrześcijański; syn inżyniera, właściciela fabryki w Sosnowcu; jako piętnastolatek brał udział w rozbrajaniu Austriaków w Kielcach; ochotnik w wojnie 1920, ranny 15 sierpnia w bitwie warszawskiej; ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim i Szkołę Nauk Politycznych; w Związku Harcerstwa Polskiego był do 1932 kierownikiem Głównej Kwatery Męskiej; w latach 1927-1932 był referentem w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i pracował w konsulacie polskim w Olsztynie; po usunięciu go przez władze sanacyjne z MSZ rozpoczął działalność polityczną w ruchu narodowym; szybko znalazł się w ścisłym kierownictwie obozu narodowego jako sekretarz Komitetu Wykonawczego Obozu Wielkiej Polski (1932-1933), członek Zarządu Głównego i Komitetu Głównego Stronnictwa Narodowego (1935-39) oraz niejawnej tzw. dziewiątki; wraz z prezesem SN Kazimierzem Kowalskim przewodził frakcji wrogiej jakimkolwiek kompromisom z sanacją; był też redaktorem „Gazety Warszawskiej”, a po (wymuszonej administracyjnie) zmianie tytułu – „Warszawskiego Dziennika Narodowego”; dzięki pracom takim jak My, nowe pokolenie! (1929), Tragizm losów Polski (1936) i O wyjście z kryzysu (1938) już przed wojną uchodził za głównego ideologa „młodej” endecji; w 1937 odbył podróż reporterską do Hiszpanii, której pokłosiem była książka Hiszpania bohaterska, w której ze szczególnym entuzjazmem pisał o karlistach, uważając, że ruch ten jest odpowiednikiem ruchu narodowego w Polsce; we wrześniu 1939 walczył jako oficer marynarki w obronie Helu; lata wojny spędził w obozach jenieckich i w berlińskim więzieniu Gestapo, podejmując wszelako sześciokrotnie próby ucieczki; po opanowaniu Polski przez Armię Czerwoną przedostał się do kraju, aby wywieźć z niego rodzinę (żonę i sześcioro dzieci), a następnie żył na emigracji w Anglii; mając na utrzymaniu liczną rodzinę i pracując jako robotnik, a później jako nauczyciel, zdołał mimo to napisać i wydać liczne książki (również ocalone z kraju manuskrypty książek Feliksa Konecznego) oraz redagować wydawnictwa seryjne: „Ruch Narodowy” i „Opoka”; był przewodniczącym Towarzystwa im. Romana Dmowskiego, z emigracyjnego SN został jednak w 1961 usunięty za głoszenie propozycji zmiany orientacji geopolitycznej na prorosyjską (do stronnictwa powrócił w latach 80.); zwalczał tzw. opozycję demokratyczną w kraju, uważając, że jest ona zdominowana przez nurt lewicowo-kosmopolityczny (Komitet Obrony Robotników), a w 1982 poparł wprowadzenie stanu wojennego, mniemając, że zapobiegł on militarnej interwencji sowieckiej; jako przedstawiciel myśli narodowej wyrażał dobitnie jej orientację antyliberalną, antyparlamentarną, antymasońską, antyżydowską i antyniemiecką, uosabiał również zwrot ruchu narodowego w kierunku jego pełnej katolicyzacji i tradycjonalizmu; akcentował ideowe powinowactwo nacjonalizmu polskiego z hiszpańskim karlizmem, portugalskim salazaryzmem i Action Française, a zasadniczą rozbieżność z neopogańskim hitleryzmem; w swojej najważniejszej pracy teoretycznej po wojnie – Nacjonalizm chrześcijański (1946) – pisał, że jedność Europy jest rzeczą konieczną, ale też „posunięcie tej jedności zbyt daleko byłoby także rzeczą niesłychanie niebezpieczną i szkodliwą” – winna ona polegać na przywróceniu średniowiecznej rodziny narodów chrześcijańskich, które by konieczną jedność łączyły z odrębnym, niepodległym życiem każdego narodu; od lat 60. sprzeciwiał się też „posoborowej” rewolucji liturgicznej i doktrynalnej w Kościele.

12 października 642 roku zmarł 72. papież Świętego Kościoła Rzymskiego Jan IV; pochodził z Dalmacji i był synem doradcy prawnego egzarchy raweńskiego; tron papieski objął po Sewerynie 24 grudnia 640; w 641 zwołał synod, który podtrzymał potępienie herezji monoteletyzmu (poglądu o jednej woli Chrystusa jako Boga i człowieka), popieranej przez cesarza Herakliusza i patriarchę konstantynopolitańskiego Sergiusza; w liście do biskupów irlandzkich przestrzegał też przed przyjmowaniem naturalistycznego pelagianizmu oraz potępił judaizujący zwyczaj obchodzenia Wielkiej Nocy w czasie żydowskiej Paschy.

12 października 2007 roku zmarł w Madrycie, w wieku 79 lat (ur. w 1927), Francisco Javier Lizarza Inda, prawnik i publicysta, aktywista karlistowski; Nawaryjczyk, urodził się w Pampelunie; syn Antonia Lizarzy Iribarrena (1891-1974), organizatora i dowódcy w czasie Krucjaty 1936-1939 requetés Królestwa Nawarry; był sekretarzem generalnym „tronowakantystycznej” Karlistowskiej Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista Carlista) oraz wiceprefektem (istniejącej od 1684) Królewskiej Kongregacji Św. Fermina Nawaryjczyków.

18 października 1792 roku urodził się w Guanajuato (stan Guanajuato) Lucas Ignacio José Joaquín Pedro de Alcántara Juan Bautista Francisco de Paula Alamán y Escalada, polityk, dyplomata, przedsiębiorca, historyk i publicysta, nazywany patriarchą konserwatyzmu meksykańskiego; jego rodzice byli potomkami arystokratycznej rodziny hiszpańskiej (markizów de San Clemente); w latach 1814-1823 odbył wszechstronne – humanistyczne i przyrodnicze – studia w Europie (Fryburg, Getynga, Paryż), zwiedzając także inne kraje i poznając osobiście Napoleona I; w latach 1819-1821 był deputowanym do hiszpańskich Kortezów z Nowej Galicji; w niepodległym Meksyku sprawował pięciokrotnie (1823-1824, styczeń-wrzesień 1825, 1830-1831, 1831-1832, kwiecień-maj 1853) funkcję sekretarza spraw zagranicznych; przez tydzień (23-31 grudnia 1829) był członkiem trzyosobowej Władzy Wykonawczej (Poder Ejecutivo) jako kolektywnej głowy państwa; z jego inicjatywy w 1849 została założona Partia Konserwatywna (Partido Conservador), której był niekwestionowanym przywódcą aż do śmierci; zakładał czasopisma (i w dużej części wypełniał jej swoimi artykułami) „El Tiempo”, „El Sol” i „El Universal”, w których prowadził kampanie na rzecz restauracji monarchii oraz zachowania jedności katolickiej państwa, zagrożonej przez sekularyzacyjne dążenia liberałów; z wyjątkiem okresu wczesnej młodości, kiedy ulegał ideom liberalizmu doktrynalnego, był zdecydowanym konserwatystą i reprezentantem świata wartości ziemiańskiej aristocracia blanca pochodzenia hiszpańskiego; nie przeszkodziło mu to jednak, jak mało komu, przyczynić się do ekonomicznego postępu Meksyku, jako założycielowi (1830) pierwszego banku w Meksyku (Banco Nacional de Avío) oraz (od 1839) dyrektorowi Rady Rozwoju Przemysłu (Junta de Fomento de la Industria); był także fundatorem Muzeum Historii Naturalnej i Archiwum Narodowego; dziełem jego życia była pięciotomowa Historia Meksyku; zmarł w 1853 roku.

18 października 1892 roku zmarł w Rzymie, w wieku 82 lat (ur. 14 VIII 1810), o. Matteo Luca Liberatore SJ, teolog, filozof i socjolog, współtwórca nauki społecznej Kościoła; pochodził z Kampanii (urodził się w Salerno – mieście sławnym z tego, że w 1085 zmarł w nim na wygnaniu papież Grzegorz VII); w 1825 wstąpił do kolegium jezuickiego w Neapolu, a rok później rozpoczął nowicjat w zakonie; studia teologiczne i filozoficzne ukończył z wyróżnieniem; jego opublikowany w 1840 Kurs filozofii pozwala uznać go za jednego z pierwszych inicjatorów odrodzenia tomizmu w XIX wieku; wraz z ks. Gaetano Sanseverino (1811-1865) założył w 1841 w Neapolu czasopismo „La Scienza e la Fede” [„Nauka i Wiara”], w którym krytykowano racjonalizm, idealizm oraz liberalizm, propagowano zaś realizm w filozofii oraz (po 1861) ruch sprzeciwu wobec narzuconego Włochom przez Sabaudczyków unitaryzmu, również w partyzanckiej formie brigantaggio [dosł. „bandyterki”], traktowanej jako prawowity opór przeciwko najazdowi i w obronie legitymistycznych monarchii; należał do grona założycieli (w 1850) oraz głównych autorów jezuickiego przeglądu „La Civiltà Cattolica”, który rychło stał się „pismem flagowym” ultramontanizmu i przez ponad sto lat wyrażał nieoficjalnie, lecz wiernie, stanowisko Stolicy Apostolskiej, w duchu Syllabusa, również w kwestiach społecznych i politycznych; w myśli społecznej był kontynuatorem szkoły „personalizmu ekonomicznego”, którą zapoczątkowali jezuita o. Luigi Taparelli d’Azeglio (1793-1862) i bł. Antonio Rosmini (1797-1855); współpracował przy opracowywaniu encykliki papieża Leona XIII Aeterni Patris (1879), dotyczącej studiów tomistycznych, a wraz z kard. Tommaso Zigliarą (1833-1893) był głównym redaktorem encykliki społecznej tegoż papieża Rerum novarum.

20 października 1892 roku urodził się w Lough Egish (Irlandia) gen. Eoin O’Duffy [irl. Eoin Ó Dubhthaigh lub Ó Dufaigh], żołnierz i polityk nacjonalistyczny; uczestnik wojny o niepodległość; w 1921 został szefem sztabu Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA) i najmłodszym ówcześnie generałem w Europie; wraz z Michaelem Collinsem (1890-1922) zaakceptował kompromisowy traktat anglo-irlandzki z 1921 i w irlandzkiej wojnie domowej walczył po stronie protraktatowej; w latach 1922-1933 był (drugim w historii) naczelnym komisarzem policji irlandzkiej (Garda Síochána na hÉireann); po zdymisjonowaniu go utworzył – na bazie ruchu kombatanckiego – Ruch Błękitnych Koszul (Blueshirts Movement, irl. Lucht na Léine Gorma) o charakterze nacjonalistycznym, chrześcijańskim (członkami ruchu mogli zostać jedynie Irlandczycy, których oboje rodzice byli chrześcijanami), korporacjonistycznym, antykomunistycznym i antyżydowskim, z pewnymi nalotami faszyzmu (w 1934 przywódca ruchu wziął udział w międzynarodowej konferencji faszystowskiej w szwajcarskim Montreux); słowa do hymnu Błękitnych Koszul napisał wielki poeta William Butler Yeats (1865-1939); szybki wzrost liczebny ruchu, osiągającego liczbę 120 tys. członków, wzbudził zaniepokojenie władz, które zareagowały represjami i delegalizacją; na jego miejsce O’Duffy założył organizację Młoda Irlandia – też rychło zdelegalizowaną, następnie Ligę Młodych, a wreszcie (8 września 1933), wraz z partią b. prezydenta Wolnego Państwa Irlandzkiego, Williama Thomasa Cosgrave’a (1880-1965), Cumann na nGaedheal (irl. Społeczeństwo Gaelów) – Zjednoczoną Partię Irlandzką Fine Gael (irl. Ród lub Plemię Irlandczyków), lecz w 1934 zrezygnował z kierowania nią i w ogóle z niej wystąpił; następnie (czerwiec 1934) założył Narodową Partię Korporacyjną (irl. Páirtí Náisiúnta Corparáidíoch), na której bazie latem 1936 utworzył – złożoną z około 700 ochotników – Brygadę Irlandzką (Irish Brigade, irl. Briogáid na hÉireann, hiszp. Brigada Irlandesa) i na jej czele udał się do Hiszpanii, aby wspierać stronę powstańczą; Brygada, włączona do Legionu Hiszpańskiego, nie odegrała jednak poważnej roli w krucjacie powstańczej, biorąc udział zaledwie w jednej bitwie (w lutym 1937, nad Jaramą), w dodatku została omyłkowo ostrzelana przez siły narodowe i wkrótce odesłana na tyły, a wreszcie do Irlandii; po powrocie do kraju generał nie brał już udziału w życiu politycznym, napisał jedynie książkę Krucjata w Hiszpanii (1938); w lecie 1943 złożył Niemcom ofertę utworzenia Irlandzkiego Legionu Ochotniczego, który miałby walczyć z bolszewizmem na froncie wschodnim, lecz nie została ona przyjęta; po długiej chorobie zmarł w 1944 roku.

21 października 1867 roku urodził się w Pabianicach Zygmunt Kazimierz Bartkiewicz, nowelista, powieściopisarz i felietonista; pochodził z rodziny szlacheckiej, lecz zmieszczaniałej: jego dziadek był żołnierzem wojny polsko-rosyjskiej 1831, a potem długoletnim burmistrzem Pabianic, ojciec zaś – cenionym lekarzem, praktykującym w Łodzi; uczęszczał do gimnazjum w Łodzi, lecz został z niego usunięty za używanie „cudzoziemskiego języka” (tj. polskiego); szkołę średnią ukończył w Warszawie, a następnie był słuchaczem Wyższej Szkoły Handlowej Leopolda Kronenberga; w Monachium i w Paryżu studiował malarstwo; po powrocie do Łodzi (1895) założył Salon Artystyczny; w 1897 wziął ślub z Mieczysławą Trapszówną, znaną później jako Mieczysława Ćwiklińska (1879-1972), lecz małżeństwo to przetrwało zaledwie czternaście miesięcy; w 1907 zakupił dworek w Brwinowie, gdzie mieszkał niemal do końca życia; jako dziennikarz debiutował w 1898 na łamach łódzkiego „Rozwoju”, a jako pisarz (nowelista) w 1907; w swoich nowelach, opowiadaniach i (jedynej – Historia jednego podwórza) powieści łączył elementy stylu naturalistycznego z tradycją gawędy szlacheckiej; kontrrewolucyjny wydźwięk ma jego zbiór nowel z 1911 Złe miasto (najlepszy w literaturze polskiej obraz Łodzi po Ziemi obiecanej W.S. Reymonta) oraz opowiadanie Emigrant z 1905; nie angażował się w życie polityczne, ale sympatyzował z Narodową Demokracją; w 1935 został odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury; zmarł w Warszawie w 1944 roku.

25 października 1867 roku urodził się w Garbowie k. Sandomierza gen. Józef Dowbor-Muśnicki h. Przyjaciel; pochodził z litewskiego rodu Dowborów (Daubor), od XVII wieku osiadłego w Sandomierskiem, jego najstarszy brat, Konstanty Marian (1857-1931), był tak jak on generałem (lejtnantem) Armii Cesarskiej Rosyjskiej, a następnie generałem (dywizji) Wojska Polskiego; po ukończeniu czterech klas gimnazjum klasycznego wstąpił do Korpusu Kadetów im. Mikołaja I w Petersburgu, a następnie do Konstantynowskiej Szkoły Wojskowej; szkołę piechoty ukończył w 1888 w stopniu podporucznika; nie jest jasne, czy dla możliwości uzyskania wyższych stopni oficerskich on i jego brat dokonali faktycznie apostazji od wiary katolickiej, przechodząc na kalwinizm, czy tylko (tak jak Józef podaje w swoich pamiętnikach) zwiedli przełożonych, podając w danych osobowych wyznanie protestanckie, ani kiedy (w pierwszym wypadku) powrócili na łono Kościoła (w każdym razie w dokumentach personalnych Wojska Polskiego podawali już wyznanie katolickie); w 1902 ukończył Mikołajewską Akademię Sztabu Generalnego w Petersburgu; w latach 1904-1905 brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej, w 1910 został szefem sztabu 11 Dywizji Piechoty, a dwa lata później – szefem sztabu 7 Dywizji Piechoty z Woroneża; po wybuchu I wojny światowej został awansowany do stopnia pułkownika; dowodząc w bitwie przasnyskiej z Niemcami 14 Pułkiem Strzelców Syberyjskich, został ciężko ranny (za swoją postawę bojową otrzymał angielski Order Łaźni); po wyleczeniu z ran walczył na froncie austriackim jako (w 1916) dowódca 123 i 38 Dywizji Piechoty, a od kwietnia do lipca 1917 – XXXVIII Korpusu Armijnego; brał udział w bitwach pod Jarosławiem, Warszawą i Łodzią; w tym samym roku został awansowany do stopnia generała lejtnanta (porucznika); po rewolucji lutowej w Rosji i abdykacji cesarza Mikołaja II oddał się do dyspozycji Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol) w Piotrogrodzie, który w lipcu 1917 mianował go dowódcą I Korpusu Polskiego; po przewrocie bolszewickim, mimo ogłoszenia przezeń neutralności Korpusu, został on w lutym 1918 zaatakowany przez oddziały Gwardii Czerwonej, lecz odniósł nad nimi kilka zwycięstw i zdobył Bobrujsk, osadzając się w jego twierdzy; w lipcu 1918 okupujące na mocy traktatu brzeskiego obszary Białej i Czarnej Rusi wojska niemieckie zażądały od Korpusu kapitulacji i rozbrojenia; generał odrzucił propozycję podjęcia nierównej walki z Niemcami złożoną mu przez dwu oficerów z POW (Leopolda Lis-Kulę i Przemysława Barthela de Weydenthal), którzy nawet na jedną noc go aresztowali, on zaś oskarżył ich o działanie na rzecz obcych mocarstw; po poddaniu Niemcom twierdzy wyjechał do Królestwa Polskiego; 6 stycznia 1919 otrzymał od Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu wezwanie do objęcia dowództwa nad powstaniem wielkopolskim; uzyskawszy potwierdzenie tej nominacji od Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, 8 stycznia przybył do Poznania, a 16 stycznia przejął dowództwo nad Armią Wielkopolską („Siłami Zbrojnymi Polskimi w byłym zaborze pruskim”) od mjr. Stanisława Taczaka; w krótkim czasie udało mu się (dzięki wprowadzeniu poboru) stworzyć stutysięczną armię; w marcu 1919 został awansowany do stopnia generała broni; następnie przeprowadził integrację Armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim, zachowując stanowisko dowódcy Frontu Wielkopolskiego; wobec odmowy przyjęcia przezeń kolejno proponowanych mu dowództw (Armii Południowej pod Lwowem, 4 Armii, Frontu Południowego) został 6 października 1920 przeniesiony do rezerwy, a 31 marca 1924 w stan spoczynku; wspierał założoną w 1924 Organizację Monarchistyczną, a w 1926 został członkiem Rady Naczelnej oraz jednym z trzech wiceprezesów Zarządu Głównego Zjednoczenia Monarchistów Polskich; wszedł też do Rady Redakcyjnej monarchistycznego tygodnika „Pro Patria”; zamieszkał w Lusowie, a następnie w Batorowie, gdzie zmarł w 1937 roku; był kawalerem licznych wysokich orderów rosyjskich, a także brytyjskiego, włoskiego, estońskiego, łotewskiego i nawet chińskiego, nie otrzymał natomiast za życia ani jednego odznaczenia polskiego, dopiero pośmiertnie, w 1998 otrzymał Krzyż Wielki OOP; tragiczne były losy obu jego córek (o synach – Giedyminie i Olgierdzie – nic bliższego nie wiadomo): ppor. Janina, voto Lewandowska (1908-1940), pierwsza polska pilotka szybowcowa i samolotowa, została zamordowana w Katyniu, Agnieszka (1919-1940), żołnierz Organizacji Wojskowej „Wilki”, została rozstrzelana przez Niemców w Palmirach.

26 października 2007 roku zmarł w Londynie, w wieku 91 lat (ur. 29 IX 1916), Jerzy Pietrkiewicz, Peterkiewicz, polski poeta i angielski powieściopisarz, eseista, historyk literatury i tłumacz; syn Ziemi Dobrzyńskiej, pochodził z rodziny chłopskiej (acz jego matka pochodziła z rodziny szlacheckiej); kiedy miał 12 lat odumarła go matka, a dwa lata później ojciec, mimo to zdołał ukończyć katolickie liceum im. Jana Długosza i rozpocząć studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim; do literatury wszedł przebojem jako dziewiętnastoletni reprezentant tzw. autentyzmu, głoszącego bezpośrednią i subiektywną „jedność prawdy artystycznej i życiowej”; debiutował w wydawanej w Ostrzeszowie przez inicjatora tego kierunku – Stanisława Czernika (1899-1969) – „Okolicy Poetów”, skupiającej twórców pochodzenia chłopskiego i broniącej wartości prowincji w opozycji do wielkomiejskiego kosmopolityzmu; rychło związał się z nacjonalistycznym tygodnikiem „Prosto z Mostu”, za poemat Prowincja (1936) otrzymał jego nagrodę literacką i był entuzjastycznie prezentowany przez Stanisława Piaseckiego (1900-1941) jako największa nadzieja literatury narodowej; sam krytykował ostro antynarodową postawę poetów „Wiadomości Literackich”, w tym Juliana Tuwima, który potem odgryzł mu się wulgarnie („Pierd-Pietrkiewic”) w Kwiatach polskich; współpracował także z „Myślą Narodową”; we wrześniu 1939 przedostał się przez Rumunię i Francję do Wielkiej Brytanii, gdzie ukończył szkocki Uniwersytet Św. Andrzeja (St Andrews); doktorat z anglistyki uzyskał w 1948 na londyńskim King’s College; w latach 1950-1979 był profesorem i kierownikiem Departamentu Języków i Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie Londyńskim; po 1953 opublikował – jako Jerzy Peterkiewicz – osiem powieści w języku angielskim, stając się drugim po Josephie Conradzie polskim mistrzem słowa w literaturze angielskiej; lirykę (w znacznej części religijną) uprawiał jednak nadal wyłącznie w języku polskim; w 1980 ukazał się jego pierwszy wybór wierszy (Kula magiczna) w kraju; od tego czasu publikował także w krajowych periodykach naukowych, literackich i prasie katolickiej; tłumaczył poezję angielską na polski i polską na angielski, w tym Collected Poems Karola Wojtyły (będąc z nim zaprzyjaźniony, jako jedyny na świecie tłumacz miał oficjalne upoważnienie autora do przekładania jego poezji).

27 października 1867 roku urodził się w Nantes Georges Grassal de Choffat, znany pod literackim pseudonimem Hugues Rebell, powieściopisarz, poeta i eseista, skandalista i monarchista; pochodził z bardzo zamożnej rodziny burżuazyjnej armatorów i bankierów; do nauki się nie przykładał i szkół nie ukończył, ale już od 19 roku życia publikował utwory literackie; kiedy ojciec zostawił mu w spadku fortunę wysokości pół miliona franków, mógł poświęcić się swoim namiętnościom, jak zwłaszcza rzadkie książki, luksus i kobiety; znajomi pisarze, choć też dekadenci, jak Paul Léautaud czy Remy de Gourmont, opisywali go jako arystokratę zepsutego do szpiku kości, nawet sadystycznego; dużo podróżował – do Belgii, Holandii, Hiszpanii, Anglii i dwukrotnie do Niemiec, gdzie zafascynował się sztuką muzyczno-teatralną R. Wagnera oraz filozofią A. Schopenhauera i F. Nietzschego; w 1892 wynajął apartament w Pałacu Veniere w Wenecji, co okazało się początkiem jego problemów – dwa lata później rodzice nieletniej, którą uwiódł, zaczęli go szantażować, co nadszarpnęło jego majątek, do tego doszły jeszcze problemy zdrowotne; dwuznaczną sławę zyskał powieściami erotycznymi, uznawanymi nawet za pornograficzne, z których czytelniczo przetrwała jedynie Les nuits chaudes du Cap Français („Ciepłe noce Przylądka Francuskiego”, 1902), za którą w 64 lata po opublikowaniu i pośmiertnie otrzymał Nagrodę Nocturne; jego wyłożona w książce Unia trzech arystokracji (1894) elitarystyczna teoria politycznego „triumwiratu” szlachty rodowej, szlachty pieniądza i szlachty talentu zainteresowała założycieli Action Française: Charles Maurras zaprosił go do swojej Ankiety o monarchii, a Rebell w odpowiedzi opowiedział się jednoznacznie za restauracją monarchiczną i doktryną nacjonalizmu integralnego; zmarł (zrujnowany) z powodu zapalenia otrzewnej w wieku zaledwie 37 lat, w 1905 roku.

27 października 1917 roku urodził się w Nowym Jorku o. Francis Canavan SJ, prezbiter i filozof polityki; do Towarzystwa Jezusowego wstąpił w 1939, a święcenia kapłańskie przyjął w 1950; nauki polityczne studiował na Uniwersytecie Duke w Durham (Karolina Płn.), gdzie jego nauczycielem był John H. Hallowell (1913-1991) i gdzie doktoryzował się w 1957; od 1966 do przejścia na emeryturę w 1988 wykładał nauki polityczne na jezuickim Uniwersytecie Fordham w stanie Nowy Jork; był jednym z największych znawców dorobku Edmunda Burke’a, któremu poświęcił trzy książki (o myśli politycznej, o opatrzności i preskrypcji oraz o ekonomii politycznej), w których dowodził zakorzenienia formalnie wigowskiego „ojca” angielskiego konserwatyzmu w chrześcijańskiej tradycji prawa naturalnego oraz tomistycznego rdzenia jego przekonań; prócz tego pisał m.in. o filozofii wolności oraz jej granicach, poddając ostrej krytyce liberalny indywidualizm, wykazując jego zakotwiczenie w metafizyce nominalistycznej oraz fundamentalną niezgodność modelu liberalnego z chrześcijańskim rozumieniem natury i przeznaczenia osoby ludzkiej, a także jego niszczący wpływ na instytucje społeczne; zmarł w 2009 roku.

28 października 1017 roku urodził się Henryk III [niem. Heinrich III., łac. Henricus III] Salicki, późniejszy król Niemiec, Burgundii i Włoch oraz święty cesarz rzymski z dynastii salickiej (Die Salier); był synem Konrada II Salickiego (ok. 990-1039) – późniejszego (od 1024) pierwszego króla Niemiec i świętego cesarza rzymskiego (od 1027) z tej dynastii oraz Gizeli Szwabskiej (989/999-1043); już za życia ojca został (w 1026) księciem Bawarii (jako Henryk VI) oraz koronowanym współkrólem Niemiec (1028) i Burgundii (1033), a także (1038) księciem Szwabii; samodzielną władzę jako król Niemiec, Burgundii i Włoch (a także tytularny król Rzymian) objął po śmierci ojca w 1039; na cesarza (Romanorum Imperator Augustus) został koronowany 25 grudnia 1046 przez papieża Klemensa II (z urodzenia Niemca, Suidgera von Morslebena); prowadził politykę energiczną i zapewniającą stabilność oraz pomyślność nie tylko Niemcom, ale i krajom ościennym; już na początku panowania, w 1039, udzielił efektywnego wsparcia (500 ciężkozbrojnych rycerzy) wygnanemu księciu Polski Kazimierzowi Odnowicielowi, co umożliwiło temuż powrót do Polski oraz odbudowanie struktur państwowych i kościelnych po pięciu latach rozkładu, anarchii, spustoszenia najazdem czeskim i reakcji pogańskiej; w 1041 pokonał księcia czeskiego Brzetysława I, a w 1043 ustalił granicę pomiędzy Austrią i Węgrami; przez kilka lat zmagał się też ze zbuntowanym księciem Lotaryngii Godfrydem II Brodatym; w 1046 odebrał hołd wasalny od książąt Czech i Polski, a w 1054 rozstrzygnął pomiędzy nimi spór o Śląsk; był nie tylko jednym z najwybitniejszych w historii władców Świętego Cesarstwa, ale również arcywzorem monarchy chrześcijańskiego; gorliwy – zwłaszcza w praktykach pokutnych i rozmodlony chrześcijanin, dbał o moralny poziom kleru i wspierał odnowę Kościoła podług reformy cluniackiej, propagując walkę z symonią, przestrzeganie przez duchownych celibatu i zasady treuga Dei oraz iustitia et pax pomiędzy chrześcijanami; wobec papiestwa prowadził politykę paternalistyczną, co było usprawiedliwione jego wciąż jeszcze niezaleczonym straszliwym kryzysem moralnym z X wieku (epoka tzw. pornokracji), uwolnił jednak papieży z uzależnienia od rzymskich frakcji rodów arystokratycznych; w celu odnowy Kościoła zwołał też w 1046 dwa synody: w Sutri i Rzymie, podczas których zdetronizował jednocześnie trzech zwalczających się papieży (Benedykta IX, Sylwestra III i Grzegorza VI) i wyniósł na tron papieski Klemensa II, co spotkało się z uznaniem stronnictwa reformy w Kościele – Piotr Damiani (1007-1072) skomentował to słowami: „Najbliższy Bogu, uwolnił on [Henryk III] Rzym od wiecznie nienasyconego potwora [symonii], przepędził kupczących ze świętego miejsca, zapobiegł czynieniu targowiska ze świątyni Bożej”; jako „cichy i pokorny naśladowca Chrystusa” (christomimetes) współpanował z papieżami Klemensem II, Damazym II, Leonem IX i Wiktorem II, urzeczywistniając tym samym ideał Imperium Christianum: jedności „Synowskiej” władzy doczesnej i „Ojcowskiej” władzy duchownej „w Duchu Świętym”; z uznaniem, a nawet czcią, wypowiadał się o nim także późniejszy – i skonfliktowany z jego synem Henrykiem IV – papież Grzegorz VII Hildebrand; gdyby nie ów, godny pożałowania, spór następców, Henryk III byłby z pewnością wyniesiony na ołtarze; zmarł w 1056 roku.