Kalendarzyk reakcjonisty — sierpień

Jacek Bartyzel

5 sierpnia 642 roku zginął pod Maserfield (wal. Maes Cogwy, Walia), w wieku około 38 lat (ur. ok. 604), św. Oswald z Nortumbrii [Saint Oswald of Northumbria], od 634 król anglosaskiej Northumbrii, powstałej ze zjednoczenia królestw Bernicji i Deiry; jego ojcem był król Bernicji Etelfryd (Ethelfrith), który w 604 najechał i podbił Deirę, gdzie też urodził się Oswald; po powstaniu Brytów, w którego wyniku zginął jego ojciec (616), gdy władzę objął św. Edwin z dynastii deiryjskiej, a następnie Caedwall (Cadwallon), musiał się ukrywać wraz z matką i braćmi u Szkotów, m.in. na wyspie Jona; w tamtejszym klasztorze przyjął chrzest; po zamordowaniu jego dwóch braci powrócił do Northumbrii i w bitwie pod Hewenfeld (634) pokonał Caedwalla, a następnie został ukoronowany i wprowadził w kraju chrześcijaństwo; poślubił Cyneburgę, córkę Cynegilsa, władcy Wesseksu, który również się ochrzcił; przez kilka lat był najpotężniejszym królem na wyspie, a opat Jony, św. Adomnán, opisuje go jako „wyświęconego przez Boga na cesarza całej Brytanii”; Beda chwali go za bycie wielkim jałmużnikiem i twierdzi, że jego dłoń i ramię nie uległy rozkładowi po śmierci; zginął w bitwie (prawdopodobnie pod Oswestry) z pogańskim władcą Mercji Pendą; po jego śmierci Northumbria na pewien czas popadła ponownie w pogaństwo, lecz chrześcijaństwo przywrócił ostatecznie brat Oswalda – Oswiu, który w 654 jeszcze raz zjednoczył Bernicję z Deirą; kult jego relikwii był bardzo silny w średniowieczu i wykroczył nawet poza Anglię; jest on patronem angielskiej rodziny królewskiej, krzyżowców oraz żniwiarzy.

6 sierpnia 1892 roku urodziła się w Wilnie Kazimiera Iłłakowiczówna, „Iłła”, poetka i tłumaczka; była nieślubną córką Barbary Iłłakowiczówny i Klemensa Zana (syna Tomasza z kręgu „filaretów”); sama nigdy nie wyszła za mąż i do końca życia kazała zwracać się do siebie per „panno Kazimiero”, irytując się, gdy ktoś nazywał ją „panią”; studiowała w Oksfordzie (1908-1909) i na Uniwersytecie Jagiellońskim (1910-1914); w czasie I wojny światowej służyła jako sanitariuszka w armii rosyjskiej; od 1918 pracowała w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a w latach 1926-1935 była sekretarką Józefa Piłsudskiego: jej uwielbienie dla Marszałka znalazło wyraz w tomie Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1912-1935 (1936) i we wspomnieniach Ścieżka obok drogi (1939), w latach 1936-1938 odbyła też tournée po Europie z wykładem o nim; utrzymywała szerokie kontakty z różnymi grupami literackimi, ale nie utożsamiała się z żadną z nich; publikowała głównie w katolickiej „Tęczy” oraz w „Tygodniku Ilustrowanym”, a po 1935 także w narodowo-radykalnym „Prosto z mostu”; w 1939 ewakuowała się do Rumunii, skąd powróciła do kraju w 1947 i (wobec zakazu zamieszkania w Warszawie) zamieszkała w Poznaniu, gdzie utrzymywała się z tłumaczeń i nauczania języka angielskiego; po krwawym stłumieniu powstania robotniczego w czerwcu 1956 napisała wiersz Rozstrzelano moje serce w Poznaniu; pod koniec lat 60. brutalny atak na jej twórczość przypuścił wstępujący właśnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej neomarksista („romantyk dialektyczny”) Stanisław Barańczak; pod koniec życia oślepła wskutek nieudanej operacji jaskry; zmarła w 1983 roku; była poetką wybitną i niezwykle subtelną, o własnej dykcji poetyckiej (była mistrzynią wiersza tonicznego) i szerokim wachlarzu tematycznym, w którym wyróżnia się zwłaszcza liryka religijna i metafizyczna (była osobą głęboko wierzącą); pisała również utwory dramatyczne, prozę poetycką i literaturę dla dzieci; za jej szczytowe osiągnięcie translatorskie uważa się kongenialny przekład Anny Kareniny; była laureatką kilku nagród literackich, w tym Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury, oraz doktorem hc. Uniwersytetu Adama Mickiewicza.

10 sierpnia 1267 roku urodził się w Walencji Jakub II Sprawiedliwy [katal. Jaume el Just; kastyl. Jaime el Justo] z dynastii barcelońskiej, król Aragonii i Walencji oraz hr. Barcelony od 1291 do śmierci, nadto (jako Jakub I) król Sycylii w latach 1285-1296, (jako Jakub III) król Majorki 1291-1295 oraz król Sardynii i Korsyki 1324-1327; był młodszym synem króla Aragonii Piotra III Wielkiego oraz Konstancji, córki króla Sycylii Manfreda z dynastii Hohenstaufów; po śmierci ojca (1285) objął panowanie nad Sycylią (której namiestnikiem z ramienia ojca był już od 1282), a jego koronacji dokonano w Palermo 2 lutego 1296, został jednak (wraz z dwoma bpami, którzy go ukoronowali) ekskomunikowany przez papieża Honoriusza IV, uważającego Sycylię (oraz Neapol) za swoje lenno (zresztą na podstawie testamentu Piotra III, który liczył na zdjęcie w ten sposób ekskomuniki z siebie) oraz popierającego Andegawenów; po niespodziewanej śmierci (1291) swojego starszego brata, władcy Krajów Korony Aragońskiej – Alfonsa III Szczodrego – przejął jego dziedzictwo i został ukoronowany 18 czerwca 1291; załagodził konflikt z Królestwem Kastylii, gdzie panowała wojna domowa, zawierając układ z królem Sanczem IV, przypieczętowany małżeństwem z jego córką (wówczas ośmioletnią); 5 czerwca 1295 zawarł układ w Anagni z nowym papieżem, Bonifacym VIII, oraz królami: Neapolu (Karolem II Kulawym), Francji (Filipem IV Pięknym) i Majorki (Jakubem II); na jego mocy zrzekł się na rzecz papieża Sycylii i zobowiązał się do pomocy w przywróceniu nad nią władzy Karolowi II oraz zwolnienia z niewoli jego trzech synów, a także przywrócenia swojemu stryjowi Jakubowi II prawa do Majorki, z zastrzeżeniem, że pozostanie ona lennem Aragonii; w zamian za to uzyskiwał zdjęcie ekskomuniki z niego i wszystkich jego krewnych oraz popierających go poddanych (Sycylijczyków), nabywał od papieża prawa do dwóch lenn papieskich: Sardynii i Korsyki, a także (teoretycznie, jak się okazało) do Montpellier i Rousillon; zgodnie z tą ugodą musiał później wystąpić zbrojnie przeciwko swojemu młodszemu bratu Fryderykowi, którego – nienawidzący Andegawenów – Sycylijczycy powołali na tron i ukoronowali jako Fryderyka III, jednak kolejny układ (w Caltabellotcie, 1302) ustalał kompromis, na mocy którego Fryderyk zachował dożywotnią władzę z tytułem króla Wyspy Sycylii, a po jego śmierci wyspa – pod formalną nazwą Królestwa Sycylii – miała powrócić pod panowanie Andegawenów; po anulowaniu (nieskonsumowanego) małżeństwa Jakuba z Izabelą kastylijską doszło do ponownego konfliktu Aragonii z Kastylią (i wmieszania się Jakuba w kastylijską wojnę domową), zakończonego dopiero układem z 1305, na mocy którego większa część zajętej przez Aragonię Murcji wracała pod panowanie kastylijskie, ale jej północna część z miastem Alicante przechodziła pod panowanie aragońskie; pod naciskiem króla Francji Jakub przejął w 1307 posiadłości zakonu templariuszy na podległych sobie ziemiach, a w 1312 poddał się decyzji papieża Klemensa V o kasacie zakonu; w 1309 dokonał formalnego połączenia Aragonii, Walencji i Barcelony w jedną dziedziczną monarchię; w 1318 doprowadził do ustanowienia arcybiskupstwa w Saragossie, co uniezależniało Aragonię od podległości jej struktury eklezjalnej kastylijskiemu arcybiskupstwu w Toledo; w 1324 podjął, uwieńczoną powodzeniem w bitwie morskiej pod Locucisterną, wyprawę przeciwko Pizańczykom i Genueńczykom dla wyegzekwowania swoich praw do Sardynii (okupowanej przez Pizę) i Korsyki (okupowanej przez Genuę), nabytych układem w Anagni; zmarł w 1327 roku w Barcelonie; jego następcą został jego drugi syn – Alfons IV Łagodny.

11 sierpnia 1892 roku urodził się w Błoniu k. Kutna gen. Władysław Albert Anders, żołnierz i polityk; pochodził ze spolonizowanej rodziny Niemców bałtyckich, wyznania luterańskiego, w którym też został ochrzczony; kiedy był uczniem warszawskiego gimnazjum realnego, wstąpił (1910) jako jednoroczny ochotnik do armii rosyjskiej, co pozwoliło mu skrócić okres obowiązkowej służby do roku i – po zdaniu egzaminu – awansować na chorążego (praporszczyka) rezerwy; w latach 1911-1913 studiował na politechnice w Rydze, gdzie wstąpił do korporacji „Arkonia”; był miłośnikiem koni i kawalerzystą biorącym udział w międzynarodowych zawodach jeździeckich; w czasie I wojny światowej służył jako porucznik dragonów w armii rosyjskiej (od 1916 – rotmistrz kawalerii) i został trzykrotnie ranny; w 1917 ukończył skrócony kurs Akademii Sztabu Generalnego w Piotrogrodzie; rewolucja lutowa zastała go w Rumunii; następnie brał udział w formowaniu I Korpusu Polskiego, dowodzonego przez gen. J. Dowbor-Muśnickiego; po kapitulacji korpusu przed Niemcami wrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego; w stopniu ppłk. (nadanym mu przez Naczelną Radę Ludową, a zweryfikowanym przez polskie Ministerstwo Spraw Wojskowych w 1920) został mianowany szefem sztabu Armii Wielkopolskiej w powstaniu wielkopolskim; w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 walczył jako dowódca 15. Pułku Ułanów Poznańskich i został ranny podczas walk nad Berezyną; w latach 1921-1924 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu; po powrocie do kraju został mianowany (od 1 grudnia 1924 w stopniu pułkownika) szefem sztabu generalnego inspektora kawalerii, gen. Tadeusza Rozwadowskiego; wyróżnił się podczas wielkich manewrów kawaleryjskich na Wołyniu w 1925; od listopada 1925 był komendantem Warszawy; w czasie przewrotu majowego 1926 pełnił funkcję szefa sztabu dowódcy obrony Warszawy, wyznaczonego przez legalne władze gen. Rozwadowskiego; w latach 1928-1939 był dowódcą najpierw Kresowej, a następnie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, stacjonującej w Baranowiczach; 1 stycznia 1934 został awansowany do stopnia gen. brygady; w wojnie polskiej 1939 dowodził swoją brygadą w bitwie pod Mławą, a od 12 września – Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia; walczył w okolicach Mińska Mazowieckiego oraz (w ramach drugiej bitwy tomaszowskiej) Tomaszowa Lubelskiego; zdobył Krasnobród, lecz opuścił go, wychodząc z bitwy bez powiadomienia dowództwa Frontu Północnego i udał się w kierunku Lwowa; po napaści sowieckiej 17 września zdecydował się rozformować Grupę Kawalerii na mniejsze oddziały, które miały przedostać się na Węgry; sam, dwukrotnie postrzelony przez Ukraińców, 29 września w okolicach Sambora dostał się do niewoli sowieckiej; przetrzymywany we Lwowie, najpierw w szpitalu (celowo nieleczony z ran, zrzucany ze schodów i bity), a później w więzieniu na Brygidkach, 29 lutego 1940 został wywieziony do Moskwy i osadzony w więzieniu NKWD na Łubiance; był wielokrotnie przesłuchiwany i (bezskutecznie) namawiany do wstąpienia do Armii Czerwonej; uwolniony po podpisaniu układu Sikorski-Majski, 4 sierpnia 1941 został mianowany twórcą Polskich Sił Zbrojnych w Związku Socjalistycznych Sowieckich Republik (awansowany 11 sierpnia do stopnia gen. dywizji); wypełniając wotum złożone w czasie uwięzienia, przeszedł na katolicyzm – wyznanie wiary złożył przed bpem polowym Józefem Gawliną; po ewakuacji PSZ (wraz z ok. 20 tysiącami cywilów) latem 1942 do Iranu został dowódcą Armii Polskiej na Wschodzie (Irak, Palestyna) i 2. Korpusu Polskiego, którym dowodził w kampanii włoskiej, w tym w bitwie pod Monte Cassino (17 stycznia – 19 maja 1944) i w bitwie o Ankonę (18 czerwca – 18 lipca 1944); pozostawał w stałym konflikcie z premierem i Naczelnym Wodzem, gen. Władysławem Sikorskim, a następnie z premierem Stanisławem Mikołajczykiem; był zdecydowanym krytykiem wywołania powstania w Warszawie (uważał, że tych, którzy podjęli tę decyzję, należałoby postawić pod sąd) oraz postanowień w Jałcie; od 26 lutego do 27 maja 1945 był p.o. Naczelnego Wodza (gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, przebywającego w niewoli); po wojnie został współorganizatorem Polskiego Korpusu Przysposobień i Rozmieszczeń, utrzymywanego w gotowości na wypadek III wojny światowej i podjęcia walki o wyzwolenie Polski; 26 września 1946 Prezydent RP na wychodźstwie Władysław Raczkiewicz mianował go generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i Naczelnym Wodzem (zbiegiem okoliczności tego samego dnia marionetkowy warszawski tzw. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej „pozbawił” go obywatelstwa polskiego i stopnia generalskiego); w 1949 opublikował wspomnienia wojenne pt. Bez ostatniego rozdziału; był także autorem wstępu do książki Józefa Mackiewicza Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów (1948); od 14 października 1949 (do śmierci) był przewodniczącym Głównej Komisji Skarbu Narodowego; 16 maja 1954 został awansowany do stopnia gen. broni; po kryzysie, który wybuchł miesiąc później wskutek odmowy prezydenta Augusta Zaleskiego ustąpienia z urzędu po wygaśnięciu jego pierwszej kadencji, znalazł się w gronie tych działaczy emigracyjnych, którzy wypowiedzieli prezydentowi posłuszeństwo, oraz został (wraz z Tomaszem Arciszewskim i Edwardem B. Raczyńskim) członkiem Rady Trzech, czyli alternatywnego wobec „Zamku” organu pełniącego kolegialnie funkcję głowy państwa, powołanego przez Tymczasową Radę Jedności Narodowej, złożoną z przedstawicieli partii, które sprzeciwiły się Zaleskiemu (m.in. Stronnictwa Narodowego, Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiego Ruchu Wolnościowego Niepodległość i Demokracja); podczas kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach poprowadził w Londynie w 1956 marsz 20 tys. polskich emigrantów; w kraju był najpopularniejszą bodaj ikoną nadziei na wyzwolenie spod okupacji komunistycznej (powrót „Andersa na białym koniu” – wyszydzany z kolei przez propagandę komunistyczną); zmarł w rocznicę szturmu na Monte Cassino (12 maja 1970) i spoczął pośród swoich żołnierzy na polskim cmentarzu wojskowym u stóp opactwa; był kawalerem licznych odznaczeń wojskowych i cywilnych, polskich i zagranicznych, w tym odznaczenia Defensor Civitatis, otrzymanego od papieża Piusa XII; pośmiertnie (11 listopada 1995) otrzymał Order Orła Białego.

14 sierpnia 1742 roku urodził się w Cesenie (Emilia-Romania, Włochy) Gregorio Luigi Barnaba hr. (conte) Chiaramonti OSB, późniejszy 251. papież Świętego Kościoła Rzymskiego Pius VII [Pius Septimus]; pochodził z rodziny arystokratycznej; jego matka (z domu markiza Ghini), owdowiawszy, została karmelitanką, dwóch jego braci zaś było jezuitami, a dwóch dalszych kapucynami; do zakonu benedyktynów wstąpił w 1756, a święcenia kapłańskie przyjął w 1765; studiował teologię i kanonistykę w Padwie, po czym wykładał filozofię, teologię i prawo kanoniczne w różnych kolegiach w Parmie i Rzymie; 16 grudnia 1782 został bpem Tivoli, a 14 lutego 1785 – kardynałem prezbiterem; pracował w kilku kongregacjach oraz w Św. Oficjum; na papieża został wybrany 14 marca 1800, w dramatycznych dla Kościoła czasach i okolicznościach, po wielomiesięcznym interregnum, nastałym po zgonie (29 sierpnia 1799) wywiezionego z Rzymu i uwięzionego we Francji swojego poprzednika – Piusa VI, na konklawe zgromadzonym w Wenecji (pod panowaniem austriackim), po czternastym tygodniu obrad; do Rzymu udało mu się powrócić, dzięki wsparciu armii neapolitańskiej i austriackiej, 3 lipca 1800; z pomocą kard. Ercole Consalviego (1757-1824), mianowanego przezeń sekretarzem stanu, przywrócił administrację Państwa Kościelnego; przystał na propozycję pierwszego konsula Republiki Francuskiej Napoleona Bonaparte co do zawarcia konkordatu (15 lipca 1801), który wprawdzie przywracał elementarną wolność kultu i strukturę administracyjną Kościoła we Francji, ale za cenę skrajnie gallikańskiego skrępowania jego działalności (oraz depozycji, wbrew prawu kanonicznemu, „nielegalnych” z punktu widzenia republiki, lecz wiernych papieżowi, biskupów), wzmocnionego jeszcze jednostronnym wprowadzeniem (6 grudnia 1802) przez Bonapartego tzw. Artykułów Organicznych, które dawały mu kontrolę nad bullami papieskimi oraz uchwałami soborów i synodów; w odpowiedzi na zapowiedź legalizacji rozwodów przez Kodeks Napoleona w liście apostolskim Et sit fraternitas (8 października 1803) zakazał rozwodnikom w ponownych związkach przystępowania do sakramentów; nieopatrznie i z pogwałceniem praw fundamentalnych królów Francji, udał się także do Paryża, aby asystować 2 grudnia 1804 (samo)koronacji cesarskiej (na „cesarza Francuzów”) Bonapartego; mimo tej uległości wobec uzurpatora spotkał się z kolejnymi jego żądaniami: poparcia dla blokady kontynentalnej dla Wielkiej Brytanii, jednej trzeciej miejsc w Kolegium Kardynalskim dla Francuzów oraz dymisji dla kard. Consalviego; wskutek odmowy spełnienia dwóch pierwszych żądań został pozbawiony władzy nad Państwem Kościelnym, zajętym przez zbirów Napoleona, a po ich ekskomunikowaniu uwięziony 5 lipca 1809 i wywieziony do Savony (Liguria), gdzie przebywał – z półtoraroczną (od czerwca 1812) przerwą na pobyt w Fontainebleau, gdzie 25 stycznia 1813 podpisał drugi konkordat z Napoleonem (pierwszy został unieważniony przez uzurpatora w październiku 1811) – do 14 marca 1814; raz jeszcze (22 marca 1815) musiał uciekać z Rzymu przed szwagrem Napoleona, marszałkiem i „królem” Neapolu Joachimem Muratem, w trakcie „Stu Dni” uciekiniera z Elby, ale już na zawsze powrócił na swoją stolicę 7 lipca 1815; wielkodusznie udzielił azylu w Rzymie członkom rodziny Bonapartego; już w 1814 przywrócił na urząd sekretarza stanu kard. Consalviego, który reprezentował go na Kongresie Wiedeńskim, uzyskując przywrócenie Państwu Kościelnemu jego terytoriów, z wyjątkiem Awinionu i Venaissin, które pozostały przy Francji; odmówił przyłączenia się do Świętego Przymierza ze względu na udział w nim schizmatyckiej Rosji i heretyckich Prus, lecz podpisał z obu tymi krajami konkordaty (we Francji zaś, mimo restauracji prawowitej monarchii, przywrócono konkordat z 1801); popierał kontrrewolucję w Hiszpanii (1823), natomiast wobec antyhiszpańskich buntów Kreolów amerykańskich zachowywał neutralność; cofnął kasatę Towarzystwa Jezusowego (potajemnie w 1801, jawnie w 1814), zreorganizował Kongregację Rozkrzewiania Wiary (1817); potępił protestanckie Towarzystwo Biblijne, a w encyklice Ecclesiam a Jesu Christo (13 września 1821) – masonerię i karbonariuszy oraz głoszony przez nich pogląd, „iż jest pożyteczną rzeczą wznieciwszy bunty i zamieszki społeczne, królów i innych władców świata pozbawić władzy, odważając się nawet nazywać ich tyranami”; zmarł w 1823 roku; 15 lipca 2007 papież Benedykt XVI wyraził zgodę na wszczęcie jego procesu beatyfikacyjnego.

20 sierpnia 1742 roku urodził się w Hruszówce na Białej Rusi (Wielkie Księstwo Litewskie) Tadeusz Reytan [Rejtan, Reyten] h. Rejtan, szlachcic litewski, poseł, obrońca integralności Rzeczypospolitej; rodzina miała korzenie niemieckie, lecz po przybyciu na Litwę ok. 1600 całkowicie się spolszczyła; syn Dominika Reytana, podkomorzego nowogródzkiego i Teresy z Wołodkowiczów, stolnikówny mińskiej; klient Radziwiłłów, walczył w szeregach konfederacji barskiej; w 1773 wybrany na posła z województwa nowogródzkiego na sejm rozbiorowy w Warszawie, usiłował wszelkimi sposobami nie dopuścić do ratyfikacji traktatu rozbiorowego, wierny instrukcji, jaką otrzymał na sejmiku: „bronić całości Polski z narażeniem życia i mienia”; naprzód wraz z Samuelem Korsakiem i Stanisławem Bohuszewiczem, trzymając się ściśle legalizmu (opartego na tym, że uniwersały królewskie zwołały sejm wolny), sprzeciwiał się zawiązaniu na sejmie konfederacji pod przewodnictwem sprzedawczyka Adama Ponińskiego (który próbował go najpierw przekupić dwoma tysiącami dukatów); gdy to zawiodło i 20 kwietnia 1773 konfederacja została jednak zawiązana, pozwano go przed jej sąd, a wobec nieprzyjęcia przezeń pozwu – skazano kondemnatą (zaocznie) na kary kryminalne i konfiskatę dóbr jako „wzburzyciela pokoju powszechnego i buntownika przeciw ojczyźnie”; ambasadorowie mocarstw rozbiorczych zażądali opróżnienia sali poselskiej, a kiedy (22 kwietnia) posłowie zaczęli z niej wychodzić, Reytan, usiłując ich zatrzymać, stanął w drzwiach, rozkrzyżowawszy ręce, zaklinał na miłość Boga i ojczyzny, a następnie padł na ziemię, wołając, żeby deptali jego ciało; posłowie przechodzili nad nim, mimo to Reytan jeszcze przez następne 36 godzin leżał bez jedzenia i picia; później otrzymał jednak pisemną gwarancję, że kondemnata na nim zostanie skasowana i nie będzie represjonowany, a nawet otrzymał ochronę huzarów pruskich od gen. Ruperta von Lentulusa; wyczerpany fizycznie i psychicznie, powrócił do rodzinnej Hruszówki, gdzie popadł w obłęd (napisał jednak w stanie depresji książkę o swoim posłowaniu) i zakończył życie samobójstwem (podcinając sobie żyły szkłem), gdy zdawało mu się, że przyszli go aresztować żołnierze rosyjscy, w 1780; do utrwalenia jego kultu jako symbolu patrioty, zainaugurowanego już uchwałą Sejmu Czteroletniego, przyczynili się zwłaszcza Henryk hr. Rzewuski poświęconym mu opowiadaniem w Pamiątkach Soplicy (1839), a jeszcze bardziej Jan Matejko płótnem Rejtan na sejmie 1773 (1866).

21 sierpnia 1567 roku urodził się na zamku w Thorens-Glières k. Annecy (Księstwo Sabaudii) św. Franciszek Salezy [François de Sales], Doktor Kościoła, bp Genewy, teolog, moralista i kaznodzieja, autor trójjęzyczny (pisał po łacinie, francusku i włosku); pochodził z rodziny szlacheckiej i otrzymał świetną edukację (pod kierunkiem jezuitów), m.in. w paryskim Collège de Clermont (późniejszym Liceum Ludwika Wielkiego); jako młodzieniec przeżył kryzys duchowy wskutek przejęcia się ideą predestynacji: jego rozpacz, iż zostanie potępiony, odbiła się nawet na stanie fizycznym, przykuwając go na miesiąc do łóżka; uleczyła go modlitwa przed obrazem NMP, po której złożył śluby czystości i został tercjarzem minimitów; odtąd zawierzył bezgranicznie Bożej Miłości, uznając, że wszystko, co otrzyma od Boga, będzie dobre; znalazło to także odzwierciedlenie w duchowości, której później nauczał, a której arcydziełem stał się podręcznik życia duchowego dla świeckich Filotea (1608); po przeniesieniu się (1588) z Sorbony na Uniwersytet Padewski, gdzie studiował prawo i teologię, jego przewodnikiem duchowym został jezuita Antonio Possevino (1533/34-1611); oba kierunki uwieńczył w 1592 doktoratami; wówczas nosił się już z myślą o zostaniu kapłanem, czemu na przeszkodzie stały zamiary ojca, który szykował dla niego karierę świecką (w Senacie Chambèry – którego członkiem 200 lat później był Joseph de Maistre) oraz bogaty ożenek; po przezwyciężeniu tych oporów otrzymał (1593) święcenia kapłańskie i natychmiast – jako protegowany bpa Genewy Claude’a de Granier – został rektorem katedry; od razu zaangażował się mocno (i z dużym skutkiem) w nawracanie protestantów; pełnił także misje dyplomatyczne, zawiązując w Paryżu sojusz pomiędzy papieżem Klemensem VII i królem Francji Henrykiem IV; po śmierci Graniera (1602) został bpem Genewy, acz diecezją musiał zarządzać (jak i jego poprzednik) z sabaudzkiego Annecy, albowiem Genewa była w rękach kalwinistów; wspólnie ze św. Joanną de Chantal założył w 1610 zakon wizytek, ściśle współpracował także z zakonem kapucynów; po podróży po księstwie w orszaku księcia Sabaudii Karola Emanuela I Wielkiego w grudniu 1622 zachorował, po czym niedługo zmarł (w Lyonie); w 1661 został beatyfikowany, a w 1665 kanonizowany przez papieża Aleksandra VII; bł. Pius IX uznał go w 1877 za Doktora Kościoła, a Pius XI ogłosił go w 1923 patronem dziennikarzy i prasy katolickiej; uważany jest również za patrona poetów, niesłyszących (rozwinął język migowy), wizytek, salezjanów i salezjanek, Annecy, Chambèry i Genewy.

25 sierpnia 1192 roku zmarł w Tyrze (Królestwo Jerozolimskie, obecnie Liban), w wieku ok. 44 lat (ur. w 1148), Hugo(n) III Burgundzki [Hugues III de Bourgogne], książę Burgundii, krzyżowiec; syn księcia Odona (Eudesa) II i Marii z Blois; panowanie nad księstwem objął po śmierci ojca, w 1162; ze zmiennym szczęściem toczył wojny o ziemie pograniczne z królami Francji: Ludwikiem VII Młodym, a następnie z synem tegoż Filipem II Augustem; po dostaniu się do niewoli jego najstarszego syna zmuszony został do zawarcia pokoju; w 1187 przeniósł swoją stolicę do Dijon; w 1189 wyruszył na III krucjatę, a po powrocie króla Francji został dowódcą w niej wszystkich oddziałów francuskich; był najbardziej zaufanym towarzyszem króla Anglii Ryszarda Lwie Serce, u którego boku wziął udział w zwycięskiej bitwie z wojskami Saladyna pod Arsuf (7 września 1191) oraz w oblężeniu Akki; został pochowany w opactwie w Cîteaux.

31 sierpnia 1867 roku zmarł w Paryżu, w wieku 46 lat (ur. 9 kwietnia 1821), Charles-Pierre Baudelaire, poeta, krytyk sztuki, diarysta, tłumacz E.A. Poego; „poeta wyklęty” (poète maudit) przez mieszczańskie społeczeństwo, twórca idiomu poezji współczesnej, a bezpośrednio prekursor parnasizmu i symbolizmu; był synem zsekularyzowanego księdza, a następnie urzędnika, który odumarł go, gdy przyszły poeta miał sześć lat; wczesna młodość upłynęła mu pod twardą ręką ojczyma, oficera (doszedł do stopnia marszałka polnego, czyli gen. brygady) Jacquesa Aupicka, co rzutowało także na konflikty jego buntowniczej natury ze szkołą (w 1839 usunięto go z elitarnego Liceum Ludwika Wielkiego, acz rok później zdał maturę eksternistycznie); po rozpoczęciu studiów prawniczych zaczął się obracać w kręgach paryskiej bohemy; próba wdrożenia go przez rodzinę do pracy w handlu nie powiodła się, gdyż statek, na którym ojczym wysłał go do Indii, nie dotarł tam z powodu sztormu i musiał zakończyć rejs na Mauritiusie; otrzymanie spadku po ojcu z chwilą uzyskania pełnoletniości pozwoliło mu zerwać kontakt z rodziną i prowadzić ekscentryczny żywot dandysa, w którym ważną rolę odgrywał strój (czarne ubranie, czerwony krawat, jasnoróżowe rękawiczki i lakierki); rozpoczął też wówczas pracę literacką, publikując dwie edycje recenzji artystycznych Salon de 1845 i Salon de 1846; podczas rewolucji lutowej 1848, ogarnięty szałem nienawiści do ojczyma, przyłączył się do zrewoltowanego tłumu, wzywając do odnalezienia i rozstrzelania Aupicka; przez dwa dni (sic!) redagował republikański dziennik „Le Salut public”, lecz to (jak sam to określił) „anarchistyczne odurzenie” minęło mu wkrótce i już w kwietniu redagował kontrrewolucyjną „La Tribune nationale”; w 1851 ukazała się pierwsza część jego dziennika poufnego Race (Fusées); w 1855 opublikował 18 wierszy w prestiżowym „Revue des deux Mondes”, a w 1857 tom, który inauguruje poezję nowoczesną – Kwiaty zła (Les fleurs du mal), lecz podówczas przyniósł mu on proces o „obrazę moralności”, zakończony skazaniem go na grzywnę (zmniejszoną z trzystu do pięćdziesięciu franków po interwencji cesarzowej Eugenii) i konfiskatę sześciu wierszy; w 1860 opublikował Sztuczne raje (Les Paradis artificiels), rok później rozszerzone wydanie Kwiatów zła, a w 1864 – drugą część dziennika poufnego Moje obnażone serce (Mon cœur mis à nu); w tym samym roku zamieszkał w Brukseli, uciekając przed wierzycielami; jego organizm, nadwyrężony syfilisem, alkoholem i narkotykami (opium, eter, haszysz), był już wówczas w ruinie; rok przed śmiercią, sparaliżowany i niezdolny do mówienia, ale również nie mogąc znieść rozszalałego w stolicy Belgii antyklerykalizmu („klerofobików” i „klerożerstwa”, jak pisał), powrócił do Paryża; pośmiertnie opublikowano jego poematy prozą Paryski spleen (Le spleen de Paris, 1869) i Sztukę romantyczną (L’art romantique, 1869); po swoim przełomie ideowym w 1848 Baudelaire staje się prawdziwym ultrasem kontrrewolucji, którego przewodnikiem po infernie współczesności staje się Joseph hr. de Maistre („nauczył mnie myśleć”); delektuje się wręcz jego pochwałą kata, jako trzeciego po papieżu i królu filaru porządku („Kara Śmierci to wynik idei mistycznej”, a jej „celem jest ocalenie duchowe społeczeństwa i przestępcy”); jest pełnym niepohamowanej pasji krytykiem demokracji, w której „wszystko jest liczbą i liczba jest we wszystkim”; ludowi nie można ufać, gdyż „upojenie tłumów” prowadzi do „upojenia krwią, a rewolucja przez ofiarę utwierdza zabobon”; „Tylko rząd arystokratyczny może być rozumny i pewny. Monarchie, jak i republiki oparte na demokracji są jednakowo absurdalne i słabe”; „Są tylko trzy istoty godne szacunku: kapłan, wojownik, poeta. Wiedzieć, zabijać i tworzyć. Wszyscy inni są do obciosania i pańszczyzny, stworzeni do obory, czyli do wykonywania tak zwanych zawodów”; najgorszym „złem wieku” jest jednak wyznawana przez burżuazję i podbudowywana „naukowo” wiara w Postęp, w to, że „para wodna, droga żelazna i oświetlenie gazowe mogą sprawić wieczny postęp ludzkości”, gdyż nic „bardziej absurdalnego od postępu, skoro, jak tego dowodzą codzienne wydarzenia, człowiek jest wciąż podobny do człowieka i równy człowiekowi, to znaczy znajduje się wciąż w stanie dzikości”; kwintesencją zła w idei postępu jest „pogaństwo głupców”, negujących grzech pierworodny, którego straszliwa moc była dla Baudelaire’a (znającego głębię własnych grzechów) oczywistością; w „mieszczańskim sklepiku” progresywizmu wykluczona jest zatem również realność zła osobowego – diabła – i dlatego właśnie, aby zgorszyć scjentystyczną, a nie katolicką dewocję, poeta układa Litanię do szatana; choć religijność Baudelaire’a była zanieczyszczona motywami gnostyckimi, to bez wątpienia wierzył on w Łaskę, jako jedyny środek zaradczy przeciw potępieniu, jak również w to, że bezdyskusyjna Prawda została przekazana w Piśmie Świętym.