Mikołaj I — król poeta

Anna Cymerman

Czarnogóra. Kraj wielkości województwa podkarpackiego, miejsce nieustannego ścierania się wpływów obcych państw. Niewiele osób wie, że kraj ten wydał wszechstronnie utalentowanego władcę reformatora.

Mikołaj Petrowić-Niegosz pochodził z rodziny szlacheckiej, której korzenie sięgają średniowiecza; był krewnym ostatniego władyki (xięcia i jednocześnie biskupa) Czarnogóry – Piotra II, w 2013 roku ogłoszonego prawosławnym świętym. Urodził się w rodowym gnieździe dynastii, wsi Njeguši. Był od najmłodszych lat wychowywany na wzór europejski – odebrał staranne wykształcenie, na które początkowo składały się lekcje manier i etykiety udzielane mu w Istrii przez ciotkę, xiężną Darinkę. Xiężna, zdeklarowana frankofilka, wkrótce wysłała xięcia do paryskiego liceum.

Przyszły król nie przesiąkł jednak kulturą Zachodu – pozostała w nim silnie zakorzeniona miłość ojczyzny, przejawiająca się m.in. w tworzeniu, stojącej na wysokim poziomie, poezji patriotycznej. Wkrótce po powrocie do kraju pojął za żonę Milenę Vukotić.

Władca od początku swego panowania musiał toczyć wojny z Imperium Osmańskim. Ponadto jego polityka była nacechowana antyserbsko, co było reakcją na chęć zjednoczenia Bałkanów pod panowaniem władców serbskich. Rządom Mikołaja, przeciwnym aspiracjom i zapatrywaniom państw ościennych, towarzyszył zaś absolutyzm i chęć zachowania odrębności narodowej. Przyszły król mimo trudności wprowadził szereg zmian: za jego sprawą przeprowadzono kodyfikację prawa (podówczas stanowiło syntezę norm zwyczajowych i prawa pisanego), reformę administracji, zlikwidowano zebranie starszych, a w zamian powołano organ władzy ustawodawczej zwany Radą Państwa. Władzę sądowniczą podporządkowano Sądowi Najwyższemu. Ówczesną zażyłość państwa z Rosją obrazowała doskonale reforma armii – to z Wszechrusi płynęło zaopatrzenie w broń i pieniądze. W miejsce dotychczasowego pospolitego ruszenia zorganizowano obowiązkową, powszechną służbę wojskową.

Za przykładem Rosji i pod presją opozycji Mikołaj wprowadził pierwszą czarnogórską konstytucję (1905). Dokument swoimi zapisami nie ograniczał jednak władzy monarchy; xiążę nadal miał prawo zwoływania i rozwiązywania parlamentu, wydawania aktów prawnych bez jego zgody, a także prawo inicjatywy ustawodawczej. Skupsztina miała więc raczej doradcze aniżeli prawodawcze kompetencje.

Niestety, w kraju narastała liberalna, proserbska opozycja zgrupowana w Partii Narodowej. W 1907 roku doszło nawet do zerwania kontaktów dyplomatycznych z Serbią z powodu prześladowania sympatyków zbliżenia z tym krajem. Demokraci domagali się dalszych zmian, a nawet abdykacji Mikołaja na rzecz jego syna, Daniela. Zamach na xięcia, zorganizowany przez przeciwników politycznych, miał być kulminacją tych działań i nastrojów. Plan nie powiódł się, przeciwnie – w sierpniu 1910 roku odbyła się koronacja Mikołaja I, pierwszego króla Czarnogóry.

Mikołaj I słynął z posiadania wyjątkowo urodziwych córek, które wydał za mąż za władców sąsiednich państw – Helena została żoną Wiktora Emanuela III, króla Sardynii (uzurpującego sobie również władzę nad całym Półwyspem Apenińskim), Ljubica (zwana Zorką) wyszła za mąż za późniejszego króla Serbii Piotra Karadziordziewicza, dwie inne xiężniczki poślubiły wielkich xiążąt z Domu Romanowów. Jednak ten atut przemyślanych związków małżeńskich nie wpłynął na zmianę trudnego położenia geopolitycznego, w jakim znajdowało się królestwo: pragnienie przyłączenia do Czarnogóry północnej części Albanii zraziło do monarchii Mikołaja I Włochy i Austro-Węgry, które także miały nadzieję na zdobycie tych terenów. Również król Serbii, odrzucający zasady legitymizmu, dążył do zjednoczenia Bałkanów pod swoim berłem, a jego plany cieszyły się poparciem Rosji. W konsekwencji 1 grudnia 1918 roku z połączenia Serbii, Czarnogóry i części ziem prawowicie należących do monarchii Habsburgów powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a król Mikołaj I – 26 listopada zdradzony przez zgromadzonych w Podgoricy członków Skupsztiny, którzy przyjęli poddaństwo władcy Serbii – zmarł we Francji w 1921 roku.

Od 1986 roku królem Czarnogóry jest prawnuk Mikołaja I – Mikołaj II.