Polska myśl narodowa...

Karolina ONR BG

Do pojęcia tego tematu konieczne jest przedstawienie króciutkiej genezy zarówno ruchu narodowego jak i socjalistycznego, ponieważ na tej postawie najlepiej widać podstawową różnice między tymi nurtami. Zacznę od ruchu narodowego.
Ziemiom polskim i Polakom groziło całkowite wtopienie się w obce organizmy państwowe i narodowe, zwłaszcza, że pod względem gospodarczym proces ten już się dokonywał. Odpowiedzią na te zagrożenia musiała być ideologia skupiająca się na jednoczeniu sił narodowych. Interes narodowy kazał przy tym odsunąć na bok konflikty społeczne i dążyć w imię nadrzędnych celów do zgody społecznej tzw. solidaryzm społeczny.
Odwrotnie było w koncepcjach ruchu socjalistycznego, którego powstanie było związane z rozwojem przemysłu i wzrostem liczby robotników. Pierwszy program Międzynarodowej Socjalno- Rewolucyjnej Partii „Proletariat” wprost odwoływał się do Manifestu komunistycznego Marksa i Engelsa. Stawiał postulaty walki ekonomicznej i politycznej, likwidacji prywatnej własności środków produkcji, wprowadzenie bezpłatnej oświaty i swobód politycznych dla robotników. Uznając konflikt społeczny za podstawowy a walkę klas za najważniejszą, autorzy programu negatywnie oceniali ideologię narodową, która w imię dobra narodu propagowała jak już wyżej wspomniałam hasło solidaryzmu społecznego. Nie można się zatem dziwić, że socjalizm był traktowany przez narodowców jako zjawisko szkodliwe dla rozwoju świadomości narodowej polaków. Wysuwając ideę powszechnej rewolucji kosztem kwestii narodowej nadawało to ich programom cechy antynarodowe.
Obie te orientacje polityczne w krótkim czasie zyskały dużą ilość zwolenników, czego naturalną koleją rzeczy była ich ewolucja i mniejsze lub większe zmiany w ich programach.
W obozie narodowym poglądy przekształcały się od Ligi Polskiej założonej przez Zygmunta Miłkowskiego w 1887 zakładającej konieczność walki zbrojnej aż do odzyskania przez Polskę niepodległości, która miała być liberalną i demokratyczną republiką przez Ligę Narodową pod przywództwem Romana Dmowskiego. Której już sama nazwa sugerowała większe niż kiedykolwiek zaangażowanie w obronę interesów narodowych. Zrywała z liberalno- demokratycznymi koncepcjami LP, a odzyskanie niepodległości w programie LN było celem dalekosiężnym. Zadaniem na dziś było kształtowanie nowoczesnego, świadomego swojej odrębności i siły narodu polskiego, który będzie w stanie oprzeć się zagrożeniom ze strony obcych narodowości. Jednocześnie uzyskanie niepodległości nie jest ostatecznym celem walki narodowej, lecz jedynie jej etapem. Dążyć bowiem należy do jednolitego pod względem narodowym, państwa. Szeregi zwolenników Ligi rosły szybko co doprowadziło do utworzenia w 1897 roku właściwego organu obozu narodowego Stronnictwa Narodowo- Demokratycznego, nastąpiła także istotna modyfikacja poprzednio postawionych zadań. Celem walki oczywiście pozostaje niepodległość Polski, ale odrzucano postulat zbrojnej walki z zaborcami, z powodu niesprzyjającej sytuacji zewnętrznej jak i chwilowo niewystarczającymi siłami narodu polskiego. SND zdecydowało się więc na legalną walkę polityczną, szukanie rozwiązań w ramach istniejącego systemu, domagać się autonomii i czekać na sprzyjającą sytuację taką jaka zdarzyła się w roku 1914 czyli wybuch wielkiej wojny.
Natomiast w myśli socjalistycznej stopniowo odchodzono od haseł walki klas na rzecz kwestii najważniejszej czyli niepodległości. Powoli łączono hasło niepodległości narodu z postulatem wyzwolenia społecznego. Zwolennicy tych przemian określali się mianem „rewolucyjnych demokratów” nie zwracając najwidoczniej uwagi na to, że słowo rewolucja i demokracja wykluczają się nawzajem W listopadzie 1892 na paryskim zjeździe polskich a raczej polskojęzycznych emigrantów, powołano Związek Zagranicznych Socjalistów Polskich i uchwalono program walki o niepodległość opracowany przez takich polityków jak Limanowski, Mendelson czy Perl. Koncepcję włączenia robotników do działań niepodległościowych uzasadniali przekonaniem, że proletariat może być tą częścią narodu, która z racji swej bojowości ma najlepsze predyspozycje do walki z zaborcą. Bolesław Limanowski twierdził, że "prawdziwy patriotyzm zwraca się przede wszystkim ku temu co stanowi podstawę i rzeczywistą siłę narodu, ku ludowi pracującemu, a więc musi być socjalistyczny, rzeczowy: zaś socjalizm wypływając z miłości narodu musi być patriotyczny". Na tym samym zjeździe utworzono Polską Partię Socjalistyczną.

...kontra sanacja i piłsudczyzna

Ciąg dalszy...

PPS była organizacją, której działania opierały się na działaniach zbrojnych i terrorystycznych. Od maja 1904 roku zaczęto tworzyć w PPS Organizację Bojową, która dokonywała zamachów na urzędników carskich, napadów na urzędy rosyjskie, kasy skarbowe. Do najaktywniejszych działaczy OB. Należał Józef Piłsudski.
Ta ewolucja ukazuje następną istotną sprzeczność między myślą narodową a socjalistyczną. Pokazuje dwie zupełnie różne drogi walki o niepodległość.
Cele polityczne, do których zmierzali socjaliści dla swego zrealizowania wymagały zupełnego zburzenia politycznej mapy. Szły znacznie dalej, niż miało to miejsce w przypadku "romantycznych" powstań narodowych XIX stulecia. Nie chodziło już tylko o militarne pokonanie Rosji, ale o rozbicie tego państwa wzdłuż szwów narodowościowych, z wyzyskaniem wszystkich możliwych ośrodków pomocy od wrogów zewnętrznych rosyjskiego państwa: najpierw Japonii, potem obu mocarstw niemieckich. Co ciekawe nigdy celem działaczy obozu sanacyjnego nie było pokonanie Niemiec czy odebranie im ziem polskich będących pod ich zaborem.
Polityka narodowa opierała się na tym samym złożeniu, że tylko wojna miedzy zaborcami może przynieść Polsce wolność ale różniła się ogólną logiką. Orientacja rosyjska jak słusznie spodziewał się Dmowski przyniesie narodowi polskiemu poparcie ze strony państw zachodnich, których nie interesowało władnie ziemiami polskimi. Natomiast proniemieckość obozu sanacyjnego mogła przynieść tylko kolejny rozbiór.
Nie będę się dłużej rozwodzić nad orientacjami obydwu nurtów przed i podczas wojny bo nie to jest tematem tej pracy i przejdę od razu do różnic poglądowych w międzywojennej Polsce. A właściwie do wizji II Rzeczpospolitej.
Rzeczą podstawą początkowym okresie budowy państwowości polskiej była kwestia terytorium państwa. Narodowa Demokracja oparła swój program terytorialny na zasadzie narodowej, uważając, że w granicach państwa polskiego Polacy powinni stanowić co najmniej 60 % ogółu ludności. Dzięki temu Rzeczpospolita miała zachować charakter państwa narodowego. Przewaga innych grup narodowościowych była by zagrożeniem dla polskiej tożsamości narodowej. Granice przedrozbiorowe nie były punktem odniesienia, endecy domagali się by w skład państwa polskiego weszły wszystkie tereny zamieszkałe w większości przez Polaków jak Śląsk czy Pomorze.
Obóz sanacyjny odrzucał wizje utworzenia państwa narodowego i wysunął koncepcje przywrócenia unii z byłym Wielkim Księstwem Litewskim w granicach z 1569 roku. Unia miała przybrać postać konfederacji. Jeśli chodzi o Ukrainę to Piłsudski popierał dążenia Ukraińców do niepodległości, licząc, że powstanie suwerennego państwa osłabi Rosje Radziecką.
Obóz narodowy uważał za swój obowiązek względem Ojczyzny, zająć stanowisko przeciw wyznaczaniu ryzykownej wojny z Rosją celem realizacji idei federalistycznej”. Realizacja idei federalistycznej wywoła wojnę polsko- bolszewicką, która mogła odebrać Polsce po raz kolejny wolność, gdyby generał Rozwadowski, generał Haller, generał Zagórski i generał Sikorski nie uratowali Polski w dniach 13-16 sierpnia 1920 roku.
Po zakończeniu procesu kształtowania się granic. Porozumienie między obozem sanacyjnym a narodowym również okazało się również nie możliwe, przede wszystkim dlatego, że socjaliści nie zrezygnowali ze swojego agresywnego stylu prowadzenia polityki.
Podsumowując już całkiem przyczyny antagonizmów między ideą narodową a sanacyjną- socjalistyczną, można posłużyć się słowami Zygmunta Balickiego „ socjalizm jako zrodzony na obcym gruncie stanowi zbiór cudzych interesów i wpływów” bądź cytatem F. Eger z wydanej w 1908 roku książki „Żydzi i masoni we wspólnej pracy”.

Karolina ONR BG