„Autoportret w wieku 72 lat” — strata wojenna wróciła do Wrocławia

Dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego do Muzeum Narodowego we Wrocławiu powrócił zaginiony w czasie II wojny światowej obraz Antoniego Graffa Autoportret w wieku 72 lat z 1808 r. Przekazały go Polsce władze szwajcarskiego miasta Winterthur.

Dzieło przed wojną znajdowało się w zbiorach Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu (Schlesische Museum der Bildenden Künste). Zakupione zostało w 1937 r. od berlińskiego marszanda Karola Haberstocka (1878–1956). Wcześniej pokazywane było w SMdBK na czasowej wystawie Antoniego Graffa i zdobiło okładkę towarzyszącego jej katalogu. W 1939 r. dyrekcja muzeum wpisała je na listę najważniejszych dzieł, które powinny zostać zabezpieczone w momencie zagrożenia działaniami wojennymi, a w 1942 r. obraz trafił na listę ewakuacyjną dzieł przewożonych do składnicy muzealnej w Kamieńcu Ząbkowickim. Następnie ślad po nim zaginął.

Autoportret w wieku 72 lat jest jednym z około stu portretów własnych namalowanych przez artystę. Dokumentują proces jego dojrzewania i starzenia się.

Przekazany do naszych zbiorów autoportret charakteryzuje się głębią psychologiczną, dużą starannością i dostojeństwem prezentacji. Widać tu szczególny typ intymności i wierności w odtwarzaniu cech anatomicznych i fizjologicznych – mówi pan dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor MNWr. Szczególną wartość stanowi to, że artysta przedstawił się jako przedstawiciel profesji malarskiej z typowymi atrybutami malarza: pędzlem i paletą malarską. – „Autoportret w wieku 72 lat” Antona Graffa to wysokiej klasy dzieło, które będzie ozdobą naszej kolekcji i trafi na wystawę stałą Sztuka europejska XV–XX w.

Winterthur kupiło obraz w 1986 r. od handlarza dzieł sztuki. Po otrzymaniu informacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, że jest to polska strata wojenna, która powinna zostać zwrócona, zlecone zostały badania w tej sprawie. Kiedy potwierdziły pochodzenie zabytku, władze miasta zdecydowały o zwróceniu dzieła.

Do tej pory w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajdowało się jedno dzieło Antoniego Graffa – jest nim portret królewskiego szambelana saskiego i dyrektora urzędu podatkowego Jerzego Henryka von Carlowitza. Jednak w przedwojennych zbiorach muzealnych Breslau były jeszcze co najmniej cztery wybitne jego kreacje, a mianowicie portrety poety Christiana Tymoteusza Gellerta i burmistrza Budziszyna Boguchwała Augusta Heringa (obecnie w Berlińskich Muzeach Państwowych Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego), Fryderyka Antoniego barona von Heynitza vel Heinitza (obecnie w Galerii Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie) i śląskiego filozofa i pisarza Christiana Garve (obecne miejsce przechowywania nieznane). Strata w 1945 r. dzieł muzealnych Antoniego Graffa jest tym boleśniejsza, że w wyniku działań wojennych i krótko po zakończeniu wojny utracone zostały także inne wybitne dzieła tego artysty, które znajdowały się w  kolekcjach śląskiej szlachty i magnaterii. Obecnie stanowią część kolekcyj m.in. Muzeum Narodowego w Warszawie, zamku Charlottenburg w Berlinie i Germańskiego Muzeum Narodowego w Norymberdze.

Antoni Graff (1736–1813) urodził się i mieszkał w Winterthurze, gdzie rozpoczął naukę malarstwa. W dobie klasycyzmu stał się jednym z najwybitniejszych niemieckich portrecistów. Po pobycie w Augsburgu i nauce w warsztacie grafika Jana Jakuba Haida przeniósł się do Drezna, gdzie odniósł zawodowy i artystyczny sukces jako nadworny portrecista elektora saskiego i wykładowca tamtejszej Akademii Sztuki. W dziełach daleko wykraczał poza rejestrację fizjonomii malowanych postaci, gdyż dążył do tego, by ich podobizny wyróżniały także głębia psychologiczna, jednostkowy charakter i cechy duchowe. Stworzył blisko dwa tysiące portretów reprezentantów sfer dworskich oraz mieszczańskich, upamiętniał dyplomatów, muzyków, poetów i filozofów doby oświecenia, klasyki weimarskiej i wczesnego romantyzmu. Wśród portretowanych znaleźli się reprezentanci polskiej arystokracji. W późniejszym okresie twórczości poświęcał się także malowaniu pejzaży. Dzisiaj jego dzieła można podziwiać w licznych muzeach, m.in. Galerii Drezdeńskiej, Domu i Muzeum Goethego we Frankfurcie nad Menem oraz Muzeum im. Oskara Reinharta w rodzinnym Winterthur.

20 grudnia 2024 r. w odsłonięciu obrazu na wystawie sztuki europejskiej udział wzięli panowie dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu, i kustosz Marek Pierzchała. Zapraszamy do zapoznania się z nagraniem: