„Dożynki. Sprawa społeczna”

Legitymizm to także szacunek dla utrwalonej przez wieki hierarchii społecznej i tradycji – również tej lokalnej. Odkrywanie ich, nawiązania czy próby rekonstrukcji są wyrazem niezgody na rewolucję. Dziś jednak dwór szlachecki został zastąpiony przez państwowych lub samorządowych urzędników – po rabunku, szyderczo nazwanym „reformą rolną”, ziemianie i szlachta zostali zmuszeni, by porzucić dawny styl życia i przenieść się do miast. Z zainteresowaniem powitaliśmy więc wystawę czasową we wrocławskim Muzeum Etnograficznym, gdyż dożynki we współczesnym krajobrazie kulturowym wsi są niewątpliwie jedną z najbardziej powszechnych i kultywowanych uroczystości dorocznych. Są przykładem wielopokoleniowej integracji lokalnej społeczności, mimo że dziedzic i jego rodzina nie oczekują już na żniwiarzy idących z wieńcem.

16 września 2022 roku spotkaliśmy się z panią Elżbietą Berendt, kierownik Muzeum, i panią kurator Agnieszką Szepetiuk-Barańską. Wystawa okazała się próbą analizy transformacji kulturowych treści i ich adaptacji do dawnych i współczesnych warunków cywilizacyjnych. Celem ekspozycji jest pokazanie współczesnego charakteru święta plonów oraz zmian w obyczajach i obrzędach dożynkowych, jakie dokonały się w ciągu dziejów. Ważnym jej aspektem jest wielowymiarowe przedstawienie losów chłopskich przodków. W tym kontekście nie zabrakło odniesień do mrocznej antropologii.

Kończące doroczny cykl obrzędowy święto plonów dawniej było najistotniejsze dla rolników, gdyż przypominało o trudzie ich pracy i jej fundamentalnym znaczeniu, wskazywało na szczęśliwe zakończenie żniw, zapewniało pomyślność zbiorów. Uroczystość stopniowo stała się pretekstem do zabawy i udziału w barwnym widowisku, a z czasem – manifestacji poglądów politycznych. Dziś świętowanie dożynek jest też okazją do promocji regionu: gminy czy wsi.

Na wystawie obejrzeć można korony, wieńce, bukiety, kotyliony, ozdoby i inne atrybuty żniwne. Zwiedzający zobaczą fotografie, m.in. autorstwa fotografa amatora Augustyna Czyżowicza dokumentującego życie dolnośląskiej wsi od lat pięćdziesiątych do osiemdziesiątych XX wieku, oraz materiały filmowe z relacjami świadków i niezwykłe przedmioty pozyskane podczas badań terenowych.

Ekspozycji (dostępnej do 13 listopada) towarzyszy popularnonaukowy informator z dokumentacją fotograficzną różnych aspektów dożynek. Pokazywane zabytki pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu (jego oddziałem jest Muzeum Etnograficzne), Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie i Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu. Część eksponatów wypożyczyły Koła Gospodyń Wiejskich.

Zapraszamy do zapoznania się z nagraniem: