Dzieło Jakuba Tintoretta we Wrocławiu

Zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu wzbogaciły się o dzieło wybitnego malarza Jakuba Tintoretta i jego warsztatu. Obraz zatytułowany Narcyz zakupiono w 2017 roku z prywatnej kolekcji, 9 stycznia 2019 – po trwającej ponad rok konserwacji – po raz pierwszy udostępniony został publiczności.

Chociaż prace konserwatorskie oraz wykonanie ramy dla tego obrazu zakończyliśmy już w grudniu ubiegłego roku, to świadomie dopiero dzisiaj dokonujemy pierwszej publicznej prezentacji tego dzieła. Dlaczego? Bo uważamy, iż należy z optymizmem i zachwytem wchodzić w nowy rok. Dzieło wiązane z Tintorettem po prostu nam na to pozwala. Jest to wyjątkowe malowidło i znakomity przykład sztuki weneckiego manieryzmu, tym cenniejszy, że prezentuje temat mitologiczny. A te zawsze wzbudzały nasze zainteresowanie i podziw – mówi pan dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Muzeum Narodowe we Wrocławiu kupiło Narcyza w grudniu 2017 r., ale już wcześniej proponowało zakup jego właścicielom. Nie wszyscy z nich chcieli się wtedy rozstać z obrazem, choć od lat był zdeponowany w MNWr. W 2014 r. Muzeum zleciło ekspertyzę dzieła połączoną z analizą fizykochemiczną i specjalistyczną fotografią (RTG., ultrafiolet i podczerwień). Badania te potwierdziły zauważalną także przez wprawnego miłośnika sztuki przynależność dzieła do malarstwa weneckiego XVI wieku i bliskie koneksje ze sztuką Jakuba Tintoretta (1518–1594).

Narcyz wymagał żmudnej i kosztownej konserwacji (zniszczenia mechaniczne, naturalna degradacja pigmentów i barwników, przemalowania), która mogła się rozpocząć dzięki finansowemu wsparciu Fundacji Rodzinnej Wallenberg-Pachaly. Prace nad obrazem, prowadzone przez panią Karolinę Furykiewicz, trwały z przerwami niemal rok.

Dzięki konserwacji udało się uzyskać nowe informacje o dziele i jego powstaniu:

Dziś można stwierdzić, że Tintoretto był co najmniej autorem konceptu dzieła, jego wyrafinowanej kompozycji łączącej stylistykę manieryzmu i baroku oraz podrysowania postaci bohatera, w którym malarz posługuje się śmiało i perfekcyjnie ryzykownymi skrótami perspektywicznymi znanymi z innych jego prac, zwłaszcza malowideł dla Scuola di San Rocco – wyjaśnia pani Ewa Houszka, kurator Galerii Sztuki XVI-XIX w. – Jak wykazał rentgenogram (czytelny rysunek pierwotny), figura Narcyza została przesunięta ze strony lewej ku prawej o ok. 40 cm, co potwierdzałoby bezpośrednią interwencję kompozycyjną samego mistrza, nie zaś jego warsztatowych współpracowników.

Podobieństwa szczegółów postaci na obrazie wrocławskim do nieco odmiennego ujęcia tematu przez Tintoretta (Palazzo Colonna w Rzymie), na które wskazała pani Bożena Steinborn (2012), można teraz rozszerzyć o analogie również w obrębie pejzażu (zwłaszcza charakterystyczny most na palach).

Właścicielem obrazu w XIX wieku był Otton Hausner (1827–1890), potomek znanych bankierów, galicyjski działacz polityczny, z zamiłowania kolekcjoner sztuki i znawca malarstwa włoskiego, którego historię opracował w dwóch pozostawionych w rękopisie tomach. Zrujnowany przez spadkobierców Hausnera majątek ziemski w okolicach Lwowa oraz ruchomości zostały zlicytowane, Narcyza nabyła wówczas rodzina Schnellów ze Starych Brodów. Kolejne dziedziczenia (w linii żeńskiej) sprawiły, że obraz trafił do jego ostatnich właścicieli, wędrując przez Lwów i Rzeszów do Opola, a wreszcie do Wrocławia.

Narcyz prezentowany jest na wystawie stałej Sztuka europejska XV-XX w., vis-à-vis obrazu Abraham z Hagar i Ismaelem (przypisywanego działającemu w Wenecji i Weronie Giambettino Cignarolemu [1707–1770]), który jest jednym z dziesięciu obrazów włoskich zakupionych od lat 60. XX w. przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu.

Tintoretto to jeden najsławniejszych – obok Tycjana – wenecjan. Był podziwiany za niezrównaną inwencję kompozycyjną, swobodę kształtowania przestrzeni, mistrzowskie operowanie tłumem postaci i perfekcyjne skróty, a nade wszystko za dynamiczną ekspresję światła i cienia i wyrafinowanie koloru.

Nową ramę według dawnych wzorów weneckich wykonała wrocławska firma Ramy-Domański. Konserwację obrazu i wykonanie ramy sfinansowała Fundacja Rodzinna Wallenberg-Pachaly.