Jesteś tutaj: Publicystyka » Inni publicyści » The Jacobite Intelligencer: Najstarsze katolickie kościoły Londynu
Najstarsze katolickie kościoły Londynu
The Jacobite Intelligencer
Zarówno duże wiktoriańskie oraz XX-wieczne kościoły parafialne Londynu, jak i splendor Katedry Westminsterskiej odwracają uwagę od zachowanych śladów dawnego substratum katolickich miejsc kultu. Mimo rozkwitu neogotyku, planowania miejskiego i kampanii Blitz, kilka [takich miejsc] przetrwało. Kościół św. Etheldredy przy Ely Place jest zazwyczaj uważany za najstarszy katolicki kościół w Londynie, który pomiędzy rokiem 1620 i 1623 był krótko używany jako kaplica hiszpańskiego ambasadora. Jednakże św. Etheldreda stała się wyłącznie katolickim kościołem ponownie w 1873 r. Kaplica Królowej obok Pałacu św. Jakuba, obecnie jedna z kaplic królewskich, została pierwotnie wybudowana w 1623 r. dla Henrietty Marii i pozostawała w użyciu jako katolicka kaplica do 1705.
Cztery londyńskie kościoły (św. Anzelma i Cecylii, św. Jakuba na Spanish Place, Wniebowzięcia NMP oraz św. Grzegorza, a także św. Patryka w Soho) wywodzą swoje początki od [uchwalenia] Catholic Relief Act1 w 1791 r. i wcześniej. Kościoły te są pamiątką innego rodzaju katolickiego kultu, który sprawowano nie w mrocznych gotyckich budowlach i przesadnym barokowym przepychu, ale w przypominających magazyny budynkach, podobnych do kaplic nonkonformistów, ukrytych w dole bocznych uliczek, z dala od widoku publicznego.
Kaplica Sardyńska przy Lincoln’s Inn Fields (kościół św. Anzelma i św. Cecylii)
kościół św. Anzelma i św. Cecylii przy Kingsway
Kościół św. Anzelma i św. Cecylii przy Lincoln’s Inn Fields ma najdłuższą, nieprzerwaną historię spośród wszystkich [kościołów] społeczności wyznania katolickiego (jeśli nie jako [sam] budynek). Za panowania Jakuba II istniała przy Lincoln’s Inn Fields franciszkańska kaplica, a od roku 1700 miała tam kaplicę portugalska ambasada. W 1720 r. kaplica, znajdująca się na linii obecnej Kingsway, przeszła w ręce ambasady Królestwa Sardynii, stając się jednym z głównych ośrodków londyńskiego katolicyzmu oraz bazą dla wikariuszy apostolskich. Pierwotna kaplica została uszkodzona podczas rozruchów Gordona2 w 1780 r. i ostatecznie rozebrana w 1909 r., kiedy to (w 1902) zastąpiła ją obecna kaplica. Chociaż nie w pierwotnej lokalizacji, umiarkowanie barokowy i niepozorny fronton Kaplicy Sardyńskiej licuje z jej historią, a co więcej, cieszy fakt, iż parafia ta (w przeciwieństwie do św. Jakuba przy Spanish Place oraz Farm Street) nie uległa pokusie, by pozwolić sobie na gotycki zbytek.
herb Królestwa Sardynii w kościele św. Anzelma i św. Cecylii
nastawa ołtarzowa w Kaplicy Sardyńskiej
Kilka elementów Kaplicy Sardyńskiej to oryginały ze starego kościoła: herb Sardynii, oryginalna nastawa ołtarzowa („Zdjęcie Chrystusa z krzyża”, obecnie umieszczona w południowej stronie prezbiterium) i — być może najbardziej przejmujący ze wszystkich — chrzcielnica, w której tak wielu XVIII-wiecznych katolików zostało ochrzczonych. Ołtarz maryjny był oryginalny, ale obecny jest w dużej mierze rekonstrukcją tego, co zostało zniszczone przez bombę w 1940 r.
chrzcielnica w Kaplicy Sardyńskiej
ołtarz mariacki, rekonstrukcja stanu z XVIII w.
Kościół św. Jakuba przy Spanish Place
Ten gotycki kościół jest kontynuacją szeregu kaplic hiszpańskiej ambasady, w których angielscy katolicy w Londynie modlili się w okresie prześladowań. Obecny kościół został wybudowany w latach 1890-1949 i zastąpił kaplicę zbudowaną w 1791 po wydaniu w tymże roku Catholic Relief Act, która zezwalała na budowę katolickich kaplic pod warunkiem, że były odpowiednio skromne. W 1827 roku związek kościoła z ambasadą hiszpańską dobiegł końca, co jednak nie powstrzymało króla Alfonsa XIII3 od podarowania kościołowi swej królewskiego sztandaru w 1908 r. Niewiele pozostało z wyposażenia oryginalnego kościoła — właściwie jedyną rzeczą, jaka, zdaje się, przetrwała i znalazła miejsce w nowym budynku, jest pozłacany posąg Dziewicy z Dzieciątkiem, wykonany w 1840 r.
sztandar „Alfonsa XIII” z 1908 r.
rzeźba NMP z Dzieciątkiem z 1840 r.
Bawarska Kaplica Królewska (kościół Wniebowzięcia NMP oraz św. Grzegorza)
Bawarska Kaplica Królewska przy Warwick Street
Kościół ten jest jednym z niewielu nietkniętych XVIII-wiecznych katolickich kościołów w Anglii, licząc od [uchwalenia] Catholic Relief Act w 1791 roku. Oprócz niektórych gwiazd i aniołów dodanych w latach 50-tych XX w., front kościoła przypomina magazyn, który to wygląd był typowy dla tamtej epoki. Jednakże, podobnie jak Kaplica Sardyńska i św. Jakub przy Spanish Place, kościół ten ma znacznie dłuższą historię, niż jego wygląd sugeruje. Ambasador portugalski miał dom przy Golden Square wraz z kaplicą od co najmniej 1747 r.; później dom i kaplica przeszły w ręce ambasadora bawarskiego. Kaplica Bawarska została spustoszona w rozruchach Gordona w 1780 r., lecz prawdopodobnie [jej konstrukcja] pozostała nietknięta. Została ona jednakże zastąpiona w 1790 r. przez obecną kaplicę, którą zbudowano na miejscu istniejącej kaplicy i stajni, które odgradzały ją od widoku publicznego na Warwick Street. Ściany kaplicy są grubości 1 jarda [91,44 cm], a jej drzwi były początkowo pokryte metalem, by chronić kościół przed pożarem. Wewnątrz, dach i absyda to późniejsze dodatki, natomiast galeria jest oryginalna i pierwotnie ciągnęła się aż do wschodniego końca. Organy również pochodzą z pierwszego kościoła. Tak samo jak w Kaplicy Sardyńskiej, oryginalna nastawa ołtarzowa z masy tynkowej została zachowana i, w tym przypadku, umieszczona na ścianie na lewo od prezbiterium. Chrzcielnica również jest oryginalna, aczkolwiek nie znajduje się w swoim pierwotnym położeniu.
chrzcielnica w Bawarskiej Kaplicy Królewskiej z 1791 r.
nastawa ołtarzowa w Bawarskiej Kaplicy Królewskiej
Związek tego kościoła z Bawarią jest szczególnie znaczący współcześnie, jeśli wziąć pod uwagę pozycję xięcia Bawarii jako najstarszego potomka Domu Stuartów, który to fakt nie umknął Royal Stuart Society, które wstawiło w baptysterium tablicę upamiętniającą króla Ruperta, ojca obecnego króla, Franciszka II4. Jest tam również niewielki, pleksiglasowy bawarski herb królewski w zachodnim końcu kościoła.
tablica ku czci JKM króla Ruperta
Kościół św. Patryka przy Soho Square
kościół św. Patryka przy Soho Square
kościół św. Patryka przy Soho Square
kościół św. Patryka – widok z góry
Kościół św. Patryka jest macierzystym kościołem irlandzkiej społeczności w Londynie. Obecny kościół, którego absydę można dostrzec wystającą ponad olbrzymim placem budowy przy stacji Tottenham Court Road, pochodzi z 1893 r. Zastąpił on przypominający stodołę kościół zbudowany przez franciszkanina Artura O’Leary’ego w 1791 i konsekrowany przez wikariusza apostolskiego Jana Douglasa w 1792 r. O’Leary pełnił posługę wśród przeważająco irlandzkiej ludności slumsów w West End. Mimo iż nie jest to oryginalny budynek, neoklasycystyczne wnętrze przypomina stary kościół i, według mnie, jest to najpiękniejszy katolicki kościół w Londynie (niedawno został odnowiony i aż błyszczy). Kilka zabytków ze starego kościoła zostało zachowanych w nowym, jak np. pomnik ojca O’Leary’ego, XVIII-wieczna Pieta, część drewnianej konstrukcji ołtarzy bocznych i — co najważniejsze — inskrypcja upamiętniająca konsekrację kościoła w 1792 r.
inskrypcja upamiętniająca konsekrację kościoła w 1792 r.
tłumaczenie: Tomasz Kosiński i Dawid Świonder
1 The Roman Catholic Relief Act 1791 — przepis wprowadzony w 1791 r. przez parlament brytyjski. Znosił pewne ograniczenia polityczne, ekonomiczne i społeczne wymierzone w katolików. Od tej pory katolicy mogli zakładać swoje szkoły, wyznawać wiarę w swoich świątyniach. Z drugiej strony kościoły, szkoły, kapłani mieli podlegać obowiązkowi rejestracji. Świątynie nie mogły posiadać dzwonnicy, księża nie mogli chodzić w sutannie w miejscach publicznych. Jednak mimo tych ograniczeń przepis ten poprawił byt katolików. — przyp. tłum.
2 Rozruchy Gordona — w 1778 r. parlament brytyjski przyjął The Papist Act, który dawał pewne przywileje katolikom. Było to związane z potrzebą zaciągnięcia nowych żołnierzy. Brytyjczycy prowadzili w tym okresie walki ze zbuntowanymi Amerykanami, Hiszpanami i Francuzami. Ustępstwa na rzecz katolików nie spodobały się anglikanom, wskutek czego zaczęło narastać niezadowolenie. Na czele buntu antykatolickiego stanął lord Jerzy Gordon. Uważał, iż katolicy spiskują przeciwko monarchii, w odpowiednim czasie chcą przyłączyć się do kontynentalnych wrogów. 2 czerwca 1780 r. 50-, 60- tysięczny tłum na wezwanie Gordona ruszył w kierunku Parlamentu. Działania mas wymknęły się spod kontroli. Atakowano katolików, palono i niszczono ich kościoły, sklepy, miejsca spotkań. 7 czerwca Jerzy III [właśc. Jerzy, elektor, a następnie król Hanoweru, z łaski parlamentu uzurpator tronów Anglii, Szkocji i Irlandii — uzupełnienie red.] wezwał wojsko, by uspokoić zamieszki. Około 12 tysięcy żołnierzy opanowało tłum, często używając broni palnej oraz bagnetów. Bilans ofiar zamieszek wynosi 210 zabitych na ulicach, 75 zmarłych w wyniku odniesionych ran, 173 ciężko rannych. Aresztowano 450 osób, z czego 25 skazano na powieszenie. Uszkodzono ponad 100 katolickich budynków. Lord Gordon dzięki wstawiennictwu wpływowych osób po aresztowaniu przebywał w komfortowej celi w londyńskim Tower, a następnie został uniewinniony. — przyp. tłum.
3 „Alfons XIII” był tzw. konstytucyjnym królem Hiszpanii, reprezentantem linii uzurpatorskiej o tendencjach demoliberalnych, w latach 1936-1941 był natomiast prawowitym królem Francji i Nawarry. Swoisty paradox historii. — przyp. red.
4 Franciszek II od 1996 r. jest prawowitym królem Anglii, Szkocji, Irlandii i Bawarii. — przyp. red.
