Książę Henryk Orleański (1933-2019) R.I.P.

Jacek Bartyzel

Zrządzeniem Opatrzności, w 226. rocznicę zamordowania przez rewolucjonistów króla Francji i Nawarry Ludwika XVI, 21 stycznia 2019 roku, zmarł w swoim paryskim mieszkaniu przy ulicy Miromesnil, w wieku 85 lat, szef Domu Orleańskiego (Maison d’Orléans), Henryk diuk¹ Orleański (Henri duc d’Orléans), pretendent do Korony Francuskiej, będący w opinii własnej i swoich zwolenników, przenoszących polityczne zobowiązania złożone w imieniu Ludwika XIV i jego wnuka – Filipa V Hiszpańskiego – ponad prawa fundamentalne (les lois fondamentales) sukcesji francuskiej, «Henrykiem VII». W rzeczywistości w chwili śmierci zajmował 72. pozycję w kolejce do tronu Francji, po wszystkich aktualnie żyjących Burbonach ze starszych linii dynastii kapetyńskiej.

Zmarły był drugim z jedenaściorga dzieci i najstarszym synem noszącego to samo imię księcia Henryka Orleańskiego (1908-1999) z młodszej linii czwartej dynastii orleańskiej oraz księżniczki Izabelli d’Orléans-Bragança (portug. Isabel de Orléans-Bragança e Dobrzensky de Dobrzenicz, 1911-2003), córki księcia Piotra de Alcântara (1875-1940), pretendenta do cesarskiej korony brazylijskiej z linii Petrópolis. Urodził się 14 czerwca 1933 roku w belgijskiej miejscowości Woluwe-Saint-Pierre (w owym czasie, aż do 1950 roku, obowiązywało tzw. prawo o wygnaniu, zakazujące wstępu na terytorium Francji męskim członkom dynastii). Skądinąd książę Henryk uzyskał specjalnym dekretem prezydenta IV Republiki Vincenta Auriola prawo przebywania w ojczyźnie już w 1947 roku, w związku ze swoimi studiami w Bordeaux. Od 1953 roku mieszkał w Paryżu, gdzie cztery lata później ukończył Instytut Studiów Politycznych. 30 czerwca 1957 roku ojciec nadał mu tytuł «hr. de Clermont» (comte de Clermont). 5 lipca 1957 roku, w kaplicy św. Ludwika w pałacu w Dreux, zawarł małżeństwo z księżniczką (Herzogin) Marią Teresą Wirtemberską (ur. 1934). Mariaż ten został zaaranżowany przez jego ojca oraz przez szykującego się do powrotu do władzy gen. Charlesa de Gaulle’a, z myślą o pojednaniu francusko-niemieckim. Z małżeństwa tego narodziło się pięcioro dzieci, trzy córki i dwóch synów, w następującej kolejności: Maria (Marie, ur. 1959), Franciszek (François, 1961-2017), Blanka (Blanche, ur. 1962), Jan (Jean, ur. 1965) i Odon (Eudes, ur. 1968). Dwoje z nich (Franciszek i Blanka) cierpiało od urodzenia na chorobę umysłową, w następstwie zarażenia się ich matki w ciąży toksoplazmozą. Książę Henryk walczył w obronie Algierii Francuskiej, w 1962 roku służył w 5. regimencie huzarów na terenie Niemiec, a od 1963 do 1968 był instruktorem w Legii Cudzoziemskiej. Wedle świadectwa swego ojca był obojętny wobec swego dziedzictwa i nie miał ambicji królewskich.

Od lutego 1977 roku pozostawał w separacji ze swoją małżonką, a 3 lutego 1984 sąd orzekł ich rozwód cywilny. Było to następstwem związania się księcia Henryka z Hiszpanką Micaelą Cousino (hiszp. Micaela Cousiño y Quiñones de León, ur. 1938), również rozwódką. Ich konkubinat został zalegalizowany cywilnie 31 października 1984 roku w Bordeaux. Ten skandal wywołał duże poruszenie pośród orleanistów, z których część przestała uważać go za «delfina Francji” (którym i tak nie był), ojciec odebrał mu zaś tytuł «hr. de Clermont» i nadał mniej znaczący tytuł «hr. de Mortain” (comte de Mortain). Później zresztą (w 1990 roku) Henryk-senior zmienił zdanie i „ułaskawił” syna cudzołożnika, a jego konkubinie nadał tytuł «księżnej de Joinville» (princesse de Joinville). Nie ma on oczywiście żadnej wartości, podobnie jak tytuły jej życiowego partnera. W następstwie uznania w 2009 roku przez Rzym małżeństwa Henryka-juniora z Marią Teresą za nieważne 26 sierpnia 2009 wziął on ślub kościelny z Micaelą Cousino w kościele św. Jana Chrzciciela w Arcangues (Pireneje-Atlantyk).

Już w latach 80. ubiegłego wieku książę Henryk wstąpił do masonerii, zostając członkiem Wielkiej Loży Narodowej Francuskiej (GLNF), co można uznać za rodzinną „tradycję” Domu Orleańskiego². Objął tam urząd „czcigodnego mistrza” loży Lys de France Nº1297, należącej do prowincji Lutetia, który opuścił dopiero w dwa lata po tym, jak został pretendentem³. Był także komandorem Grand Loge de Marque de France. Zdaniem historyka Rogera Dacheza motywy przystąpienia księcia do masonerii były trzy: „poszukiwania mistyczne”, chęć odcięcia się od ojca, bardzo katolickiego i wrogiego masonerii, oraz sympatia do Nowej Akcji Rojalistycznej (Nouvelle action royaliste), czyli dysydenckiego, lewicowego odprysku z Action française, znanej z przywiązania do idei „praw człowieka”⁴.

Pretensje dynastyczne do tronu przejął po śmierci (19 VI 1999) swojego ojca, tytułowanego przez orleanistów «Henrykiem VI». Podobnie jak ojciec, zaczął używać tytułu «hrabiego Paryża» (comte de Paris), który też nigdy nie był prawowity, gdyż (pomijając odległą epokę karolińską i pierwszych Kapetyngów) ustanowił go w 1838 roku dla swojego syna Filipa uzurpator «Ludwik Filip I». Do tego sam «Henryk VII» dodał sobie jeszcze tytuł «diuka Francji» (duc de France), zupełnie fantastyczny, gdyż nigdy niewystępujący w rodzinie królów Francji – jedynie kilku Merowingów i Robertynów/Kapetyngów używało tytułu „diuków Franków” (ducs de Francs), ale wtedy jeszcze nie była znana nazwa „Francja” (France), a jedynie sporadycznie i z łacińska Francia. Skądinąd «Henryk VII» musiał żyć bardzo skromnie, w trzypokojowym mieszkaniu, jako że jego ojciec – utracjusz i playboy – roztrwonił ogromną fortunę Domu Orleańskiego, powstałą zresztą z rabunku dóbr kościelnych i szlacheckich podczas rewolucji, w której poczesną rolę odgrywał ich przodek, książę Ludwik Filip Józef Orleański (1747-1793), zanim stracił głowę pod gilotyną już jako „Filip Równość” (Philippe Égalite) i królobójca głosujący w Konwencie za skazaniem swojego kuzyna Ludwika XVI na śmierć. To, czego «Henryk VI» nie zdołał wydać sam, zapisał w lwiej części swojej pielęgniarce – „opiekunce”, a to, czego w ogóle nie mógł wydać, było niespieniężalne, ponieważ stanowiło dziedzictwo narodowe (jak pałace w Amboise i Dreux). Stając się pretendentem, «Henryk VII» utworzył Instytut Domu Królewskiego Francji (Institut de la Maison Royale de France), ale nigdy nie rozwijał szerszej działalności, nie tylko z braku środków, ale również dlatego, że wielu rojalistów tej opcji dynastycznej po prostu się go wstydziło, wiążąc większe nadzieje z jego synem Janem, przykładnym katolikiem. Opublikował osiem książek: À mes fils (1989), Adresse au futur chef de l’État (1994), Désolé, Altesse, c’est mon jour de sortie (1994), La France survivra-t-elle à l’an 2000? (1997), Le passeur de miroir (2000), La France à bout de bras (2002), L’histoire en héritage (2003), La Royauté de l’Homme (2016).

Za swoje zasługi wojskowe został w 2009 roku kawalerem Legii Honorowej. W tym samym roku powstał film dokumentalny Marca-Laurenta Turpina pt. Henri VII, Prince de France, Prince de l’Universel. W 2013 roku zarejestrował, jako przewodniczący, w podprefekturze Sens, Zakon Gwiazdy i Naszej Pani z Góry Karmel (Ordre de l’Étoile et de Notre-Dame du Mont-Carmel). Podczas wyborów prezydenckich w 2017 roku wezwał do głosowania na kandydata konserwatywnych Republikanów, François Fillona. 23 czerwca 2018 roku, podczas uroczystości odsłonięcia pomnika św. Ludwika w paryskiej parafii królewskiej Saint-Germain-l’Auxerrois, zadeklarował oficjalnie poświęcenie Francji Najświętszemu Sercu Jezusa oraz dodanie do herbów Francji Jego wizerunku⁵. Ponieważ nie był prawowitym królem i nie miał prawa do używania pełnych herbów Francji, gest ten nie ma żadnego formalnego znaczenia.

Dzień po śmierci pretendenta masoneria francuska pożegnała „brata Henryka Orleańskiego, który odszedł na Wieczny Wschód”⁶.

Po jego śmierci szefem Domu Orleańskiego, tym samym zaś pretendentem jako «Jan IV», stał się jego drugi syn, Jean d’Orléans, używający też tytułu «diuka de Vendôme» (duc de Vendôme). Książę Jan zapowiedział już, że nie będzie, przynajmniej na razie, używał tytułów «hrabiego Paryża» i «diuka Francji».

W życiu śp. księcia Henryka Orleańskiego nie było zatem zbyt wielu momentów i rzeczy chwalebnych. Dziś jednak jest już na Sądzie Bożym, więc pozostaje nam modlić się o jego zbawienie. Odnotujmy wszelako, że śmierć zastała go wyszykowanego w uroczystym stroju na mszę żałobną za duszę króla-męczennika Ludwika XVI.

¹ We francuskiej tytulaturze arystokratycznej występują dwa tytuły książęce: hierarchicznie wyższy, czyli duc, i niższy, czyli prince, atoli wszyscy książęta krwi królewskiej nazywani są łącznie les princes. W języku polskim można zarówno stosować ściśle to rozróżnienie na „diuk” i „książę”, jak i używać obu określeń wymiennie.

² Książę Ludwik Filip Orleański został wielkim mistrzem GLNF 24 czerwca 1771 roku.

³ Zob. Jiri Pragman, Princes et rois francs-maçons.

⁴ Zob. François Koch, Henri d’Orléans: quel franc-maçon était-il?.

⁵ Zob. Le Secrétariat du Comte de Paris, Les Armes de France au Sacré Coeur.

⁶ Zob. Géplu, Henri d’Orléans est passé à l’Orient Éternel.