John D. Grainger – „Nerwa i problem sukcesji w Rzymie w latach 96-99” – recenzja

Kamil Wełna

Do niedawna na polskim rynku wydawniczym brakowało tłumaczeń ważniejszych prac obcojęzycznych z zakresu historii starożytnej. Problem ten dotyczył zarówno monografii tematycznych, jak i biografii sławnych postaci tego okresu. Luka ta od pewnego czasu jest wypełniana. Świadectwem tego może być praca Johna D. Graingera Nerwa i problem sukcesji w Rzymie w latach 96-99. Opublikowana w 2004 roku, doczekała się niedawno polskiego przekładu autorstwa Wojciecha Brillowskiego i została wydana nakładem wydawnictwa Napoleon V.

Choć książka ukazała się w serii „Biografie”, to osoba szukająca wyczerpującej opowieści o życiu pierwszego władcy z dynastii Antoninów może poczuć się zawiedziona. Książka Graingera traktuje Nerwę jako jednego z wielu aktorów rzymskiej sceny politycznej. Prawdziwym „bohaterem” pracy są ówczesne elity polityczne i to, w jaki sposób funkcjonowały one w okresie od zabójstwa cesarza Domicjana do wstąpienia na tron Trajana. Najważniejszą kwestią, która przewija się przez cały wywód autora, jest tytułowy problem sukcesji, jaki zaistniał za czasów panowania Nerwy, i postawa, jaką wobec niego zajęły ówczesne elity polityczne.

„Nerwa i problem sukcesji w Rzymie w latach 96-99” – kryzys cesarstwa

Książka składa się z dziesięciu rozdziałów. Na niespełna dwustu stronach tekstu autor przedstawia i opisuje ogromną liczbę wydarzeń, które miały miejsce w przeciągu kilkuletniego kryzysu obecnego za czasów panowania Nerwy. Narracja jest uporządkowana w sposób chronologiczny. W początkowych rozdziałach (I-IV) autor analizuje okoliczności objęcia władzy przez Nerwę i związane z tym wydarzenia, począwszy od przyczyn zamachu na imperatora Domicjana. W tej części publikacji przedstawiona zostaje nie tylko droga do władzy i osoba nowego cesarza, ale otrzymujemy też portrety wielu polityków tamtych czasów, ze szczególnym naciskiem na osoby, których działania wyniosły założyciela dynastii Antoninów na tron. Sporo dowiadujemy się też o reakcjach poszczególnych grup społecznych na wydarzenia, które rozegrały się w stolicy.

Kolejna część (rozdziały V-VI) poświęcona jest rządom nowego cesarza i najważniejszym problemom trapiącym go w tym okresie, począwszy od niepokojów społecznych i konfliktu zbrojnego, którego prowadzenie było częścią schedy przejętej po poprzedniku. Ukazane są tu starania Nerwy o zachowanie swojej władzy i utrzymanie równowagi pomiędzy wojskowymi i cywilnymi dygnitarzami, od której zależała w tamtym czasie stabilność państwa.

Ostatnia część książki (rozdziały VII-X) opisuje polityczne i militarne okoliczności dojścia do władzy Trajana. W tym miejscu dokładniejszej analizie zostaje poddana osoba przyszłego władcy i jego koneksje polityczne oraz rodzinne. Wyjaśnione zostaje czytelnikowi, dlaczego to właśnie Trajan został wyznaczony na następcę Nerwy i na ile była to decyzja samego imperatora, a na ile wybór elit politycznych tamtego okresu. Wreszcie, ukazany zostaje początek rządów Trajana i działania, jakie podjął on w celu ustabilizowania swojej pozycji i ostatecznego zażegnania kryzysu politycznego, który obecny był za panowania jego poprzednika.

„Nerwa i problem sukcesji w Rzymie w latach 96-99” – plusy i minusy

Recenzowana książka posiada kilka drobnych mankamentów. Autor, budując narracje i omawiając wyciągnięte przez siebie wnioski, wymienia nazwiska wielu urzędników, ich koneksje rodzinne i polityczne, nazwy i daty sprawowania przez nich urzędów itd. Jest to rzecz bardzo istotna dla zrozumienia problemu omawianego w publikacji, ale nadmiar tych informacji może nieco znużyć i zniechęcić przeciętnego czytelnika, niezaznajomionego choć trochę z realiami i prawidłami rządzącymi rzymską polityką i jej aparatem urzędniczym. Polski przekład czyta się dobrze, choć tu i ówdzie wkradło się kilka drobnych literówek. Poskąpiono nam również choćby kilku słów od tłumacza, które przybliżałyby osobę autora czy genezę niniejszej pracy. Brakuje też wzmianki na temat tego, dlaczego to właśnie ta z licznych książek Graingera doczekała się polskiego przekładu. Tych braków można żałować, bo stanowiłyby ciekawy dodatek, zwłaszcza dla czytelników niezaznajomionych dobrze z tematem.

Niniejsze drobne potknięcia nie wpływają znacząco na jakość publikacji, która jest kompetentnym źródłem wiedzy zarówno dla specjalistów, jak i pasjonatów historii Cesarstwa Rzymskiego. W książce znajdują się czytelne mapy oraz tabele, których przestudiowanie ułatwia zrozumienie narracji pełnej nazwisk i nazw urzędów. Znaleźć można też ciekawy materiał ilustracyjny. Autor swoją narrację prowadzi w spójny, a jednocześnie urozmaicony sposób, pomimo iż omawiany problem jest trudny i wielowątkowy. Aparat naukowy jest bardzo solidny. Duża liczba przypisów ułatwi poszukiwania źródeł i literatury, a jednocześnie nie utrudnia lektury i zrozumienia tematu. Grainger skorzystał w swojej pracy z wszystkich dostępnych źródeł: przekazów historyków, map, materiału epigraficznego i numizmatycznego, tak że każdy czytelnik znajdzie w jego publikacji coś dla siebie.

Autor na podstawie szerokiej bazy źródłowej i prac innych badaczy stworzył godne podziwu dzieło. Sporo w nim dogłębnej analizy materiału źródłowego, odwołań do najważniejszych ekspertów omawianego okresu i ich poglądów na prezentowane w książce zagadnienia. Odnajdziemy tu również zupełnie nowe tezy, które autor wyraźnie zaznacza i uzasadnia.

*

Książka Johna D. Graingera warta jest polecenia. Stanowi rzetelne źródło wiedzy dla znawców tematu, ale jednocześnie – choć to tematyka niełatwa – z pewnością nadaje się też dla czytelnika będącego jedynie miłośnikiem historii.