Artystka. Anna Bilińska 1854–1893

Muzeum Narodowe w Warszawie

Artystka. Anna Bilińska 1854–1893

26 czerwca – 10 października 2021 roku

Muzeum Narodowe w Warszawie

Aleje Jerozolimskie 3

Anna Bilińska (1854–1893) to jedna z najważniejszych polskich malarek XIX wieku i pierwsza, która osiągnęła międzynarodową sławę. Jej twórczość była prezentowana na najważniejszych europejskich wystawach i doceniania przez krytyków sztuki z wielu krajów. Wystawa opowiada o talencie, determinacji, ciężkiej pracy i życiu artystki.

Głównym wątkiem jest kariera artystyczna Bilińskiej, wiodąca od pierwszych prób malarskich w Warszawie poprzez naukę w paryskiej Akademii Juliana ku udziałowi w najważniejszych międzynarodowych wystawach sztuki. Na ekspozycji zaprezentowano blisko 120 obrazów olejnych, akwareli, pasteli i rysunków. Są wśród nich dzieła do tej pory nieznane, pochodzące z polskich i zagranicznych muzeów oraz z kolekcji prywatnych, m.in. Galerii Wiktorii i Alberta w Bath, Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej Saint-Étienne Métropole, Muzeum Sztuki w Göteborgu, Muzeum Stanu Pensylwania oraz Muzeum Instrumentów Muzycznych w Berlinie. Wystawę wzbogacają archiwalne fotografie i pamiątki po artystce. Większość prezentowanych obiektów pochodzi ze zbiorów MNW, które przechowuje największą kolekcję dzieł Bilińskiej.

Artystka

Twórczości Bilińskiej nie sposób przedstawić bez zarysowania ograniczeń wynikających z oczekiwań społecznych wobec kobiet w XIX wieku. Wystawa jest opowieścią o determinacji i ciężkiej pracy artystki w czasach, kiedy profesjonalne zajmowanie się malarstwem lub rzeźbą było zarezerwowane niemal wyłącznie dla mężczyzn. Nawet w Paryżu kobiety nie mogły podejmować studiów artystycznych w uczelniach innych niż prywatne. Tą drogą podążały Bilińska i inne artystki przybywające do Paryża z całego świata. Ich talent i nieustępliwość zmieniały dotychczasowy porządek świata sztuki.

Pracownia w Académie Julian

Po przyjeździe do Paryża w listopadzie 1882 roku Bilińska rozpoczęła naukę malarstwa w kobiecej pracowni renomowanej, prywatnej szkoły Akademia Juliana. Zajęcia prowadzono oddzielnie dla kobiet i mężczyzn, lecz program dla obu grup był zbliżony. Opierał się przede wszystkim na studium modela. Jedna z sal ekspozycyjnych na wystawie jest rekonstrukcją szkolnej pracowni. Aranżacja scenograficzna, bazująca na oryginalnych sztalugach, taboretach, gipsach oraz przedmiotach archiwalnych pochodzących z ostatniej siedziby akademii, umożliwiła odtworzenie atmosfery tamtego miejsca i czasu. Najistotniejszymi elementami rekonstrukcji są prace uczennic Akademii Juliana, towarzyszące na wystawie dziełom Bilińskiej. Ekspozycję zaprojektowała wybitna scenografka Barbara Hanicka we współpracy ze Stefanią Chiarelli.

Muzeum zaprasza także na spotkania organizowane w pracowniach artystek współczesnych – najbliższe odbędzie się 25 września u Magdaleny Karpińskiej. Będzie to okazja do rozmowy o pojęciu kobiecej perspektywy w historii sztuki.

Wybitna portrecistka i mistrzyni pastelu

Bilińska tworzyła portrety w nurcie zakademizowanego realizmu, który łączył wierne odzwierciedlenie natury z elementami idealizacji. Był on charakterystyczny dla malarstwa portretowego drugiej połowy XIX wieku. Artystka operowała znakomitym warsztatem: precyzyjnym rysunkiem, wyważonym użyciem koloru i światła. Poza portretem zajmowała się także malarstwem pejzażowym, tworzyła m.in. widoki morskie. Malowała je szybko i pozostawiała w szkicowej formie jako próby uchwycenia zmieniającej się natury. Artystka sprawnie posługiwała się też techniką pastelu, która po 1888 r. zaczęła dominować w jej twórczości. Pastele Bilińskiej, malowane najczęściej na płótnie, zaskakiwały intensywnością barw i efektami światłocieniowymi do tego stopnia, że krytycy porównywali je do obrazów olejnych.

Aby zachęcić zwiedzających do rozwijania malarskich talentów, Muzeum organizuje warsztaty plastyczne. Uczestnicy mają okazję do nauki rysunku podczas sesji z modelem: uczą się oddawać proporcje ciała, gest, ruch i emocje. Muzeum zapewnia materiały plastyczne. Najbliższe warsztaty odbędą się 2 października.

Warszawianka

Anna Bilińska znaczną część życia spędziła w Paryżu, lecz w sposób szczególny była związana z Warszawą. Tutaj, przy ulicy Hożej 14, znajdował się jej dom rodzinny. Pierwsze lekcje malarstwa i rysunku pobierała u Wojciecha Gersona, który w swojej pracowni prowadził kursy dla kobiet. W tym czasie Bilińska wynajmowała również atelier przy ul. Nowy Świat 2. Swoje prace wystawiała m.in. w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Hotelu Europejskim, w antykwariacie Gustawa Soubise-Bisiera i salonie Aleksandra Krywulta. Z Paryża wróciła do Polski dopiero w 1892 roku. Wiadomo, że w Warszawie planowała stworzyć nowoczesną szkołę malarstwa dla kobiet. Plany te przekreśliła przedwczesna śmierć artystki.

Wraz z muzealnymi przewodnikami będzie można odwiedzić miejsca szczególnie związane z Bilińską. Na spacer zapraszamy 17 września.

Projekt naukowy

Wystawie towarzyszy katalog dzieł wszystkich Anny Bilińskiej (opublikowana zostanie także jego anglojęzyczna wersja), obejmujący również prace zaginione i wzmiankowane oraz kalendarium życia i twórczości artystki. Kilkuletni program badawczy obejmował kwerendy w archiwach i muzeach polskich oraz zagranicznych. Badania naukowe pomogły dotrzeć do nieznanych dotąd dzieł. Cennych informacji dostarczyły: prowadzony przez Bilińską album (Mémorial…), zawierający recenzje prasowe i fotografie dzieł, korespondencja, szkicowniki i notatnik artystki z wykazami sprzedanych i nagrodzonych obrazów, a także książka męża malarki, Antoniego Bohdanowicza, zawierająca obszerne fragmenty jej dziennika.

Muzeum planuje również organizację konferencji naukowej oraz koncertów, podczas których wybrzmią zapomniane utwory polskich kompozytorek XIX-wiecznych. Ze szczegółowym programem wydarzeń towarzyszących wystawie można się zapoznać na stronie internetowej Muzeum.

8 i 9 października odbędzie się międzynarodowa konferencja naukowa Wspólnoty, kariera, migracje – artystki w ostatnich dekadach XIX wieku. Uczestnicy przyjrzą się różnym aspektom kariery artystycznej Anny Bilińskiej i współczesnych jej artystek. Przedstawią je jako osoby, które świadomie kształtowały swoją pozycję w świecie sztuki, opowiedzą o sprawczości artystek i strategiach, które realizowały w życiu zawodowym. Poruszą też wątki migracji, nadającej twórczości transnarodowy charakter. Opowiedzą o znaczeniu współpracy i przyjaźni, podejmą też próbę uchwycenia specyfiki międzynarodowych środowisk, w których artystki tworzyły i budowały kariery.

Konferencja odbędzie się w trybie hybrydowym – w języku angielskim, tłumaczona na język polski. Bezpłatne wejściówki można pobrać w kasie lub poprzez stronę internetową.

kuratorki: dr Agnieszka Bagińska, Renata Higersberger (MNW)

Kompozytorki przełomu XIX i XX wieku

Natalia Janotha, Helena Krzyżanowska, Wanda Landowska, Helena Łopuska, Jadwiga Sarnecka, Maria Szymanowska i Irena Regina Wieniawska – utwory tych kompozytorek wybrzmią 3 października o godz. 18.00 w Holu Głównym Muzeum Narodowego w Warszawie. Wystąpią panie Magdalena Lisak, Emilia Sitarz i Łucja Szablewska.

Dlaczego nie było wielkich kompozytorek? – pytamy, parafrazując tytuł słynnego eseju historyk sztuki Lindy Nochlin. Twórczość wielu kompozytorek pozostaje poza głównym nurtem historii muzyki. Współczesne badania zwracają uwagę na historyczne i społeczne przyczyny tego stanu rzeczy.

Anna Bilińska, zanim poświęciła się malarstwu, kształciła się w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Warszawskie środowisko muzyczne było jej dobrze znane – w Instytucie poznała Ignacego Jana Paderewskiego. Portretowała też Cezarego Trombiniego, dyrektora warszawskiej opery. Te mało znane fakty z biografii Bilińskiej stały się inspiracją dla kameralnego koncertu, podczas którego wybrzmią utwory kompozytorek przełomu XIX i XX wieku.

Magdalena Lisak wykona miniatury fortepianowe Natalii Janothy, Heleny Krzyżanowskiej, Wandy Landowskiej, Heleny Łopuskiej, Jadwigi Sarneckiej i Marii Szymanowskiej. Dzięki pianistce Emilii Sitarz i sopranistce Łucji Szablewskiej usłyszymy pieśni Ireny Reginy Wieniawskiej, która swoje dzieła sygnowała najczęściej męskim pseudonimem „Poldowski” lub aliasem „Lady Dean Paul”.

Bezpłatne wejściówki do pobrania na stronie internetowej oraz do odbioru w kasie muzealnej.

	Fragmenty audioprzewodników: Artystka. Anna Bilińska
	Program towarzyszący: Artystka. Anna Bilińska
	Wspólnoty, kariera, migracje (program konferencji)