Bez gorsetu. Camille Claudel i polskie rzeźbiarki XIX wieku

Muzeum Narodowe w Warszawie

Muzeum Narodowe w Warszawie

Bez gorsetu. Camille Claudel i polskie rzeźbiarki XIX wieku

19 maja – 10 września 2023 roku

Wystawa opowiada o pionierskiej generacji polskich rzeźbiarek XIX wieku, które przetarły szlak kolejnym pokoleniom artystek. Były to m.in. Natalia Andriolli, Tola Certowicz, Maria Gerson-Dąbrowska, Amelia Jadwiga Łubieńska, Jadwiga Milewska, Felicja Modrzejewska czy Antonina Rożniatowska. Większość z nich żyła i tworzyła w tym samym czasie co słynna Kamila Claudel. Wystawa jest pierwszą prezentacją jej prac w Polsce.

Drogi edukacji profesjonalnej

W XIX wieku na ziemiach polskich istniało kilka prywatnych szkół artystycznych, w których mogły się kształcić kobiety. W Warszawie najważniejszą była szkoła Wojciecha Gersona. Ukończyło ją kilka późniejszych rzeźbiarek, choć samej rzeźby tam nie nauczano. W Krakowie z kolei funkcjonowało tzw. Baraneum, czyli Wyższe Kursy dla Kobiet dr. Adriana Baranieckiego, gdzie pracownię rzeźby prowadził Marcel Guyski. Naturalnym wyborem dla wielu Polek była też nauka za granicą, głównie w Paryżu, ówczesnej stolicy sztuki. Wątki paryskie pojawiają się we wszystkich niemalże życiorysach pionierek rzeźbiarstwa. Podkreśleniu polsko-francuskich relacji artystycznych służy prezentacja na wystawie dzieł Kamili Claudel. Są to m.in. Walc, Opuszczenie i Plotkarki. Na ekspozycji pojawia się także słynna rzeźba Psyche pogrążona w tajemnicy Heleny Bertaux, zasłużonej dla walki o wstęp kobiet na akademię.

Pierwsze polskie rzeźbiarki

Większość Polek, które w XIX w. rzeźbiły zawodowo, pochodziła z zamożnych rodzin ziemiańskich. Pierwszą rzeźbiarką znaną z imienia i nazwiska była Helena Skirmuntt. Po ukończeniu zagranicznej edukacji prowadziła pracownię rzeźbiarską na Wołyniu. W związku z zaangażowaniem w powstanie styczniowe została aresztowana, pozbawiona majątku i zesłana w głąb Rosji. Na wystawie zaprezentowano również twórczość Natalii Andriolli, Toli Certowicz, Marii Gerson-Dąbrowskiej, Amelii Jadwigi Łubieńskiej, Jadwigi Milewskiej, Felicji Modrzejewskiej, Antoniny Rożniatowskiej i innych. Pomimo społecznych i obyczajowych ograniczeń całkowicie poświęciły się one rzeźbiarstwu. Wystawa obrazuje różnorodność stosowanych przez XIX-wieczne rzeźbiarki form i materiałów, a także spektrum podejmowanych przez nie tematów.

Portret i przedstawienia religijne

Najczęstszymi tematami podejmowanymi przez polskie rzeźbiarki były portrety i przedstawienia religijne, gatunki najchętniej zamawiane przez klientów. Dawało to artystkom możliwość uzyskania dochodu lub choćby zwrotu kosztów materiałów. Być może istotną rolę odgrywały w tym zakresie także zainteresowania samych twórczyń, które niekiedy ofiarowywały swoje prace do kościołów lub innych instytucji. Postawę taką kształtowały w dużej mierze tradycyjne wzorce szlachecko-ziemiańskiej obyczajowości. W odróżnieniu od twórczości Francuzek w pracach Polek nagie ciało jest niemalże nieobecne, poza kilkoma wyjątkami. Polskie rzeźbiarki wykonywały także prace przeznaczone do przestrzeni publicznej, upamiętniające znane i zasłużone osobistości (np. x. Augustyna Kordeckiego OSPPE, x. Piotra Skargę SJ, Tadeusza Kościuszkę).

Rzeźbiarska sztafeta kobiet

Część polskich rzeźbiarek po zdobyciu wykształcenia i doświadczenia zawodowego otwierało własne szkoły. Wśród nich była m.in. Tola Certowicz. Jako dojrzała artystka założyła w Krakowie w 1897 r. Szkołę Sztuk Pięknych dla Kobiet. Finansowała ją z własnego posagu, sama podjęła się nauczania sztuki rzeźby. Malarstwa uczyli tam Jacek Malczewski, Jan Stanisławski i Włodzimierz Tetmajer. Z powodów finansowych szkoła działała cztery lata.

Zdążyła jednak wykształcić grupę absolwentek. Jedną z najzdolniejszych była Maria Niedzielska, która podjęła potem naukę w Paryżu, a po powrocie do kraju założyła w Krakowie szkołę dla kobiet. Działalnością dydaktyczną zajmowała się także Antonina Rożniatowska. Prowadziła w krakowskim Baraneum pracownię modelowania. Z kolei Maria Gerson-Dąbrowska, po przyjeździe do Warszawy, nauczała rzeźby w szkole artystycznej dla kobiet prowadzonej przez Aurelię Conti.

MNW przywraca pamięć o artystkach

Polskie rzeźbiarki XIX wieku – znane za życia i odnoszące sukcesy na krajowych i międzynarodowych wystawach, realizujące zamówienia na rzeźby przeznaczone do ekspozycji w przestrzeni publicznej – na długie lata popadły w zapomnienie. Ich nazwiska i prace nie są dziś znane szerszej publiczności. Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie (Al. Jerozolimskie 3) ma przypomnieć o ich postawach i dorobku. Ekspozycja ma na celu przywrócenie pamięci o artystkach i przyznanie należnego im miejsca w dziejach sztuki.

Kuratorka wystawy: dr Ewa Ziembińska, współpraca kuratorska: Alicja Gzowska (Muzeum Narodowe w Warszawie). Wystawa zrealizowana przez Muzeum Narodowe w Warszawie we współpracy z Muzeum Rodina w Paryżu, Muzeum Kamili Claudel w Nogent-sur-Seine i Muzeum Sainte Croix w Poitiers.

	program towarzyszący wystawie „Bez gorsetu”
	fragmenty audioprzewodnika „Bez gorsetu”