Ksiądz Melchior Opolski. „«Chroń się złego a czyń dobrze». Kazania proboszcza z Przyszowic (1796/1797)” — spotkanie promocyjne

Muzeum w Gliwicach

O księdzu Melchiorze Opolskim z podgliwickich Przyszowic

Kopalnia wiedzy o obyczajach i postawie religijnej Ślązaków końca XVIII w. i świetny pomnik języka polskiego z pierwszych dekad pruskiego panowania nad regionem. Odnaleziony w archiwum parafii pw. Ducha Świętego w Gliwicach-Ostropie rękopis kazań ks. Melchiora Opolskiego (Oppolsky’ego) z lat 1796/1797 pod koniec 2023 r. został wydany przez Muzeum w Gliwicach. 23 maja 2024 r. o godz. 17.00 w Willi Caro (ul. Dolnych Wałów 8a) odbędzie się spotkanie przybliżające postać ks. Opolskiego i promujące publikację. Wezmą w nim udział pani Krystyna Augustyniak (miłośniczka i propagatorka historii lokalnej), pan dr Sebastian Rosenbaum (Instytut Pamięci Narodowej) i pan Zbigniew Gołasz (Muzeum w Gliwicach). Wstęp wolny.

Ksiądz Melchior Opolski (Oppolsky) to duchowny znany jedynie wąskiemu gronu historyków. Urodzony 4 stycznia 1746 r. w Wodzisławiu, został wyświęcony na kapłana w 1769 r. we Wrocławiu, po czym podjął posługę duszpasterską w Leszczynach i Bełku. W 1774 r. został administratorem, a potem proboszczem parafii św. Mikołaja w Przyszowicach w powiecie toszecko-gliwickim. Pozostał tu przez cztery dekady, dając się poznać jako sprawny organizator i gospodarz. Zmarł po długiej chorobie 6 lutego 1813 r. Pochowano go niedaleko kościoła w Przyszowicach, ale jego grób się nie zachował. Wspomina się w literaturze przedmiotu, że to ks. Opolski dopuścił do wcześniejszej komunii św. przyszłego „króla cynku” Karola Godulę. Nie wspominano jednak dotąd o kaznodziejstwie przyszowickiego farorza. Tymczasem prowadził on skrupulatnie zapisy swoich kazań, z których część przetrwała do dziś.

Rękopis kazań odnalazł historyk Muzeum w Gliwicach, pan Zbigniew Gołasz. Nie wiadomo, w jaki sposób dokument trafił do archiwum parafii w Gliwicach-Ostropie. Ksiądz Melchior Opolski nie był bowiem w żaden sposób z nią związany. Prawdopodobnie manuskrypt znalazł się tam dzięki jakiemuś kapłanowi, który po śmierci proboszcza z Przyszowic zabrał go ze sobą w miejsce swojej posługi. Jak bowiem wynika z notatek zawartych w manuskrypcie, kazania te były głoszone również po śmierci ks. Opolskiego.

We wstępie do opracowania edytujący tekst kazań Krzysztof Piotrowski pisze: Czytelnikowi, który miałby jedynie na podstawie samego tekstu zgadnąć, z jakiego obszaru polszczyzny pochodzą kazania ks. Opolskiego, w sukurs przyjdą choćby dwa […] kazania wygłoszone z okazji śmierci królowej Prus i pruskiego księcia. Innym tropem jest chociażby to, że w treści kazań jako waluta pojawiają się „halyrze”. […] Na geograficzną i kulturową identyfikację dzieła ks. Opolskiego wskazuje też szereg pojawiających się w tekście regionalizmów, których może nie jest szczególnie dużo, ale są charakterystyczne dla Górnego Śląska. Mamy więc między innymi do czynienia z „ciepaniem” (rzucaniem): „Czyli wam na to Pan Bóg daje dostatki, abyście na niepotrzebne wydatki rozciepowali; […]”. Pojawia się też „przanie” (kochanie): „A na jakimże proszę fundamencie mogłabyś to twoje budować dowierzanie? «Na miłości, bo mi wielce przaje». O niemądro! […]”. Odnajdujemy też „smykanie” (włóczenie się): „Zawdy to będzie prawdą, że nocne smykania są ołtarzem szatańskim”. A także „rzykanie” (modlenie się): „A znowu drugi: nie ustawaj ufać miłosierdzia, owszem z Kościołem Świętym rzykaj”. […] Dość wątpliwe, by ks. Opolski miał jakieś ambicje literackie i dążył do wydania drukiem swych kazań; bardziej prawdopodobne jest, że poważnie podchodził do swoich obowiązków kaznodziejskich i starannie przygotowywał się do wygłaszanych homilii. […] Kazania ks. Melchiora Opolskiego są dokumentami epoki, przybliżającymi nam dziś, po ponad dwóch wiekach, mentalność ówczesnego wykształconego użytkownika kultury. […] są kopalnią wiadomości o obyczajowości i postawie religijnej mieszkańców Górnego Śląska końca XVIII w. Już to bardzo wysoko pozycjonuje ich wartość poznawczą, a należy podkreślić, że kazania te i pomnikiem języka polskiego z pierwszych dekad pruskiego panowania nad naszym regionem.

Wydaną przez Muzeum w Gliwicach publikację Ksiądz Melchior Opolski. „Chroń się złego a czyń dobrze”. Kazania proboszcza z Przyszowic (1796/1797), pod red. Krzysztofa Piotrowskiego, można nabyć w cenie 30 zł. Muzeum w Gliwicach składa podziękowania ks. Michałowi Wilnerowi, proboszczowi parafii Ducha Świętego w Gliwicach-Ostropie, za udostępnienie do opracowania manuskryptu kazań.

Fragmenty kazań