Jesteś tutaj: Ogłoszenia i aktualności » Konferencje i prelekcje » Kraków: Dary Króla Słońce. Uroczystość wręczenia Janowi III Sobieskiemu Orderu Świętego Ducha
Wawel 5, Kraków
19 maja – 27 sierpnia 2023 roku
W niezwykłych obiektach związanych z uroczystością wręczenia polskiemu królowi Orderu Świętego Ducha kryje się zaskakująca historia. Zajrzyjmy za jej kulisy podczas zwiedzania wawelskiej wystawy.
W maju 1674 roku hetman wielki koronny Jan Sobieski, pogromca Turków w bitwie pod Chocimiem (11 listopada 1673), został wybrany królem. Jego autorytet i sława rosły już od dłuższego czasu, odkąd Ludwika Maria, energiczna i przewidująca „żona dwóch Wazów”, postanowiła uczynić go filarem profrancuskiego stronnictwa w Rzeczypospolitej. Zanim doszło do koronacji króla elekta w Krakowie w lutym 1676 r., dwór francuski dostrzegł w nim nie tylko genialnego stratega, lecz także ważnego sprzymierzeńca i politycznego partnera. Ludwik XIV, „Król Słońce”, uhonorował Jana III w grudniu 1675 r. Orderem Świętego Ducha.
Król przyjął to odznaczenie 30 listopada 1676 r. w kolegiacie w Żółkwi, w rodowej świątyni swoich przodków, Żółkiewskich i Daniłłowiczów, z rąk przedstawicieli Ludwika XIV, wielkiego mistrza Orderu.
Jan III potwierdził przyjęcie odznaczenia przysięgą lojalności, zobowiązaniem do obrony wiary i cnót chrześcijańskich. Otrzymał krzyż Orderu (ze 107 diamentami) i jego replikę oraz imponujących rozmiarów aksamitny płaszcz. Ubiór ten, ważący siedemnaście kilogramów, był jednym z najdroższych płaszczy, jakie kiedykolwiek powstały w królewskich warsztatach hafciarskich w Luwrze – kosztował 4695 liwrów. Można go podziwiać w Nowym Skarbcu Koronnym.
Wydawało się, że do naszych dni dotrwała tylko ta jedna pamiątka żółkiewskiej uroczystości. Tymczasem z rękopiśmiennej relacji markiza de Béthune dowiadujemy się, że oprócz przepisanych w statucie darów przywieziono do Żółkwi kompletne wyposażenie orderowej kaplicy, czyli szaty pontyfikalne dla duchowieństwa, baldachim nad tron biskupi, antependium, okrycia klęcznika i ambony oraz tzw. kredensów (pomocniczych stołów do sprawowania liturgii).
W czasie przygotowań do jubileuszowej wystawy trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej w roku 1983 ekipa wawelskich kustoszy natrafiła w kościele pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pilicy na zespół paramentów liturgicznych z symbolami Orderu Świętego Ducha. Motywy te były przehaftowane, ewidentnie aplikowane na nowe tło, a ponadto wzbogacone o herby Sobieskich i Wesslów (Janina i Rogala) oraz litery: M I K P (Maria Józefa Królewiczowa Polska). Były to najwyraźniej przywiezione z kolegiaty w Żółkwi aparaty liturgiczne towarzyszące ceremonii nadania Orderu Janowi III.
Zaprezentowane na wystawie jubileuszowej na Wawelu (wrzesień 1983 – kwiecień 1984) zabytki powróciły do pilickiej zakrystii. Po upływie kilku lat od tego wydarzenia francuscy muzealnicy „odkryli” istnienie cudownie ocalałych paramentów kaplicy orderowej z czasów Henryka Walezego, renesansowych haftów z lat 1585–1587. Te arcydzieła są obecnie eksponowane w Luwrze. Drugi zespół „orderowej komnaty”, jak o nim mówią francuskie źródła, niekompletny, ale zapewne jedyny, jaki został zrealizowany w związku z dekoracją kawalera poza Francją, zachował się w Pilicy.
Z okazji kolejnej okrągłej rocznicy wiktorii wiedeńskiej i dla uczczenia otwarcia nowej aranżacji Skarbca Koronnego, w którym pokazujemy płaszcz orderowy Jana III, postanowiliśmy w Reprezentacyjnych Komnatach Królewskich Zamku Królewskiego na Wawelu przypomnieć niezwykłe znalezisko sprzed lat – zespół paramentów z Pilicy. Są to:
Ornat, ryps, haft; 110 × 65 cm
Wykonany w Polsce po 1731–1750 z wykorzystaniem haftów francuskich jedwabnymi i metalowymi nićmi (Paryż, około 1675).
Gołębica w glorii z promieni, Polska, około 1890–1894. U dołu kolumny ornatu kartusz z herbami Sobieskich i Wesslów (Janina i Rogala) oraz literami: M I K P (Maria Józefa Królewiczowa Polska).
Stuła, ryps, haft; 271 × 22 cm
Wykonana w Polsce w latach 1890–1894 staraniem Karola i Pelagii Belina-Brzozowskich z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).
Dwie dalmatyki, ryps, haft; 102 × 115 × 83 cm (każda)
Wykonane w Polsce po 1731–1750 z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).
Kapa, aksamit, haft; 140 × 284 cm
Wykonana w Polsce w latach 1890–1894 staraniem Karola i Pelagii Belina-Brzozowskich z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).
Antependium, aksamit, haft; 87 × 321 cm
Wykonane w Polsce zapewne w latach 1890–1894 z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).
dr Magdalena Piwocka, Zbiory tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu
opracowanie: UWD