Dary Króla Słońce. Uroczystość wręczenia Janowi III Sobieskiemu Orderu Świętego Ducha

Zamek Królewski na Wawelu

Dary Króla Słońce.
Uroczystość wręczenia Janowi III Sobieskiemu Orderu Świętego Ducha

Wawel 5, Kraków

19 maja – 27 sierpnia 2023 roku 

W niezwykłych obiektach związanych z uroczystością wręczenia polskiemu królowi Orderu Świętego Ducha kryje się zaskakująca historia. Zajrzyjmy za jej kulisy podczas zwiedzania wawelskiej wystawy.

W maju 1674 roku hetman wielki koronny Jan Sobieski, pogromca Turków w bitwie pod Chocimiem (11 listopada 1673), został wybrany królem. Jego autorytet i sława rosły już od dłuższego czasu, odkąd Ludwika Maria, energiczna i przewidująca „żona dwóch Wazów”, postanowiła uczynić go filarem profrancuskiego stronnictwa w Rzeczypospolitej. Zanim doszło do koronacji króla elekta w Krakowie w lutym 1676 r., dwór francuski dostrzegł w nim nie tylko genialnego stratega, lecz także ważnego sprzymierzeńca i politycznego partnera. Ludwik XIV, „Król Słońce”, uhonorował Jana III w grudniu 1675 r. Orderem Świętego Ducha.

Król przyjął to odznaczenie 30 listopada 1676 r. w kolegiacie w Żółkwi, w rodowej świątyni swoich przodków, Żółkiewskich i Daniłłowiczów, z rąk przedstawicieli Ludwika XIV, wielkiego mistrza Orderu.

Jan III potwierdził przyjęcie odznaczenia przysięgą lojalności, zobowiązaniem do obrony wiary i cnót chrześcijańskich. Otrzymał krzyż Orderu (ze 107 diamentami) i jego replikę oraz imponujących rozmiarów aksamitny płaszcz. Ubiór ten, ważący siedemnaście kilogramów, był jednym z najdroższych płaszczy, jakie kiedykolwiek powstały w królewskich warsztatach hafciarskich w Luwrze – kosztował 4695 liwrów. Można go podziwiać w Nowym Skarbcu Koronnym.

Wydawało się, że do naszych dni dotrwała tylko ta jedna pamiątka żółkiewskiej uroczystości. Tymczasem z rękopiśmiennej relacji markiza de Béthune dowiadujemy się, że oprócz przepisanych w statucie darów przywieziono do Żółkwi kompletne wyposażenie orderowej kaplicy, czyli szaty pontyfikalne dla duchowieństwa, baldachim nad tron biskupi, antependium, okrycia klęcznika i ambony oraz tzw. kredensów (pomocniczych stołów do sprawowania liturgii).

W czasie przygotowań do jubileuszowej wystawy trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej w roku 1983 ekipa wawelskich kustoszy natrafiła w kościele pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pilicy na zespół paramentów liturgicznych z symbolami Orderu Świętego Ducha. Motywy te były przehaftowane, ewidentnie aplikowane na nowe tło, a ponadto wzbogacone o herby Sobieskich i Wesslów (Janina i Rogala) oraz litery: M I K P (Maria Józefa Królewiczowa Polska). Były to najwyraźniej przywiezione z kolegiaty w Żółkwi aparaty liturgiczne towarzyszące ceremonii nadania Orderu Janowi III.

Zaprezentowane na wystawie jubileuszowej na Wawelu (wrzesień 1983 – kwiecień 1984) zabytki powróciły do pilickiej zakrystii. Po upływie kilku lat od tego wydarzenia francuscy muzealnicy „odkryli” istnienie cudownie ocalałych paramentów kaplicy orderowej z czasów Henryka Walezego, renesansowych haftów z lat 1585–1587. Te arcydzieła są obecnie eksponowane w Luwrze. Drugi zespół „orderowej komnaty”, jak o nim mówią francuskie źródła, niekompletny, ale zapewne jedyny, jaki został zrealizowany w związku z dekoracją kawalera poza Francją, zachował się w Pilicy.

Z okazji kolejnej okrągłej rocznicy wiktorii wiedeńskiej i dla uczczenia otwarcia nowej aranżacji Skarbca Koronnego, w którym pokazujemy płaszcz orderowy Jana III, postanowiliśmy w Reprezentacyjnych Komnatach Królewskich Zamku Królewskiego na Wawelu przypomnieć niezwykłe znalezisko sprzed lat – zespół paramentów z Pilicy. Są to:

Ornat, ryps, haft; 110 × 65 cm

Wykonany w Polsce po 1731–1750 z wykorzystaniem haftów francuskich jedwabnymi i metalowymi nićmi (Paryż, około 1675).

Gołębica w glorii z promieni, Polska, około 1890–1894. U dołu kolumny ornatu kartusz z herbami Sobieskich i Wesslów (Janina i Rogala) oraz literami: M I K P (Maria Józefa Królewiczowa Polska).

Stuła, ryps, haft; 271 × 22 cm

Wykonana w Polsce w latach 1890–1894 staraniem Karola i Pelagii Belina-Brzozowskich z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).

Dwie dalmatyki, ryps, haft; 102 × 115 × 83 cm (każda)

Wykonane w Polsce po 1731–1750 z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).

Kapa, aksamit, haft; 140 × 284 cm

Wykonana w Polsce w latach 1890–1894 staraniem Karola i Pelagii Belina-Brzozowskich z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).

Antependium, aksamit, haft; 87 × 321 cm

Wykonane w Polsce zapewne w latach 1890–1894 z wykorzystaniem haftów francuskich (Paryż, około 1675).

dr Magdalena Piwocka, Zbiory tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu

opracowanie: UWD