Dolny Śląsk pnie się w górę. Rzemiosło i przemysł wzdłuż Śląskiej Kolei Górskiej

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu

ul. Romualda Traugutta 111/113

Dolny Śląsk pnie się w górę.
Rzemiosło i przemysł wzdłuż Śląskiej Kolei Górskiej

17 maja – 17 sierpnia 2025 roku

Kurator wystawy: Alexander Szalapski

Koordynacja: Joanna Kurbiel, Emilia Jeziorowska (ME)

Wystawa czasowa, przygotowana we współpracy z Muzeum Śląskim w Görlitz, opowiada historię rozwoju rzemiosła, przemysłu i turystyki, który nastąpił wraz z pojawieniem się w II połowy XIX w. Śląskiej Kolei Górskiej łączącej Zgorzelec i Węgliniec z Wałbrzychem. Oprócz widoków i map dawnego Dolnego Śląska zwiedzający zobaczą modele lokomotyw i powozów, a także m.in. porcelanę z Wałbrzycha, blaudruki z Gryfowa Śląskiego, koronki z Jeleniej Góry czy chusteczki do nosa z Lubania.

Do końca lat 60. XIX w. rozwój hamowało pagórkowato-górzyste ukształtowanie terenu, utrudniające komunikację oraz transport towarów. Dopiero uruchomiona w 1867 r. Śląska Kolej Górska, która połączyła Zgorzelec, Węgliniec, Lubań, Jelenią Górę i Wałbrzych, włączyła w europejską sieć kolejową Dolny Śląsk, umożliwiając jego rozwój technologiczny, przemysłowy i urbanizacyjny. Na wystawie, przygotowanej w językach polskim i niemieckim, pokazane są charakterystyczne wyroby z miejscowości położonych na szlaku kolei. Ich historie pozwalają prześledzić rozwój gospodarczy Dolnego Śląska. Na przykład Lubań w ciągu kilku dziesięcioleci stał się jednym z największych ośrodków produkcji chusteczek do nosa w tej części Europy. Na początku XX w. lubańskie fabryki zaspokajały aż 90% popytu na ten towar w Niemczech. Próbniki materiałów, wzorniki chusteczek czy reklamy tych produktów są prezentowane na wystawie.

Z kolei w Olszynie funkcjonował zakład przemysłowy Roberta Ruscheweyha, który w 1878 r. uzyskał pierwszy na świecie patent na rozkładany stół. Najdłuższy mebel mógł pomieścić nawet 50 osób, rozkładając się do długości 13 metrów. Widzowie będą mieli okazję zobaczyć mniejszą wersję tego wynalazku, a także dokumenty patentowe czy archiwalne znaki fabryczne.

Na wystawie przedstawiony został również blaudruk, czyli druk batikowy. Ta tradycyjna technika farbowania tkanin nie jest możliwa do zastosowania na skalę przemysłową, choć takie próby zostały podjęte w latach 80. XIX w. w Gryfowie Śląskim w fabryce Schlesische Blaudruckerei AG. Przykłady tkanin zdobionych blaudrukiem, zabytkowe klocki drukarskie, a nawet unikatowe fotografie z procesu produkcyjnego przybliżają ten temat na ekspozycji.

Natomiast w okolicach Jeleniej Góry już w połowie XIX w. z inicjatywy Jana Jakuba Wechselmanna powstały warsztaty koronkarskie. Jakość dolnośląskich koronek, wytwarzanych w regionie do lat 30. XX w., porównywana była do mających o wiele dłuższą tradycję koronek brukselskich. Na wystawie nie zabrakło więc koronek igłowych, klockowych, mieszanych czy tiulowych z całym bogactwem ściegów.

Dzięki pojawieniu się połączenia kolejowego powstały w Wałbrzychu, odpowiednio w 1831 i 1845 r., zakłady Karola Franciszka Kristera i Karola Tielscha, będące przez dziesięciolecia największymi fabrykami porcelany w Niemczech. Zwiedzający wystawę mogą zobaczyć przykłady form i zdobień wyrobów porcelanowych, a także historyczne fotografie czy arkusze drukarskie z kalkomanią do ozdabiania naczyń.

Przedstawiono także wątek turystyki górskiej, która za sprawą kolei rozkwitła w Karkonoszach. Powstały wówczas liczne szlaki, schroniska, hotele i restauracje. W Jeleniej Górze zawiązało się w 1880 r. Towarzystwo Karkonoskie. Narodził się przemysł pamiątkarski, zwyczaj wysyłania pocztówek z podróży, a Liczyrzepa, bohater licznych legend, stał się symbolem Karkonoszy. W związku z tym na wystawie znalazły się m.in. pamiątki z gór, mapy turystyczne, narciarskie i samochodowe, prospekty uzdrowisk, a nawet sanki i laski turystyczne.

Wystawie towarzyszy bogato ilustrowana dwujęzyczna publikacja autorstwa Alexandra Szalapskiego (wydana przez Muzeum Śląskie w Görlitz).

Wybrane wydarzenia towarzyszące wystawie

17 maja, godz. 22.00

Oprowadzanie kuratorskie z tłumaczeniem na polski język migowy

prowadzenie: panie Joanna Kurbiel, Emilia Jeziorowska, tłumaczenie na polski język migowy: pani Elżbieta Resler

14 czerwca, 12 lipca, 17 sierpnia, godz. 14.00

Oprowadzania kuratorskie

prowadzenie: panie Joanna Kurbiel, Emilia Jeziorowska

18 maja, godz. 14.00

Kropka w kropkę – śladem bolesławieckiej ceramiki

warsztaty rodzinne dla dzieci w wieku od sześciu do dwunastu lat w ramach cyklu „Etno w południe”

prowadzenie: pani Kaja Ossowska

28 maja, godz. 17.00

Między tradycją a nowoczesnością. Przemiany w bolesławieckiej ceramice

wykład pani Magdaleny Gazur

31 maja, godz. 14.00

Stary Śląsk w tańcu, muzyce i śpiewie

występ Zespołu Pieśni i Tańca „Legnica”

8 czerwca, godz. 15.00

Koronka klockowa dla początkujących

warsztaty dla dorosłych

prowadzenie: pani Małgorzata Składzień-Sikorska

12 czerwca, godz. 17.00

Kolej na wodę

wykład pana dr. hab. Wojciecha Browarnego

15 czerwca, godz. 14.00

Pociągiem przez Dolny Śląsk

integracyjne warsztaty rodzinne dla dzieci w wieku od sześciu do dwunastu lat dostosowane do potrzeb osób w spektrum autyzmu

prowadzenie: pani Olga Budzan

21 czerwca, godz. 15.00

Przedwojenne schroniska turystyczne w Karkonoszach

wykład pani dr Karoliny Rybickiej

28 czerwca, godz. 15.00

Przedwojenny słodki Dolny Śląsk – ciasta, desery i inne łakocie

wykład pani dr Karoliny Rybickiej

3 lipca, godz. 17.00

Fabryka mebli R. Ruscheweyha

wykład pani dr Małgorzaty Korżel-Kraśnej

9 sierpnia, godz. 14.00

W poszukiwaniu pamiątek na trasie Śląskiej Kolei Górskiej. Przystanki osobiste

wykład pani Elżbiety Berendt