Dzielnice Gliwic — znaki szczególne

Muzeum w Gliwicach

Osiedle Baildona, Bojków, Czechowice, Kopernika, Ligota Zabrska, Łabędy, Obrońców Pokoju, Ostropa, Sikornik, Sośnica, Stare Gliwice, Szobiszowice, Śródmieście, Trynek, Wilcze Gardło, Wojska Polskiego, Wójtowa Wieś, Zatorze, Żerniki – miasto Gliwice tworzy 21 dzielnic, nazywanych także osiedlami. Każda z nich ma niepowtarzalny klimat i charakter, wyróżniając się układem urbanistycznym, architekturą, zabytkami, historią, pełnionymi funkcjami. I właśnie gliwickim osiedlom poświęcony będzie cykl wykładów przygotowanych przez panią Ewę Pokorską-Ożóg, miejską konserwator zabytków w Gliwicach i autorkę bestsellerowej publikacji Kolory miasta (wydanej w muzealnej oficynie). Podczas spotkań zatytułowanych Dzielnice Gliwic – znaki szczególne przybliżone zostaną interesujące szczegóły stanowiące o odrębności i różnorodności gliwickich osiedli. Na nowo odkryjemy miejsca, obiekty czy detale, co pozwoli spojrzeć na nie z perspektywy innej niż ta, na którą pozwala nam zabiegana codzienność. Tematyka wykładów wpisuje się w prace związane z tworzeniem „Strategii rozwoju miasta – Gliwice 2040”. Na pierwsze w ramach cyklu spotkanie pt. Różnorodny Trynek zapraszamy 1 października 2021 roku o godz. 17.00 do Willi Caro (ul. Dolnych Wałów 8A).

Różnorodny Trynek

Co tu znajdziemy? Dzieła architektów, a zarazem kuzynów, Emila i Jerzego Zillmannów, lotnisko, zespoły mieszkaniowe z lat 20. i 30. XX wieku, jak również socrealistyczne osiedla z 1950 r. i współczesny kościół, który miał wyglądać jak gotycka świątynia. Wymieniać dalej?

***

Kolejne wykłady:

5 listopada 2021 r., Willa Caro / platforma ZOOM, godz. 17.00

Ulubiona Sośnica

Sośnicę darzę ogromną sympatią i mam w tej dzielnicy swoje ulubione zabytki. Podziwiam obiekty przy ulicach Stefana Żeromskiego, Wielickiej, gen. Władysława Sikorskiego 93/95/97, zabudowania KWK „Sośnica”. Wart zobaczenia jest również budynek związany z dyrekcją kopalni przy wspomnianej ulicy gen. Władysława Sikorskiego 103 – wpisany do rejestru zabytków województwa. A to tylko niektóre ciekawostki dzielnicy – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

3 grudnia 2021 r., Willa Caro / platforma ZOOM, godz. 17.00

Śródmieście i Osiedle Wojska Polskiego w duchu moderny Wiednia

Śródmieście Gliwic jest tak bogate w różnorodną architekturę, pełne zabytków, że określenie tego terenu jednym przymiotnikiem byłoby niewystarczające. Znajdziemy tutaj liczne nawiązania, w tym przyrównanie do modernistycznego Wiednia. Przykładem niech będzie kwartał zabudowy przy ulicach Wincentego Styczyńskiego, Ignacego Daszyńskiego i gen. Władysława Andersa. Bogata dokumentacja fotograficzna gliwickich i wiedeńskich realizacji pozwoli znaleźć zaskakujące podobieństwa. A to nie koniec z podobieństwami z innymi europejskimi miastami – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

7 stycznia 2022 r., Willa Caro / platforma ZOOM, godz. 17.00

Artyzm Wójtowej Wsi

Mówimy: „Wójtowa Wieś”, myślimy na ogół o terenach o charakterze rolniczym. Do dzielnicy przypisane są jednak nie tylko pola i niewielkie domki, ale też bardziej okazałe budowle, np. zespół kamienic przy ul. Jana Długosza, wieża ciśnień czy zespół domów mieszkalnych przy ulicach Adama Mickiewicza, Małej, Bolesława Prusa, Długiej, Na Wzgórzu, Jana III Sobieskiego i Cypriana K. Norwida. To już zdecydowanie architektura miastotwórcza. Jednak w części osiedla z zabudową jednorodzinną również zobaczymy interesujący przykład okresu modernizmu zaakcentowany w obiekcie sakralnym. To kościół parafialny pw. św. Antoniego z rzeźbami Leona Strządały i witrażami z lat 20. i 40. XX wieku.

4 lutego 2022 r., uwaga: wykład będzie udostępniony na muzealnym kanale YouTube

Sikornik przez duże W

Sikornik – popularna Ptasia Dzielnica – jest również znakomitym przykładem współegzystencji nowoczesności z lat 60. i 70. XX wieku z zabudową powstałą w latach 20. i 30. ubiegłego wieku. Zabudowa osiedla uzmysłowi nam, jak rozwiązywano problem współczesnej myśli urbanistycznej w kontekście historycznej zabudowy.

4 marca 2022 r., uwaga: wykład będzie udostępniony na muzealnym kanale YouTube

Kresowa i szkolna Akademicka (Osiedle Politechnika)

Dzielnica Politechnika, utworzona w 2008 roku, obejmująca m.in. zabudowania uczelni, dawny konwikt biskupi „Albertinum” oraz Arenę Gliwice, kojarzy się przede wszystkim z zaskakującym połączeniem zabudowy z okresu przedwojennego z socrealizmem. Przyczyny kompilacji tych stylów architektonicznych w miasteczku akademickim należy szukać w historii powstania i rozwoju Politechniki Śląskiej. Teren ten w ciągu XX i XXI wieku zmienił się diametralnie trzy razy! Każdy etap był inny, dotyczył innego okresu w sztuce i architekturze. Każdy jest niezwykle frapujący – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

1 kwietnia 2022 r., uwaga: wykład będzie udostępniony na muzealnym kanale YouTube

Wielkanocna Ostropa

Jak wyjątkowe i różne są dzielnice Gliwic, niech przykładem będzie w refleksyjnym czasie zbliżających się świąt wielkanocnych – korespondująca z tym okresem – Ostropa. A w szczególności jeden z jej malowniczych zwyczajów: wielkanocna procesja konna. Odkryjemy także miejsce „ukrycia” symbolicznych postaci z Apokalipsy św. Jana i podjęta zostanie próba wyjaśnienia, dlaczego w obrazie z drewnianego kościoła został umieszczony symbol czasu, wieczności – uroboros.

6 maja 2022 r., uwaga: wykład będzie udostępniony na muzealnym kanale YouTube

Hutnicza Baildona

Baildona to kolejna gliwickie osiedle utworzone niedawno, bo w 2018 r. Obejmuje tereny przed i za torami, różniące się historią, architekturą i innymi niepowtarzalnymi atutami. Spaja je hutnicza przeszłość. Dlatego na początku zajrzymy na cmentarz Hutniczy i na teren GZUT-u.

3 czerwca 2022 r., uwaga: wykład będzie udostępniony na muzealnym kanale YouTube

Modernistyczne Zatorze

Tematem ostatniego przed wakacjami spotkania będzie dzielnica Zatorze. To teren położony za torami, w północnej części Gliwic. Nazwa funkcjonuje już od dawna, ale jej urzędowe potwierdzenie nastąpiło dopiero w lutym 2008 r. Obejmuje m.in. część dawnej dzielnicy Szobiszowice i jest jednym z ładniejszych miejsc w naszym mieście. Zieleń, zabytki, historia i współczesność przeplatają się tutaj i uzupełniają. A modernizm został zaakcentowany m.in. w bryle świątyni pw. Chrystusa Króla.

Dzielnice Gliwic – znaki szczególne. Ciąg dalszy

Kontynuujemy ulubiony nie tylko przez gliwiczan cykl wykładów poświęconych dzielnicom miasta. W tej edycji przybliżać będziemy znaki szczególne takich gliwickich dzielnic, jak: Śródmieście, Czechowice, Obrońców Pokoju, Brzezinka, Żerniki, Wilcze Gardło, Wojska Polskiego, Szobiszowice, Łabędy i Bojków.

Wprowadzamy też jedną ważną zmianę, która ucieszy fanów cyklu i pani Ewy Pokorskiej-Ożóg. Otóż wykłady odbywać się będą już nie online, ale stacjonarnie – w sali konferencyjnej Willi Caro. Ponieważ jednak nagrania z wykładów na muzealnym kanale You Tube mają bardzo dużą liczbę odsłon – nie rezygnujemy także z tej formy przybliżania kulturowego bogactwa miasta. Wszystkie wykłady tej edycji cyklu dostępne będą również w wersji online.

7 października 2022 r., Willa Caro, godz. 17.00

Ile jest zabytku w zabytku – gliwicka Starówka

Im bardziej wnikniemy w historię gliwickiej Starówki, tym ciekawsze i zaskakujące fakty wychodzą na światło dzienne. Nic nie jest takie, jakie mogłoby się wydawać. „Renesansowe” kamieniczki są… powojenne, arkadowe podcienia powstały dzięki uporowi prof. Maurera, a narożny budynek nr 1 z apteką – o dziwo – jest jednym z najstarszych na Rynku! – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

4 listopada 2022 r., Willa Caro, godz. 17.00

Nieodkryte Centrum

Ścisłe centrum miasta to teren dzielnicy Śródmieście. Jest to jedna z najstarszych dzielnic. O starówce zamkniętej ulicami Dolnych i Górnych Wałów już było. Teraz pora na ulicę Zwycięstwa, dworzec kolejowy, zielone ciągi spacerowe z palmiarnią. Zawędrujemy do muzeum, magicznych ruin teatru, zaskakujących wnętrz z barwnymi okładzinami ceramicznymi. A na fasadach kamienic z ubiegłych wieków poszukamy śladów równie intrygujących jak sensacyjna literatura. Z pozoru niewinnie wyglądające dekoracje mogą kryć przekaz, a nawet historię mrożącą krew w żyłach – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

9 grudnia 2022 r., Willa Caro, godz. 17.00

Archeologiczne Czechowice

To miejsce pełne zieleni. Do otoczonego lasem, malowniczego ośrodka nad jeziorem gliwiczanie uciekają przed skwarem w mieście. Jezioro jako nieformalne kąpielisko funkcjonowało już w 1925 r., a powstało w częściowo zasypanym wyrobisku po dawnej kopalni piasku. Jednak to nie drzewa ani nie woda są elementem najbardziej charakterystycznym dla gliwickich Czechowic. W tej dzielnicy niemal na każdym kroku można natrafić na artefakty sprzed wieków, na archeologiczne zabytki – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

13 stycznia 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

„Kvartalo” Obrońców Pokoju

To dzielnica młoda, o relatywnie krótkiej historii, jednak w jej granicach znalazły się tereny (de facto szobiszowickie) związane z dziedzictwem rodu von Welczek. Ale nie o nich będzie w tym wykładzie mowa. Tym razem zabytki czy powojenne budownictwo mieszkaniowe ustąpią miejsca… ulicy. Wybrana ulica ma bowiem niepospolitego patrona, ośmiokrotnie nominowanego do Pokojowej Nagrody Nobla lekarza okulistę i lingwistę, Ludwika Łazarza Zamenhofa. Nieprzypadkowo upamiętniono go w Gliwicach. Esperanto jest bardzo gliwickie – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

3 lutego 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

Howardowskie dzielnice – Brzezinka, Żerniki i Wilcze Gardło

Które osiedla możemy nazwać wioskami modernistycznymi? Brzezinka, Żerniki i najpóźniej zrealizowane SA Eichenkamp – czyli dzisiejsze osiedle w Wilczym Gardle. To też świetne przykłady wcielenia w życie koncepcji miasta-ogrodu Ebenezera Howarda. Czym się różnią, a co jest wspólne dla wszystkich założeń? Jak dzisiaj jest chroniona ta zabudowa? To nie wszystkie pytania związane z tymi dzielnicami – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

10 marca 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

Wojska Polskiego z „wiecznym” zabytkiem

Młoda dzielnica Wojska Polskiego (utworzona dopiero w 2008 roku) była już opisywana w poprzedniej edycji wykładów. Wtedy było odwołanie się do wiedeńskiej zabudowy z lat 20. XX stulecia. To jednak nie wszystko, co skrywa dzielnica. Może się również „pochwalić” bardzo ciekawymi, wiekowymi zakątkami. Czas na historię starszą, z XIX wieku, docenioną wpisem do rejestru zabytków – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

21 kwietnia 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

Najstarsze Szobiszowice

Opisując restauracje, które funkcjonowały w przedwojennych Gliwicach, nie sposób nie wspomnieć o ulicy Jana Śliwki, dawnej Hegenscheidtstrasse, to obecnie jedna z głównych dróg w dzielnicy. Powoli przywracane jest jej dawne piękno. Kamienice są sukcesywnie remontowane, luki w pierzei zabudowywane. Czy mamy świadomość, że ta część miasta to jeden z najstarszych fragmentów Gliwic? Że w XVIII, XIX wieku i w pierwszej połowie XX stulecia, było to miejsce tętniące życiem towarzyskim, gwarne i… najbardziej polskie? – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

12 maja 2023 r.,  Willa Caro, godz. 17.00

Miejskie Łabędy

Łabędy – dzielnica, która była miastem już w 1954 r. Pomimo zmiany statusu miasta na dzielnicę w 1964 r. widać wyraźnie odrębny charakter miejsca. Każda część miejskich Łabęd jest urokliwa. Stare Łabędy (teren tzw. za kanałem) to barokowy kościół, natomiast współczesna świątynia pw. św. Anny z ciekawymi polichromiami znajduje się na Przyszówce. W Niepaszycach możemy pospacerować po zaskakującej nawierzchni ulicy wykonanej z cegły klinkierowej, a w Kuźnicy skorzystamy z przystanku kolejowego. Łabędy to założona w 1848 r. dawna Huta Hermina, z pierwszym na Śląsku oświetleniem elektrycznym (w 1882 r.). Dużo informacji, dużo obiektów, jak na dawne miasto przystało – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

23 czerwca 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

Enklawiczny Bojków

Bojków to dawny Schönwald, który powstał w połowie XIII wieku. Miejscowość ta stanowiła swoistą enklawę, gdzie mieszkańcy, których przodkowie pochodzili z Frankonii, kultywowali dawne tradycje i mówili dialektem będącym mieszanką starodawnego języka niemieckiego i słowiańskich zapożyczeń. Co pozostało po dawnych mieszkańcach i co nowego, spektakularnego zobaczymy w dzisiejszym Bojkowie? W czasie wykładu poznamy odpowiedzi – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

10 listopada 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

Nieznane. Ligota Zabrska i Stare Gliwice

W Ligocie Zabrskiej uwagę zwracają domy jednorodzinne przy ul. Górnej i Pszczyńskiej. To ciekawy zespół z około 1930 roku. Bliźniaczym budynkom towarzyszą równie starannie zaprojektowana zabudowa gospodarcza i… studnie wspólne dla dwóch „bliźniaków”. Dociekliwi zauważą zaskakujące budowle – dawne schrony wartownicze. To tzw. schrony typu ołówek. Elementem łączącym te dwie dzielnice są archeologiczne artefakty, które występują na terenie obu dzielnic. W Ligocie można zobaczyć ślady paleolitu, a w Starych Gliwicach odkryto najstarsze ślady osadnictwa wczesnej epoki żelaza. Siedemnastowieczny spichlerz przy ul. Wiejskiej jest związany z dawnym folwarkiem Gardel, a w przepięknym, zielonym parku Szwajcaria stoi budynek o rzadko spotykanym dachu krążynowym – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

8 grudnia 2023 r., Willa Caro, godz. 17.00

Epilog: Najciekawsze, wybrane historie poszczególnych dzielnic

Dobiega końca jeden z popularniejszych cykli wykładów: Dzielnice Gliwic – znaki szczególne.

Jeszcze raz przypomniane zostanie, jak odrębnymi i różnorodnymi miejscami są poszczególne dzielnice. Jakim bogactwem tradycji, zabytków, ciekawostek miasto dysponuje. Centrum miasta ogniskujące różne style architektoniczne. Obrońców Pokoju jest związane z ruchem Esperanto. Ucieleśnienie najpiękniejszej utopii urbanistycznej – miasta ogrodu – znajdziemy w Brzezince i Żernikach. Dzielnica Wojska Polskiego może poszczycić się zespołami zabudowy przypominającymi wiedeńskie modernistyczne kwartały. Najstarsze archeologiczne znaleziska znajdują się w Czechowicach, a Łabędy to dawne odrębne miasto. Historia Bojkowa wiąże się z zakonem cystersów, natomiast dzielnica Politechnika to miejsce, gdzie odcisnęły się ślady lwowskiej przeszłości itd., itd. Można tę opowieść snuć bardzo długo… – mówi Ewa Pokorska-Ożóg.

***

Oficjalnie z cyklem wykładów Dzielnice Gliwic – znaki szczególne, przygotowanych i prowadzonych przez panią Ewę Pokorską-Ożóg, żegnaliśmy się w grudniu. Ale było tyle do powiedzenia, że na początku stycznia, w pierwszy piątek po Nowym Roku, zapraszamy na pożegnanie „bis”. Czekamy na Was 5 stycznia 2024 r. w Willi Caro o godz. 17.00. Historii o gliwickich dzielnicach można słuchać bez końca, szczególnie, kiedy opowiada je autorka bestsellerowej publikacji pt. Kolory miasta.