Europa Jagellonica 1386-1572

Zamek Królewski / Muzeum Narodowe w Warszawie

Europa Jagellonica 1386-1572.

Sztuka i kultura w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów

10 listopada 2012 – 27 stycznia 2013

10 listopada w Muzeum Narodowym i w Zamku Królewskim w Warszawie otwarta została międzynarodowa wystawa poświęcona okresowi największej potęgi politycznej i kulturalnej Jagiellonów. Jej zakres chronologiczny wyznaczają dwa wydarzenia historyczne – koronacja Władysława Jagiełły w 1386 roku oraz śmierć Zygmunta II Augusta, ostatniego męskiego potomka rodu Jagiellonów w 1572 roku. Uwaga widzów skierowana zostanła na okres, w którym większa część Europy Środkowej rządzona była przez władców należących do tej dynastii oraz ich bliskich krewnych. Dzięki przemyślanym układom politycznym Jagiellonowie uzyskali koronę Czech wraz ze Śląskiem (1471) oraz Węgier (1490), a powstała w następstwie tych faktów wspólnota państw – Europa Jagellonica – objęła swym zasięgiem olbrzymie terytoria o powierzchni ponad 2 mln km², sięgające od Bałtyku po Morza Czarne i Adriatyckie. Prowadzona równocześnie przezorna polityka mariaży polskich królewien rozszerzyła rodzinne sojusze na państwa Rzeszy – Brandenburgię, Brunszwik, Bawarię, Saksonię. Ta swoista integracja Europy Środkowej, poza sferą polityki, zaznaczyła się również w gospodarce poszczególnych krajów, kulturze umysłowej, mentalności społeczeństw, sztukach pięknych.

Celem wystawy jest zaprezentowanie tych zagadnień poprzez artystyczne świadectwa epoki, jakimi są zabytki malarstwa, rzeźby, grafiki, złotnictwa ze wszystkich ziem Europy Jagiellońskiej – od Litwy, Polski, Czech, Węgier, Niemiec po Chorwację. Pozwoli to przedstawić problem cywilizacyjnej różnorodności w jedności – współistnienia kultur regionalnych i tworzenia się wspólnej tradycji. Dawna wspólnota jagiellońska zyskuje fascynujące odniesienie do współczesności.

Edycja polska wystawy (organizacja: Muzeum Narodowe w Warszawie i Zamek Królewski w Warszawie) jest elementem wspólnego projektu realizowanego w Czechach od maja do września 2012 roku (Galerie Středočeského kraje, Kutná Hora) oraz w Niemczech od marca do czerwca 2013 roku (Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte, Poczdam).

Ekspozycja w Zamku Królewskim w Warszawie ogniskuje się wokół historii dynastii oraz poszczególnych władców z domu Jagiellonów, osobistości z ich otoczenia, a także zagadnień ceremoniału dworskiego. Muzeum Narodowe w Warszawie przedstawi dorobek cywilizacyjny Europy Jagiellońskiej, akcentując zwłaszcza takie zjawiska, jak: bogactwo twórczości artystycznej, działalność uniwersytetów, wzorce religijności, społeczne przemiany sztuki. Wystawa jest elementem obchodów Jubileuszu 150-lecia MNW pod honorowym patronatem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego.

Ekspozycji towarzyszy przewodnik w języku polskim.

Grupa chrztu Chrystusa, lata 60. XV wieku (lub 1516 r.); Kraków, kościół pw. św. Floriana

Europa Jagellonica 1386–1572.

Sztuka i kultura w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów

Celem wystawy „Europa Jagellonica” w Zamku Królewskim jest pokazanie dziejów dynastii oraz rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego ziem pozostających pod panowaniem kolejnych monarchów – Jagiellonów. Przybliżono sylwetki wszystkich władców panujących w latach 1386-1572; przypomniano rządy królów Polski: Władysława Jagiełły, Władysława III, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta oraz Anny Jagiellonki, a także Władysława II Jagiellończyka i Ludwika II, zasiadających na tronach Węgier i Czech. Przypomniano mariaże, które wprowadzały sojusze Jagiellonów z najpotężniejszymi rodami panującymi, w tym Habsburgami, Hohenzollernami, Wittelsbachami, Zápolyami, wzmacniając pozycję dynastii w Europie.

Zgodnie z podtytułem wystawy, starano się pokazać, że w kręgu mecenatu Jagiellonów wspaniale rozwijały się różne dziedziny sztuki – architektura, malarstwo ołtarzowe, rzeźba figuralna, malarstwo portretowe, iluminacje i rzemiosło artystyczne. Prezentowane dzieła użyczono z wielu kolekcji muzealnych polskich i zagranicznych.

Na wyróżnienie zasługują obiekty z terenów pozostających niegdyś pod panowaniem Jagiellonów – oprócz Polski i Litwy, także z Czech, Słowacji i Węgier. Poza nimi ekspozycję w Zamku wzbogaciły muzealia i archiwalia z Niemiec, Szwecji i Stanów Zjednoczonych. Oprócz takich, które użyczyły muzea państwowe (m.in. Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie oraz muzea narodowe w Bratysławie, Budapeszcie i Pradze) pokazywane są przedmioty ze skarbców kościelnych, w tym skarbca katedry wawelskiej, katedry w Gnieźnie i klasztoru na Jasnej Górze. Są też dzieła sprawione do Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu – mauzoleum ostatnich Jagiellonów na tronie polskim.

Osobny dział wystawy poświęcono rezydencjom Jagiellonów: w Krakowie (na Wawelu), Wilnie, Pradze (na Hradczanach) oraz w Budzie, prezentując ich widoki, detale architektoniczne, fragmenty wystroju wnętrz (w tym bogato zdobione kafle piecowe) i wyposażenia. W Zamku Królewskim eksponowane są wizerunki władców. Uwagę zwracają portrety dzieci króla Władysława II Jagiellończyka: Anny i Ludwika oraz ich małżonków, podobizny króla Zygmunta I Starego i jego córek: Anny i Izabeli, a także portrety miniaturowe żon Zygmunta Augusta: Barbary Radziwiłłówny i Katarzyny Habsburżanki.

Okazałe srebrne i złocone naczynia, tak liturgiczne, jak i o świeckim przeznaczeniu, szklane puchary, broń i biżuteria wymownie świadczą o umiejętnościach złotników pracujących nie tylko dla dworów jagiellońskich, ale także dla króla Czech i Węgier Macieja Korwina i króla Węgier Jana Zápolyi.

Interesującym, jak się wydaje, świadectwem panowania kolejnych władców mogą być bite przez nich medale, listy i dokumenty, nierzadko bardzo bogato zdobione. Na ekspozycji znalazły się przykłady iluminowanych ksiąg, w tym kodeks króla Macieja Korwina, czy modlitewnik z fundacji kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, a także książki z księgozbiorów królewskich w dekoracyjnych oprawach. Zobaczyć można też liczne przedmioty pochodzące z monarszych kolekcji sztuki: m.in. należące do Izabeli Jagiellonki (naszyjnik z pereł, solniczka, sztućce z uchwytami z kryształu) oraz wspaniałe tkaniny (arrasy) i biżuterię, zamawiane przez Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta (m.in. prace włoskiego artysty Jacopa Caraglia).

dr Artur Badach, kurator wystawy na Zamku Królewskim w Warszawie

Modlitewnik królowej Bony Sforzy, 1492 r., Zamek Królewski w Warszawie

Europa Jagellonica 1386–1572.

Sztuka i kultura w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów

Ideowej koncepcji wystawy przyświeca piękne w formie i mądre w treści przesłanie królowej Elżbiety Habsburżanki dedykowane najdroższemu synowi Władysławowi, królowi Czech i Węgier, przekazane w zbiorze pryncypiów dotyczących wychowania mającego się urodzić wnuka: zważ, co cię czeka po śmierci, jeślibyś nie nagradzał należycie talentów.

Ekspozycja w Muzeum Narodowym w Warszawie ma charakter wielkiej retrospekcji dokonań artystycznych, które były udziałem królestw pod rządami Jagiellonów. Dokonania te reprezentują liczne, znakomitej jakości zabytki gotyckiego i renesansowego malarstwa, rzeźby, złotnictwa, powstałe w różnych ośrodkach Królestwa Polskiego, Czech, Moraw, na Śląsku, na Węgrzech i wchodzących wówczas w ich skład ziemiach, jak np. Słowacja, Siedmiogród czy Chorwacja. Dzieła te równocześnie zaświadczają o stworzonej przez Jagiellonów inspirującej atmosferze sprzyjającej rozwojowi sztuki, a – odnosząc to spostrzeżenie do słów monarchini – o poszanowaniu dla piękna, jak i talentu artystów. Zgromadzenie na wystawie tak dużej reprezentacji zabytków daje możliwość zaobserwowania szerokiej wymiany doświadczeń artystycznych pomiędzy regionami jagiellońskiej Europy oraz ich otwartość na nowatorskie prądy w sztuce. Przejawem wręcz fascynacji nowymi rozwiązaniami było odwoływanie się lokalnych twórców do stylu Albrechta Dürera, najbardziej wówczas cenionego mistrza. Uzupełnienie pokazu stanowią dzieła mistrzów obcych, na przykład Lucasa Cranacha Starszego, który pracował dla dworu praskiego, czy Michaela Lanza von Kitzingen – pracującego dla polskich mecenasów.

Temu swoistemu wykładowi o sztuce epoki jagiellońskiej towarzyszą uzupełniające go zagadnienia poświęcone z jednej strony szeroko pojętej kulturze umysłowej: mecenatowi artystycznemu, wymianie idei, rozwojowi myśli humanistycznej, dokonaniom naukowym, różnorodnym wzorcom życia religijnego, z drugiej – sferze gospodarki państw i przedsiębiorczości jego obywateli, czyli czynnikom, które umożliwiały, warunkowały i ukierunkowywały rozwój twórczości artystycznej.

Nie sposób wyliczyć wszystkich pierwszorzędnej klasy dzieł polskich i zagranicznych zgromadzonych na wystawie. Za ich wizytówkę niech posłużą: wielkopolski obraz z przedstawieniem Sacra Conversazione; rzeźbiona grupa Chrztu Chrystusa, pierwotnie z kościoła Mariackiego w Krakowie; finezyjny gdański relikwiarz św. Barbary; luksusowy rękopis katalogu arcybiskupów gnieźnieńskich z miniaturami Stanisława Samostrzelnika, najwybitniejszego polskiego miniaturzysty doby renesansu; przybyłe z Pragi zabytki, m.in. związane z kultem św. Wacława, głównego patrona ziem czeskich; tryptyk św. Anny Samotrzeć z kościoła w Kutnej Horze z malowidłami urzekającymi mistrzostwem formy i kompozycji kolorystycznej; grupa Tronu Łaski słynnego czeskiego Mistrza Opłakiwania z Żebraka, pełne liryzmu Opłakiwanie Chrystusa z Brna na Morawach; dzieła znakomitego rzeźbiarza – Mistrza Pawła z Lewoczy na Słowacji, bliskiego tradycji Wita Stwosza; praca samego Stwosza – figura św. Jana Chrzciciela, wypożyczona z kościoła w Schwabach we Frankonii, którą Mistrz wykonał po opuszczeniu Krakowa; przykłady powszechnie cenionego za wyrafinowaną formę złotnictwa węgierskiego – by zakończyć prezentację na takich indywidualnościach, jak Lucas Cranach Starszy czy Albrecht Dürer, a w dziedzinie kultury umysłowej – Jan Długosz i Mikołaj Kopernik. Zwiedzający będą mieli bowiem możliwość zobaczyć bardzo rzadko udostępniany rękopis Roczników, czyli Kronik sławnego Królestwa Polskiego oraz pierwsze wydanie traktatu O obrotach sfer niebieskich.

Małgorzata Kochanowska, kurator wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie

Nicolas Nonarth, Klejnot Katarzyny Jagiellonki, 1526, Skarbiec katedry w Uppsali

Organizacja wystawy:

Kuratorzy:

Autor koncepcji: Jiří Fajt, Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig, Małgorzata Kochanowska, Muzeum Narodowe w Warszawie, Artur Badach, Zamek Królewski w Warszawie

Koordynator: Susanne Jaeger, Geisteswissenschaftliches Zentrum für Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig

Asystent kuratora: Zofia Herman, Muzeum Narodowe w Warszawie

Partnerzy, współpraca: Galerie Středočeského kraje, Kutná Hora, Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig, Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte, Poczdam, Muzeum Narodowe w Warszawie, Zamek Królewski w Warszawie

Zapraszamy: Muzeum Narodowe w Warszawie, Aleje Jerozolimskie 3 (program edukacyjny)

Zamek Królewski w Warszawie, Plac Zamkowy 4