Fenomenalny. Zdzisław Beksiński

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Pawilon Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej

ul. Wystawowa 1, Wrocław

Fenomenalny. Zdzisław Beksiński

13 kwietnia – 24 sierpnia 2025 roku

Kuratorka: Aleksandra Szwedo

Blisko 200 zdjęć wykonanych przez Zdzisława Beksińskiego, w tym nigdy wcześniej nieprezentowane ujęcia, a także fragmenty amatorskich filmów można zobaczyć na wystawie w Pawilonie Czterech Kopuł. Ekspozycja zorganizowana w 20. rocznicę tragicznej śmierci artysty poświęcona jest niezwykle istotnemu aspektowi jego twórczości: fotografii. Obok prac Beksińskiego pojawią się: wizualizacja jego życiorysu przygotowana na tę wystawę przez Normana Leto oraz zdjęcia legend fotografii – Jerzego Lewczyńskiego i Bronisława Schlabsa.

Zdzisław Beksiński (1929–2005) znany jest przede wszystkim jako malarz, autor surrealistycznych i apokaliptycznych obrazów. Zajmował się również fotografią, zwłaszcza w latach 50. oraz na początku lat 60. XX w. Pozostawił po sobie bogate zbiory zdjęć, cenne z artystycznego punktu widzenia. W 1977 r. artysta dużą ich część przekazał w darze Muzeum Narodowemu we Wrocławiu, czyniąc tutejszą kolekcję jego fotografii jedną z największych w kraju.

Wystawa będzie próbą osadzenia Beksińskiego w szerszym kontekście, w którym pojawi się nie tylko jako twórca przerażający i mroczny, ale także jako pionier i poszukiwacz nowych form wyrazu, walczący z ograniczeniami ówczesnej fotografii. Jego refleksje stały się punktem wyjścia do głębszej analizy natury i roli tego medium w kontekście wyzwań współczesności – mówi pani Aleksandra Szwedo.

Fotografii nie traktował jako narzędzia służącego jedynie dokumentacji rzeczywistości w naturalnej formie, ale jako surowiec do twórczego przekształcania. Jak sam mówił: Moja nieśmiałość powodowała, że nie mógłbym robić klasycznej fotografii. Moje zdjęcia to była od początku do końca kreacja i to kreacja plastyczna. Dla Beksińskiego fotografia była procesem wyobrażeniowym, w którym obraz rodził się najpierw w jego umyśle, a następnie był precyzyjnie aranżowany i realizowany w sposób świadomy i kontrolowany.

Z wczesnych prac zwiedzający zobaczą pejzaże – zdjęcia bliskie formom abstrakcyjnym dzięki zastosowaniu ostrego kadrowania i specyficznej gry światła, a także portrety – często realizowane z zastosowaniem charakterystycznego efektu rozmycia. W tych zdjęciach i późniejszych, tak zwanych antyportretach, Beksiński często rezygnował z jednoznacznego ukazywania twarzy – pozostawiał je w cieniu lub w wąskim strumieniu światła, uwydatniał teksturę skóry. Operując surową, brutalną estetyką, stawiał w centrum nie tylko postać, lecz także jej kruchość czy brzydotę.

Zdzisław Beksiński to niewątpliwie twórca surrealistyczny, który w fotografiach często kwestionował realność świata, badał granice ludzkiej percepcji i patrzenia na rzeczywistość. Widz również zostanie wciągnięty w tę grę, oglądając na wystawie cykle fotograficzne, których centralnym tematem jest ciało – rozczłonkowane, niepełne, zniekształcone, zmultiplikowane.

Pośród prezentowanych prac nie zabraknie autoportretów Beksińskiego – zdjęć i fragmentów wideodziennika – pełniących fundamentalną funkcję w jego twórczości. Artysta rejestrował siebie, dając wgląd w swoje codzienne życie oraz działalność artystyczną. Często też grał z własnym wizerunkiem za pomocą mimiki, przebrań i rekwizytów.

Twórczość Beksińskiego ukazana zostanie również w relacjach z wybranymi pracami Jerzego Lewczyńskiego i Bronisława Schlabsa. Ta trójka artystów reprezentowała ważny etap w historii polskiej fotografii – antyfotografię. Eksperymentowali z formą, tworząc prace wychodzące poza tradycyjne pojmowanie tego medium jako wiernego odwzorowania rzeczywistości.

Beksiński zaproponował wówczas także nową ideę – zestawy fotograficzne, w których łączył zdjęcia w sposób podobny do montażu filmowego. Na wystawie uwagę przykują zestawy złożone z rozmaitych materiałów – od anonimowych fotografii po zdjęcia dokumentalne i teksty. Każdy element zestawu, np. szokujący tytuł, jest częścią układanki oraz intelektualną grą, pełną napięć i skojarzeń.

Zaskakującym elementem wprowadzającym w ekspozycję będzie Bryła życia Zdzisława Beksińskiego. Jej autor, Norman Leto, w 1999 r. nawiązał bliską znajomość z Beksińskim, co wpłynęło na jego dalszy rozwój artystyczny. Bryła życia jest nowatorską wizualizacją biografii. Naścienne projekcje – dynamiczne i wielowarstwowe – uwidaczniają wybrane zdarzenia z życia osobistego czy wielkie momenty twórcze Beksińskiego, a przerwana gwałtownie projekcja symbolizuje tragiczną śmierć artysty.

Eksponowane na wystawie fotografie są częścią bogatej kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Uzupełniają je wypożyczenia z Muzeum Historycznego w Sanoku. Wystawie towarzyszy publikacja z tekstami Weroniki Kobylińskiej, Adama Mazura, Adama Soboty i Aleksandry Szwedo.

Pan dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu:

Odnotować muszę z niemałą satysfakcją, że to właśnie do Muzeum Narodowego we Wrocławiu, dzięki inicjatywie i staraniom Adama Soboty, kustosza Działu Fotografii, trafił w 1975 r. znaczny, bo liczący blisko 200 wystawowych fotografii, fragment dorobku fotograficznego Zdzisława Beksińskiego. Wtedy też Muzeum Narodowe we Wrocławiu obdarowane zostało przez artystę unikatowymi rzeźbami z metalu oraz patynowanego gipsu.

Zbiór prac Zdzisława Beksińskiego w kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu ustępuje wielkością jedynie zbiorom Muzeum Historycznego w Sanoku, któremu Beksiński zapisał w testamencie całe swoje archiwum fotograficzne. Nasze wystawy fotografii Beksińskiego zawsze wyróżniały się tym, iż prezentowane na nich były wyłącznie osobiście wykonane przez Beksińskiego odbitki zdjęć, i to takie, które on sam uznał za najlepsze. Także i obecny pokaz tym się charakteryzuje.

Wystawa Fenomenalny. Zdzisław Beksiński to indywidualny debiut kuratorski Aleksandry Szwedo z Działu Fotografii Muzeum Sztuki Współczesnej – Oddziału Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Kuratorka zmierzyła się z legendą wyjątkowego artysty, korzystając z pomocy znawców jego sztuki fotograficznej, i osiągnęła swój cel. Dała nam niepowtarzalną okazję obcowania ze światem bardzo intymnym, w swej dociekliwości i ostrości widzenia wręcz surrealistycznym. Na takie właśnie obcowanie – z czymś wyjątkowym, zapadającym w pamięć i pobudzającym do myślenia – bardzo serdecznie Państwa zapraszam.

Wydarzenia towarzyszące wystawie

Oprowadzania kuratorskie

13 kwietnia, godz. 12.00

27 kwietnia, godz. 14.00

11 maja, godz. 14.00

17 maja, godz. 18.00 i 20.00 (Noc Muzeów)

27 lipca, godz. 14.00

24 sierpnia, godz. 12.00

Wstęp z biletem na wystawę, obowiązują zapisy.

„Rozmowy OBIEKTYWne” — subiektywne oprowadzania po wystawie przez zaproszonych gości

10 maja, godz. 12.00 — spotkanie na wystawie z Agnieszką Błaszczyszyn

18 maja, godz. 16.00 — spotkanie na wystawie z Wojciechem Nowickim

25 maja, godz. 14.00 — spotkanie na wystawie z dr. Adamem Sobotą

7 czerwca, godz. 12.00 — spotkanie na wystawie z Weroniką Kobylińską

22 czerwca, godz. 12.00 — spotkanie na wystawie z Joanną Woziwodzką

5 lipca, godz. 16.00 — spotkanie na wystawie z Adamem Mazurem

19 lipca, godz. 12.00 — spotkanie na wystawie z Dorotą Szomko-Osękowską

Wstęp z biletem na wystawę.

Oprowadzania po wystawie

15 kwietnia, godz. 12.00

9 maja, godz. 16.00 (z audiodeskrypcją)

13 maja, godz. 12.00

10 czerwca, godz. 12.00

15 lipca, godz. 12.00

19 sierpnia, godz. 12.00

Wstęp z biletem na wystawę.

Wykłady z cyklu „Zatrzymane w kadrze. Kurs historii fotografii”

27 kwietnia, godz. 12.00 — Camera obscura i fotografia otworkowa — prowadzenie: dr Tomasz Dobiszewski

11 maja, godz. 12.00 — Julia Margaret Cameron i sztuka portretu — prowadzenie: Aleksandra Szwedo

18 maja, godz. 12.00 — Awangarda: Rodczenko, Štyrský, Teige — prowadzenie: Agata Grzych

25 maja, godz. 12.00 — Eugène Atget i fotografia uliczna — prowadzenie: Jenka Minh

8 czerwca, godz. 12.00 — Oskar Gustave Rejlander. Narodziny fotomontażu — prowadzenie: Agnieszka Bandura

15 czerwca, godz. 12.00 — Edward Weston: Piękno detalu — prowadzenie: Aleksandra Szwedo

13 lipca, godz. 12.00 — Grupa f/64 i fotografia czysta — prowadzenie: Adam Pacholak

20 lipca, godz. 12.00 — Capa/Taro. Historia fotografii wojennej — prowadzenie: Aleksandra Szwedo

3 sierpnia, godz. 12.00 — Newton/Avedon – mistrzowie fotografii mody — prowadzenie: Alicja Marzec

10 sierpnia, godz. 12.00 — Antyfotografia? Beksiński/Lewczyński/Schlabs — prowadzenie: Aleksandra Szwedo

Wstęp wolny.

Zajęcia z cyklu „Muzeum dostępne!”

26 kwietnia, godz. 12.00 — Sztuka oddechu — warsztaty wytchnieniowe, prowadzenie: dr Lilianna Leń

6 maja, godz. 14.00 — Historia zamknięta w obiektywie — warsztaty z audiodeskrypcją w ramach cyklu „Dotknij muzeum”, prowadzenie: dr Agata Iżykowska-Uszczyk

10 maja, godz. 16.00 — Warsztaty z audiodeskrypcji fotografii Zdzisława Beksińskiego — prowadzenie: Karolina Łopata

24 maja, godz. 13.00 — Czy człowiek to natura? — warsztaty z tłumaczeniem na polski język migowy i z audiodeskrypcją w ramach cyklu „Ramię w ramię”, prowadzenie: Barbara Przerwa

29 maja, godz. 11.00 — Przystanek: Pawilon — warsztaty dla seniorów, prowadzenie: Justyna Oleksy

Wstęp z biletem za 3 zł, obowiązują zapisy.

Wydarzenia dodatkowe

13 kwietnia, godz. 17.00 — Kino Nowe Horyzonty: pokaz filmu Z wnętrza, po seansie rozmowa z dr. Adamem Sobotą i Aleksandrą Szwedo (wstęp z biletem do kina)

26 kwietnia, godz. 20.00 — Dziedziniec Pawilonu Czterech Kopuł: pokaz filmu Ostatnia rodzina w reż. J.P. Matuszyńskiego

17 maja, godz. 22.00 — Oczami człowieka — performance w ramach Nocy Muzeów, prowadzenie: Barbara Przerwa, Wojciech Grabałowski

7 czerwca, godz. 21.04 — Strategie przetrwania. Silent disco — premiera spektaklu Teatru Czterech

24 sierpnia, godz. 21.04 — Strategie przetrwania. Silent disco — spektakl Teatru Czterech na finisaż wystawy

Wstęp wolny w Pawilonie Czterech Kopuł

Spotkania z artystami z cyklu „Sztuka w dialogu”

26 kwietnia, godz. 18.00 — spotkanie z Magdaleną Hueckel, prowadzenie: Tobiasz Papuczys

26 lipca, godz. 18.00 — spotkanie z Normanem Leto, prowadzenie: Stach Szabłowski

Wstęp wolny.

Warsztaty w języku angielskim

25 kwietnia, 30 maja, godz. 17.00 — Face to face with art: Zdzisław Beksiński — workshop for adults

Wstęp z biletem na wystawę.

Oprowadzania w języku niemieckim

27 kwietnia, 11 maja, 22 czerwca, godz. 11.00

Wstęp z biletem na wystawę.