Od Korony Piastów do Europy Jagiellonów 1025‒1525

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu

Od Korony Piastów do Europy Jagiellonów 1025‒1525

10 kwietnia ‒ 30 czerwca 2025 r.

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu

ul. Fryderyka Joliot-Curie 12

W kwietniu 2025 r. obchodzimy jubileusze tysiąclecia koronacji pierwszych królów oraz pięćsetlecia hołdu pruskiego. Z tej okazji Biblioteka prezentuje najcenniejsze obiekty ze swoich zbiorów. Chodzi przede wszystkim o artefakty związane z Polską, czyli rękopisy, starodruki, mapy i ikonografię.

Stulecia, które upłynęły od koronacji Bolesława Chrobrego i Mieszka II, świadczą o długim trwaniu państwa polskiego i rozwoju jego kultury od średniowiecza do Złotego Wieku. Rok 1525 stanowi umowną cezurę ze względu na rocznicę hołdu pruskiego, lecz tego okresu nie zamyka.

Zaczęliśmy od obowiązujących 1000 lat temu wyobrażeń o naszej części świata na mapach Klaudiusza Ptolemeusza z Aleksandrii, autora monumentalnej Geographii ‒ syntezy ówczesnej wiedzy geograficznej o świecie, zawierającej m.in. mapę Sarmatia, która była pierwszym dziełem kartograficznym odnoszącym się wprost do terenów Polski.

Cenne są najstarsze oryginalne źródła historyczne przedstawiające genealogię i wizerunki Piastów od czasów legendarnych po czasy nowożytne, z których wyróżniają się m.in. wczesnonowożytne opracowania dolnośląskiego poety pochodzenia morawskiego Daniela Czepko, kolońskiego księgarza Arnolda Myliusa ‒ autora pierwszego pocztu książąt i królów Polski z 1594 r., oraz gdańszczanina Salomona Neugebauera (zm. 1615). Uwagę zwracają miedziorytnicze portrety pierwszych Piastów i opisy ich panowania.

Najcenniejszą grupę źródeł stanowią rękopiśmienne kodeksy w postaci egzemplarzy pergaminowych ‒ ręcznie iluminowanych, które są skarbem w zbiorach Biblioteki.

Najstarszy z nich, Rocznik opactwa cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim z XIII wieku, w prezentowanym fragmencie opisuje początki państwa Mieszka i Bolesława Chrobrego, bazując na nieznanych już dziś źródłach. Za to napisaną w tym samym wieku kronikę mistrza Wincentego Kadłubka (Chronika Polonorum) znajdujemy w XV-wiecznym odpisie z kolekcji sławnego bibliofila wrocławskiego Tomasza Redingera.

Z XV wieku pochodzi również bezcenny pergaminowy kodeks z żywotami św. Jadwigi. Rękopis ten powstał na zamówienie mieszczanina wrocławskiego Antoniego Horniga, a w późniejszych czasach był własnością franciszkanów konwentualnych we Wrocławiu. Zawiera ilustrowaną historię życia i czasów księżnej Jadwigi Śląskiej, za której sprawą w połowie XIII wieku w opactwie cysterek w Trzebnicy powstał Psałterz trzebnicki. Jakością złoconych iluminacji konkurować z nim mogą tylko o ćwierć wieku młodszy Psałterz klarysek wrocławskich i współczesny mu Psałterz wrocławski, którego oryginał znajduje się w Cambridge (na wystawie prezentujemy jego faksymile).

Oryginalnością i jakością iluminacji inicjałów zaskakuje jedno z najdoskonalszych dzieł śląskiego średniowiecza – Antyfonarz lubiąski z opactwa cystersów w Lubiążu (z przełomu XIII i XIV wieku). Zawiera zbiór najstarszych śpiewów liturgicznych wraz z nutami.

Jednym z najcenniejszych obiektów w zbiorach są pochodzące już z czasów jagiellońskich dwie jedyne zachowane oryginalne karty z Biblii Królowej Zofii, zwanej często od miejsca niegdysiejszego przechowywania szaroszpatacką. Jest to najstarsze tłumaczenie Starego Testamentu na język polski, wykonane w czasie wojny trzynastoletniej dla matki Kazimierza Jagiellończyka.

Najlepszym źródłem pisanym tej epoki jest kronika Jana Długosza. Na wystawie można zobaczyć II wydanie z 1615 r.

Znakomitą panoramę tych czasów przedstawia nieoceniona Kronika świata Hartmanna Schedla z 1493 r. Prezentowana jest w postaci oryginalnego drzeworytniczego inkunabułu kolorowanego ręcznie.

W tamtym czasie Jagiellonowie rywalizowali o dominację w Europie środkowej. Jednym z frontów była wojna polsko-krzyżacka zakończona podpisaniem tzw. traktatu krakowskiego ‒ zamykającego istnienie państwa krzyżackiego w Prusach. 10 kwietnia 1525 r. ostatni wielki mistrz Albrecht Hohenzollern już jako świecki książę pruski złożył na Rynku krakowskim hołd lenny królowi Zygmuntowi Staremu. I tak po pięciu wiekach pracy cywilizacyjnej Polska weszła w najlepszy okres swoich dziejów, nazwany później Złotym Wiekiem.

Zapraszamy do końca czerwca 2025 r. Zwiedzanie odbywa się wyłącznie w towarzystwie kustoszy BUWr. Zgłoszenia