M.K. Čiurlionis. Litewska opowieść

Międzynarodowe Centrum Kultury

M.K. Čiurlionis. Litewska opowieść

16 października 2015 – 31 stycznia 2016 roku

Galeria Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie

Rynek Główny 25

Wystawa jednego z najważniejszych twórców litewskich, w którego pracach można odnaleźć zarówno elementy symbolizmu, ekspresjonizmu, jak i początki poszukiwań abstrakcyjnych. Mikołaj Konstantyn Čiurlionis był artystą niezwykle wszechstronnym – komponował muzykę, uprawiał malarstwo i grafikę, pisał poezje. Wśród polskiej publiczności twórczość Čiurlionisa jest jednak mało znana, co dziwi tym bardziej, że związki artysty z polskim środowiskiem twórczym przełomu XIX i XX wieku były niezwykle silne.

W Krakowie zobaczymy blisko 100 prac – obrazów, grafik, rysunków, a także szkicowniki artysty. Do ekspozycji włączonych zostanie także kilka nagrań kompozycji muzycznych Čiurlionisa. Wszystko to złoży się na kompleksowy obraz twórcy, który wypowiadał się nie tylko poprzez plastykę, ale był również niezwykle aktywny na polu muzyki.

Nie ma granic pomiędzy sztukami – pisał Čiurlionis. – Muzyka łączy poezję i malarstwo, ma swoją architektonikę. Malarstwo może posiadać także takąż architektonikę jak muzyka i w farbach wyrażać dźwięki.

***

Kariery (…) Čiurlionis nie zrobił. Nie zdążył wypowiedzieć się do końca, a kiedy został na nowo odkryty, historia sztuki współczesnej rozdała już swoje rangi i medale. Stał się więc poprawką dla klasyfikacji. Trafił do encyklopedii i słowników. Pojawił się w wyliczankach i przypisach dla pominiętych prekursorów. Był jednym z nazwisk – haseł, którymi sprawdza się erudycję.

D. Łubieńska, „Kultura”, 09/1975

Wystawa Čiurlionisa będzie nie tylko okazją do przybliżenia artystycznego dorobku przedwcześnie zmarłego twórcy, ale równocześnie odsyłać będzie do kwestii fenomenu pogranicza, przenikania się kultur, narodowej tożsamości i złożonych relacji polsko-litewskich.

Muzyczne wartości Čiurlionis próbował wyrażać za pomocą języka plastycznego. Element muzyczny był niezwykle ważny w jego pracach malarskich – poczynając od inspiracji tytułów po stosowane rozwiązania kompozycyjne, strukturę obrazu, znaczenie parametru czasowego. Ten ważny kierunek jego poszukiwań na wystawie reprezentować będą m.in. dyptyk Preludium i Fuga (1908), Sonata gwiezdna (1908), Sonata wężowa (1908).

Równie istotną część bogatego oeuvre artysty stanowią pejzaże natury, które łączy niezwykła atmosfera i nastrojowość – mówi kuratorka wystawy, pani Natalia Żak. – To kontemplacyjne, przepełnione lirycznym pierwiastkiem kompozycje, które odczytywać można jako odbicie harmonijnej koncepcji świata.

Wśród pokazywanych prac znajdzie się m.in. słynny cykl 8 obrazów pt. Zima (1907) – jedno z ważniejszych osiągnięć twórcy, które poprzez zastosowane rozwiązania formalne bywa rozpatrywane w kontekście jego prekursorskiego wkładu w rozwój tendencji abstrakcyjnych. Wystawa akcentować będzie również związek twórczości Čiurlionisa z kulturą rodzimą – poczynając od inspiracji artysty litewskim krajobrazem, mitologią i folklorem, a kończąc na zaangażowaniu twórcy w budowanie litewskiego życia kulturalnego. Litewski kontekst rozwijać będą m.in. prace Rajgród (1907), Litewski cmentarz (1909) czy szkice do nieukończonego dzieła artysty – opery Jurata (1908).

Prezentację dopełnią elementy zaczerpnięte z prywatnego życia artysty – osób i miejsc szczególnie mu bliskich.

Krakowska wystawa stanie się okazją do przybliżenia polskiej publiczności dorobku twórcy, którego fenomen wykracza poza lokalny kontekst i zapewnia mu miejsce wśród prekursorów nowych tendencji w sztuce europejskiej początku XX wieku.

Ekspozycja jest przygotowana we współpracy z Narodowym Muzeum Sztuki M.K. Čiurlionisa w Kownie.

Kuratorzy wystawy: Natalia Żak, Vaiva Laukaitiene (Litwa). Wystawa realizowana w ramach projektu „Litwa w Krakowie. Sezon kultury 2015”.

***

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis – ur. 22 września 1875 w Oranach, zm. 10 kwietnia 1911 w podwarszawskim sanatorium „Czerwony Dwór” w Pustelniku (dziś Marki). Był uzdolniony muzycznie, uczył się, grając w nadwornej orkiestrze księcia M. Ogińskiego, którego pomoc finansowa pozwoliła mu się kształcić się w warszawskim Instytucie Muzycznym, m.in. u Antoniego Sygietyńskiego i Zygmunta Noskowskiego. Później kontynuował studia w konserwatorium w Lipsku w klasie Karola Reineckego. W 1902 wrócił do Warszawy i podjął naukę w klasie rysunkowej, a w latach 1904-1906 studia w Warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem m.in. Ferdynanda Ruszczyca i Konrada Krzyżanowskiego. Zaprzyjaźnił się wtedy z Eugeniuszem Morawskim, podobnie jak on kompozytorem i malarzem. W 1907 r. wyjechał do Wilna. Włączył się w działalność Litewskiego Towarzystwa Artystycznego i założył w nim sekcję muzyczną. Zorganizował 2. Wystawę Malarstwa Litewskiego oraz 1. Konkurs Kompozytorów Litewskich. Rozpoczął naukę języka litewskiego. W 1908 r. wyjechał do Petersburga, gdzie nawiązał kontakt z grupą malarską Świat Sztuki. Rok później ożenił się z litewską poetką Zofią Kymantaitė.

Szczególnie upodobał sobie technikę tempery. Jako grafik tworzył fluoroforty, plakaty, ilustracje do książek.

Od około 1905 r. tworzył na pół abstrakcyjne obrazy malowane techniką tempery o muzycznych tytułach (np. dyptyk Preludium i Fuga). Namalował około 300 obrazów, z których wiele wystawionych jest w Muzeum Čiurlionisa w Kownie. Ulegał wpływom Arnolda Böcklina, A.V. Beardsleya i swego nauczyciela, Ferdynanda Ruszczyca.

W abstrakcyjnych układach kompozycji zawierał impresje muzyczne. Trzyczęściowe prace malowane temperą układał w cykle niejednokrotnie wzorowane na cyklach muzycznych. Są więc cykle sonat: Sonata węża, Sonata morza, Sonata piramid, Sonata słońca, Sonata wiosenna, Sonata letnia, Sonata jesienna, dyptyki Preludium i fuga i Symfonia żałobna. (na podstawie pl.wikipedia.org)