„Maria Immaculata w otoku różańcowym” z kościoła farnego w Krośnie

Muzeum Narodowe w Krakowie

Z okazji święta Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, w Polsce znanego także jako święto Matki Boskiej Zielnej, Muzeum Narodowe w Krakowie przygotowało w ramach cyklu „Cudowna Moc Sztuki” pokaz wyjątkowego obrazu. To Maria Immaculata w otoku różańcowym z kościoła farnego w Krośnie – intrygujący wizerunek Matki Bożej, prezentowany w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka.

Obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie przedstawia Matkę Boską Niepokalanie Poczętą, wolną od grzechu pierworodnego. Pogrążona w modlitwie Maria ma pod stopami księżyc i węża, nad jej głową wzlatuje gołąb Ducha Świętego, a z chmur wychyla się, błogosławiąc, Bóg Ojciec. Obraz miał pomagać w modlitwie różańcowej, polegającej na rozważaniu piętnastu tajemnic (pięciu radosnych, pięciu bolesnych i pięciu chwalebnych). Każda z tajemnic oznaczona jest symbolem maryjnym podpisanym kolorem złotym, ujętym w kwiat róży i listowie tworzące owalny otok wokół postaci Marii.

Symbole maryjne to: speculum sine macula (zwierciadło bez skazy), scala caeli (schody do nieba), quasi plantatio rosae (jak krzewy róż), quasi palma (jak palma), fons signatus (źródło zapieczętowane), turris David (wieża Dawida), hortus conclusus (ogród zamknięty), templum Dei (świątynia Boża), porta clausa (brama zamknięta), quasi cedrus (jak cedr), puteus aquarum (zdrój wód), quasi platanus (jak platan), quasi oliva (jak oliwka), quasi cypressus (jak cyprys), porta caeli (brama nieba). Symbole pochodzą głównie ze Starego Testamentu.

Wzdłuż dolnej krawędzi obrazu biegnie napis: Tota pulchra es amica mea, et macula non est in te. Jest to cytat z Pieśni nad pieśniami 4,7 („Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja, i nie ma w tobie skazy”), od czasów wczesnochrześcijańskich odnoszony do idei Niepokalanego Poczęcia Marii.

Obraz powstał w 1630 roku i był wprawiony w tzw. Złoty Ołtarz Marii w farze w Krośnie. Jak trafił do Muzeum Narodowego w Krakowie? Pod koniec XIX wieku rozpoczęto restaurację kościoła. W 1912 roku ze względu na malowanie prezbiterium usunięto z kościoła większość wyposażenia, w tym Złoty Ołtarz Marii, który uległ zniszczeniu. Ks. Koleński kazał zerwać dawną posadzkę, a dał nową płytkową, robotnicy wtedy siekierami poczęli rozbierać wiekowe ołtarzyki, tak że misterne rzeźby uległy zniszczeniu, próchniejące części odpadły – pisał dwa lata później w liście do Dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie Feliksa Kopery Władysław Antoniewicz, nauczyciel i badacz historii Krosna. To dzięki jego interwencji do Krosna przyjechał dyrektor Kopera, by obejrzeć wycofane z kultu skarby. W liście do księdza proboszcza Antoniego Koleńskiego zaproponował przekazanie Muzeum niektórych starych zabytków ze skarbca, zapewniając, że będą eksponowane jako zabytki fary krośnieńskiej i że muzeum pokryje wszelkie koszty ich konserwacji.

Wybuch I wojny światowej wstrzymał negocjacje w tej sprawie, lecz w liście z 21 września 1915 roku proboszcz, mając na względzie krytyczną sytuację kościoła podczas działań wojennych, sam proponuje oddanie zabytków Muzeum. W nocy z 3 na 4 października Maria Immaculata w otoku różańcowym (wraz z innymi dziełami i przedmiotami) zostaje pociągiem przewieziona do Krakowa. Zabytki z fary krośnieńskiej zakupiło Muzeum Narodowe w Krakowie za kwotę 1500 koron i wiele z nich jest eksponowanych w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka.

opracowanie: KB

Motywy maryjne w zbiorach Pałacu Biskupa Erazma Ciołka

Na wystawach w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka prezentowane są znakomite dzieła dawnej sztuki sakralnej, wśród których znajdziemy wiele świadectw kultu Matki Boskiej, głęboko zakorzenionego w religijności polskiej. Przeważnie są to obrazy i rzeźby, ale pomiędzy nimi znajdziemy także kilka osobliwych zabytków, które pochodzą z kolekcji Gabinetu Numizmatycznego. Są to medale koronacyjne, zwane popularnie koronatkami. Znalazły się w galerii „Sztuka Dawnej Polski. XII–XVIII wiek” dlatego, że stanowią pamiątkę niezwykłych barokowych uroczystości, jakimi były koronacje cudownych obrazów Matki Boskiej.

Zwyczaj ten przyszedł do nas z Italii, a pierwszym ukoronowanym wizerunkiem na ziemiach polskich była Matka Boska Częstochowska, którą w roku 1717 przyozdobiono koronami przywiezionymi z Rzymu, poświęconymi przez papieża Klemensa XI. Do schyłku XVIII wieku uroczyście koronowano kilkadziesiąt obrazów maryjnych w całej Rzeczypospolitej, we wszystkich ważniejszych sanktuariach, tak łacińskich, jak i obrządku wschodniego (np. w obecnie prawosławnej Ławrze Poczajowskiej).

Obchody organizowano z niezwykłą pompą, budując efemeryczne dekoracje, rozświetlając kościoły tysiącami świec, bijąc z dział. Na koronacje ściągały nieraz z bardzo daleka wielkie tłumy szlachty, duchowieństwa i ludu, pomiędzy który rozrzucano wybite na tę okazję medale pamiątkowe – koronatki właśnie. Kilka najciekawszych okazów koronatek ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie można oglądać w Sali V (Sala barokowa) galerii „Sztuka Dawnej Polski. XII-XVIII wiek” na I piętrze Pałacu Biskupa Erazma Ciołka.

(TZ)

Informacje dla zwiedzających:

„Maria Immaculata w otoku różańcowym” z kościoła farnego w Krośnie

Pałac Biskupa Erazma Ciołka, ul. Kanonicza 17

11 sierpnia – 13 listopada 2016 roku

poniedziałki: nieczynne, wtorek-sobota: godz. 10.00-18.00, niedziela: godz. 10.00-16.00

Bilet normalny: 9 zł

Bilet ulgowy: 5 zł

Bilet rodzinny (maks. 5 osób): 19 zł

Bilet grupowy normalny (min. 15 osób): 7 zł

Bilet grupowy ulgowy (min. 15 osób): 4 zł

dzieci do 7 lat: wstęp bezpłatny

dzieci i młodzież do 16 lat: 1 zł

uczniowie i studenci do 26 lat: 1 zł

niedziela – wstęp wolny

Organizator: Muzeum Narodowe w Krakowie i Stowarzyszenie Instytut Dziedzictwa