Ks. dr Johannes Chrząszcz — górnośląski kapłan i historyk

Muzeum w Gliwicach

Ksiądz dr Johannes Chrząszcz jest uważany – obok księdza Augustina Weltzla – za najwybitniejszego historyka Górnego Śląska przełomu XIX i XX wieku. To jeden z najważniejszych przedstawicieli wczesnej fazy górnośląskiej historiografii, mistrz historycznej refleksji nad regionem. Pozostawił po sobie ogromny dorobek pisany – kilkanaście tysięcy stron, głównie w języku niemieckim, ale także polskim. Opublikował około 200 artykułów, publikacji zwartych i broszur, głównie historycznych, ale też religijnych. Jest autorem monografii Białej, Krapkowic, Prudnika, Pyskowic i Toszka, historii licznych parafii i instytucji górnośląskich oraz popularnej historii Kościoła katolickiego na Śląsku. Przygotowywał monografię Gliwic, jednak nie zdążył jej ukończyć. Razem z Arthurem Schillerem założył Muzeum Górnośląskie w Gliwicach (1905/1906), którego spadkobiercą i kontynuatorem jest Muzeum w Gliwicach. Utworzenie tej placówki dało początek muzealnictwu i badaniom dziedzictwa kulturowego w okręgu przemysłowym. Ksiądz Chrząszcz stworzył Górnośląskie Stowarzyszenie Historyczne z siedzibą w Opolu i jego organ – kwartalnik „Oberschlesische Heimat” (1904). Nakładem Muzeum w Gliwicach ukazuje się wybór pism księdza Johannesa Chrząszcza w opracowaniu i tłumaczeniu pana dr. Sebastiana Rosenbauma, pierwsza tego typu publikacja wprowadzająca do wciąż żywotnego i wartościowego dzieła ojca górnośląskiej historiografii. Oficjalna prezentacja książki nastąpi 20 kwietnia 2018 roku o godz. 17.00 w Willi Caro (ul. Dolnych Wałów 8a), podczas otwarcia wystawy Ks. dr Johannes Chrząszcz – górnośląski kapłan i historyk. Wstęp wolny.

Publikacja Muzeum w Gliwicach z wyborem pism ks. Johannesa Chrząszcza zatytułowana jest Meminisse iuvat – „wspomnienie przynosi radość”. Książka wydana przez Muzeum w Gliwicach przynosi trzydzieści tekstów o ogromnej rozpiętości stylistycznej i tematycznej, próbując oddać bogactwo pisarstwa ks. Chrząszcza. Są tu szkice autobiograficzne, które cofają nas do lat sześćdziesiątych, siedemdziesiątych, początku osiemdziesiątych XIX w. Są także klasyczne, typowe dla tego historyka i pyskowickiego proboszcza, mocno nasycone faktografią szkice monograficzne z dziejów miejscowości Górnego Śląska – w tym Gliwic. Ale towarzyszą im również krótkie etnograficzne przyczynki, w których odbija się zainteresowanie autora historią codzienności, jego upodobanie do rzeczy błahych, do zamierających obrzędów, zabobonów i przesądów. Nie zabrakło też pism dewocyjnych – Chrząszcz był wszak katolickim kapłanem, duszpasterzem i pozostawił po sobie kilkadziesiąt książeczek i broszur w formie modlitewników, śpiewników, żywotów świętych.

Ks. Johannes (Jan) Chrząszcz urodził się 27 IV 1857 r. w Mionowie w powiecie prudnickim. Uczęszczał do szkół w Głogówku, Prudniku, Głubczycach, Wrocławiu i Opolu, gdzie złożył maturę w 1877 r. Jego studia teologiczne na uniwersytecie wrocławskim przypadły na czas Kulturkampfu, kiedy zamknięte było seminarium, dlatego święcenia kapłańskie otrzymał w 1881 r. w Pradze. W 1888 r. obronił pracę doktorską poświęconą apokryficznej Ewangelii Hebrajczyków. W latach 1883-1891 pracował jako katecheta w królewskim katolickim gimnazjum w Gliwicach, przyczynił się do powstania tamtejszego konwiktu dla chłopców. Od 1890 r. był proboszczem w parafii św. Mikołaja w Pyskowicach. Zmarł 28 II 1928 r. i został pochowany na cmentarzu św. Stanisława w Pyskowicach.