Mistrzowie światła

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Mistrzowie światła. Witraże i obrazy malowane pod szkłem

5 listopada 2014 — 4 stycznia 2015 r.

Kurator wystawy: Elżbieta Gajewska-Prorok

Pierwsza pełna prezentacja znakomitej kolekcji witraży Muzeum Narodowego we Wrocławiu, która od kilkudziesięciu lat nie mogła być wystawiana z powodu złego stanu zachowania. Jej konserwację przeprowadzono w 2013 r. dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i za to wyjątkowe w polskim muzealnictwie przedsięwzięcie Muzeum otrzymało pierwszą nagrodę w XXXIV Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2013.

Muzeum Narodowe może pochwalić się największą i najcenniejszą w Polsce kolekcją witraży, która liczy około 90 zabytków powstałych w okresie od średniowiecza do początków XX wieku. Najcenniejszym z nich jest zespół witraży renesansowych powstałych w pracowniach śląskich i wrocławskich, w którego skład wchodzą: kwatery z herbami rodów mieszczańskich z 1586 (pochodzą z wrocławskiego kościoła św. Krzysztofa), witraże z herbami szlachty śląskiej z 1615 r. oraz witraże wotywne i cechowe. Witraż z godłem cechu sukienników z 1551 r. jest największym renesansowym witrażem w Polsce.

– W polskich zbiorach renesansowe witraże są ogromną rzadkością – tłumaczy Elżbieta Gajewska-Prorok, kustosz Działu Szkła Muzeum Narodowego – te znajdujące się w naszych zbiorach są tym bardziej cenne, ponieważ są dziełami mistrzów wrocławskich i śląskich, bo powstały na Śląsku lub we Wrocławiu i zdobiły tutejsze budowle.

Najstarsze witraże znajdujące się w zbiorach Muzeum pochodzą z okresu średniowiecza, przedstawiają scenę Zwiastowania i postaci świętych. Zostały wykonane w Austrii, dekorowały jeden z tamtejszych kościołów. W XIX w. kupił je śląski arystokrata i wykorzystał do ozdoby będącego jego własnością zamku w Grodźcu (koło Złotoryi). Najwartościowsze pod względem artystycznym są tzw. witraże gabinetowe zgromadzone przez rodzinę von Brandenburg i zdobiące krużganki ich zamku w Domanicach koło Świdnicy. Do niezwykle cennych i bardzo rzadkich należą obrazy szklane wykonane w technikach eglomizacji – złocenia, srebrzenia i malowania pod szkłem. Technika églomisé – z racji użycia szlachetnych kruszców – była bardzo kosztowna i nietrwała. W zbiorach Muzeum znajduje się 18 zabytków wykonanych w tej technice, do najcenniejszych należą: ołtarzyk domowy z XVI w. i dekoracja drewnianej skrzynki z początku XVII w.

Pochodzenie kolekcji

Cześć zabytków pochodzi ze zbiorów wrocławskiego Museum Schlesischer Altertümer (Muzeum Starożytności Śląskich), do którego trafiały z prywatnych kolekcji. Wiele z nich zostało przekazanych do Muzeum Śląskiego (obecnie Muzeum Narodowego) w latach 60. i 70. XX w. przez konserwatora wojewódzkiego. Wszystkie witraże – pochodzące z dawnych zbiorów wrocławskich i te, które zostały przywiezione w latach powojennych z niszczejących pałaców dolnośląskich – były w złym stanie.

– Historia wrocławskiej kolekcji jest doskonałym, wręcz wzorcowym dowodem na to, iż idea samego muzeum – jako instytucji wypełniającej swoje statutowe powinności – jest w dalszym ciągu w pełni aktualna – pisze dr hab. Piotr Oszczanowski we wstępie do katalogu wystawy. – To na muzealnikach spoczywa ten sam, jakże odpowiedzialny i niezmienny obowiązek – ratowania, konserwowania, inwentaryzowania, badania, a wreszcie upowszechniana i upubliczniania powierzonych ich opiece zbiorów. W przypadku naszej kolekcji witraży wszystkie te zadania zostały wypełnione z wielkim powodzeniem. Wyjątkową wartością wrocławskiej kolekcji pozostaje to, iż została ona „odzyskana” dla muzeum. To tylko dzięki ogromnemu wysiłkowi konserwatorów, którzy uratowali te – tak mocno doświadczone przez czas i różnego typu kataklizmy, a w swej konstrukcji doprawdy bezbronne i jakże kruche – dzieła sztuki witrażowej, dzisiaj możemy je prezentować publicznie i podziwiać.

Konserwacja

Wszystkie witraże zostały poddane konserwacji i restauracji oraz specjalistycznym badaniom w latach 2013-2014 dzięki dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz w ramach projektu badawczego finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki. Większość prac przeprowadzono w specjalistycznej pracowni Witraże. Beata Oleszczuk we Wrocławiu, trzy kwatery z Grodźca poddane zostały konserwacji w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

– To konserwacja pokazowa – wyjaśnia Elżbieta Gajewska-Prorok – pierwsza i jedyna w polskim muzealnictwie konserwacja tak dużego i cennego zespołu dzieł sztuki witrażowej. Podczas prac scalono zespół kwater średniowiecznych z Grodźca i okien z zamku w Domanicach, zrekonstruowano ubytki szkła i malatur w renesansowych, barokowych i XIX-wiecznych witrażach, oczyszczono z dawnych klejeń i powtórnie sklejono oraz przywrócono profile ołowiane w kwaterach herbowych z kościoła św. Krzysztofa i innych witrażach renesansowych, naprawiono i oczyszczono ramy drewniane i metalowe z XVIII i XIX w.

Na wystawie będą prezentowane wyniki badań i dokumentacje konserwatorskie.

Wystawie będzie towarzyszył katalog Mistrzowie światła. Witraże i obrazy zdobione w technice eglomisé w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Muzeum Narodowe, pl. Powstańców Warszawy 5, Wrocław