Młoda Polska

Muzeum w Gliwicach

Wystawa sztuki zatytułowana Młoda Polska przyprawia o zawrót głowy. Zgromadzono na niej ponad pięćdziesiąt znakomitych prac malarskich, rzeźbiarskich i graficznych najwybitniejszych artystów okresu Młodej Polski: Stanisława Wyspiańskiego, Olgi Boznańskiej, Jacka Malczewskiego, Włodzimierza Tetmajera, Konstantego Laszczki, Władysława Ślewińskiego i wielu, wielu innych. Dzieła pochodzące ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie można oglądać w Willi Caro i Czytelni Sztuki (ul. Dolnych Wałów 8A) od 15 maja do 19 września 2021 r. Gliwicka ekspozycja przybliża wielowymiarowy fenomen młodopolskiej twórczości, w której obecne są zarówno tendencje kształtujące europejski modernizm, czyli: idea wyzwolenia sztuki, jaskrawy indywidualizm, bunt wobec świata filistrów i mieszczańskiej moralności, odejście od realizmu i naturalizmu, nakierowanie ku podświadomości i temu, co nadprzyrodzone, jak i wciąż niewygasły, wielki romantyczny spór o „sprawę polską” i pozostającą w niewoli Rzeczpospolitą. Prezentowane na wystawie prace, pieczołowicie wybrane z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, jak w soczewce skupiają zasadnicze dla sztuki Młodej Polski wątki.

Przełom XIX i XX wieku był w polskim życiu kulturalnym okresem wzmożonej intelektualnej i artystycznej aktywności i szczególnego ożywienia sztuki we wszystkich jej dziedzinach. Zmiany w sztuce zapoczątkował epizod impresjonistyczny, związany z powrotem z Paryża w 1890 roku Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego, którzy w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta zaprezentowali swoje malarstwo inspirowane twórczością Klaudiusza Moneta. Obok formy impresjonistycznej około 1900 roku pojawiła się w sztuce polskiej secesja, posługująca się falistą, niespokojną linią, asymetrią, grubym i wyrazistym konturem ograniczającym konkretne plamy barwne. Faliste, secesyjne linie i kształty najbardziej wyraziste stały się w twórczości Stanisława Wyspiańskiego, Władysława Ślewińskiego, a także w rzeźbiarskich pracach Konstantego Laszczki.

Estetykę sztuki przełomu XIX i XX wieku zdominował jednak symbolizm, który wyrósł z inspiracji mroczną filozofią Artura Schopenhauera, Fryderyka Nietzschego czy Stanisława Przybyszewskiego. Kompozycje przesiąknięte tajemniczością były odbiciem duszy artysty, co szczególnie czytelne stało się w malarstwie pejzażowym, pełniącym funkcję „pejzażu wewnętrznego” duszy twórcy. Symbolizm przesycony melancholią przenikał do malarstwa portretowego, w którym widać osoby zazwyczaj zamyślone, smutne i pozbawione uśmiechu, patrzące na nas np. z wyrafinowanych konterfektów malowanych przez Olgę Boznańską.

Szczególne nastroje pojawiają się w portretach największego polskiego symbolisty – Jacka Malczewskiego, w których bohaterowie wplątywani byli w nie zawsze zrozumiałe sytuacje symboliczne. Towarzyszą im również harpie, nimfy, fauny, meduzy, chimery, uskrzydlone anioły, satyry czy syreny mające swoją genezę w wierzeniach ludowych, w mitologii, a przede wszystkim w ikonografii romantyzmu. W końcu lat osiemdziesiątych XIX wieku modne artystycznie zaczęły być podkrakowskie Bronowice, które stały się swoistą kolonią artystyczną odwiedzaną przez artystów ze środowiska krakowskiego; osiadł tam Włodzimierz Tetmajer ożeniony z córką bronowickiego chłopa Anną Mikołajczykówną, a w którego domu odbyło się w 1900 roku wesele Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny (siostry Anny) – rozsławione dzięki dramatowi Stanisława Wyspiańskiego, który w swojej symbolice wyszedł daleko poza bronowicką chatę.

Od dekadenckich nastrojów końca wieku, a z historiozofią romantyczną, podbudowaną twórczością Jana Matejki, zwrócono się ku dziejom Polski, szczególnym zainteresowaniem darząc Wzgórze Wawelskie i Katedrę krakowską. Te inspiracje czytelne są przede wszystkim w literackiej i malarskiej twórczości Stanisława Wyspiańskiego, ale tematyka związana z odkryciem grobów pojawia się również u Leona Wyczółkowskiego, który stworzył cykl obrazów olejnych, pasteli i płaskorzeźb z powtarzającym się motywem sarkofagów, będący niemal dosłowną ilustracją wiersza Leopolda Staffa Sarkofagi.

Wernisaż online