Nie tylko Bauhaus. Międzywojenna fotografia niemiecka i polskie tropy

Międzynarodowe Centrum Kultury

Nie tylko Bauhaus. Międzywojenna fotografia niemiecka i polskie tropy

Międzynarodowe Centrum Kultury, Rynek Główny 25

Zapraszamy od 8 maja do 1 sierpnia 2021 roku

Burzliwe lata Republiki Weimarskiej oraz fotograficzne medium u progu globalnej ekspansji prezentuje wystawa, którą Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie świętuje trzydziestolecie działalności.

Gdy powojenny świat wymyślał się na nowo, fotografia stała się, obok filmu, nowoczesnym środkiem wyrazu artystycznego, komunikacji i dokumentacji. Towarzyszyła swojej epoce w jej rozwoju, ukazując ją z różnorodnych perspektyw. Przechodziła liczne przemiany tematyczne i estetyczne, wsparta nowatorskimi technikami filmowymi i drukarskimi, zyskała wyjątkową jakość i siłę oddziaływania. Obraz fotograficzny stawał się nie tylko równie ważny jak słowo, ale – co niezwykle istotne – masowy.

Wystawa Nie tylko Bauhaus. Międzywojenna fotografia niemiecka i polskie tropy to z jednej strony opowieść o usilnym pragnieniu normalności i złotych latach dwudziestych XX wieku pozwalających odetchnąć od wojennego koszmaru, z drugiej – o społeczeństwie pokonanych, doświadczeniu kryzysu ekonomicznego, o narastających napięciach, które wyniosły Adolfa Hitlera na szczyt władzy. Dopełnieniem jest polska fotografia tego czasu, która wchodząc w dialog z niemieckimi przykładami, daje impuls do porównań, eksponowania różnic i podobieństw związanych z polityczno-społecznym doświadczeniem tamtych lat i poszukiwaniami nowego języka fotografii. Wystawa nie tylko przybliża kontekst kulturowy międzywojnia, ale jest jednocześnie opowieścią o fotografii w jej różnych wymiarach: artystycznej, eksperymentalnej, ale też skupionej na „tu i teraz” – reportażowej, dokumentalnej, reklamowej czy modowej.

Powstała jako swego rodzaju kontynuacja prezentowanych w Galerii MCK ekspozycji o architekturze niepodległości w Europie Środkowej (2018–2019) oraz środkowoeuropejskiej awangardzie (2019), pokazujących kulturę młodych państw powstałych po Wielkiej Wojnie w naszej części kontynentu. – Działalność naszej instytucji koncentruje się na refleksji nad pojęciem dziedzictwa kulturowego i na fenomenie pamięci, szczególnie ciekawym w Europie Środkowej, tak mocno doświadczonej przez historię XX wieku. Nie może zatem dziwić obecność sztuki i architektury Niemiec w naszym programie. Warto przypomnieć, że pierwszą wystawą w Galerii MCK była prezentacja grafiki wybitnego niemieckiego artysty Georga Baselitza (we współpracy z Międzynarodowym Triennale Grafiki). Tamta i obecna prezentacja spinają jak klamra trzydzieści lat wysiłków na rzecz propagowania najciekawszych artystów i zjawisk kulturowych Europy Środkowej przy Rynku Głównym 25 w Krakowie – mówi pani Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektor MCK. Współczesny kontekst historyczno-czasowy wyznacza również trzydziesta rocznica ratyfikacji traktatu granicznego na Odrze i Nysie, który zamykał niezwykle skomplikowany problem w dwudziestowiecznych relacjach pomiędzy Polską i zjednoczonymi Niemcami.

Wystawa jest wyselekcjonowaną i uzupełnioną o polskie paralele wersją ekspozycji Fotografia w Republice Weimarskiej (2019–2020), prezentowanej w Reńskim Muzeum Krajowym w Bonn. Niemieccy kuratorzy zainspirowani Atlasem obrazów Mnemosyne Aby’ego Warburga zdefiniowali dla jej celów czternaście głównych obszarów tematycznych, by ukazać najważniejsze wydarzenia, motywy społeczne, a przede wszystkim estetyczne tendencje i wizualne fenomeny tamtego czasu. Dziewięć z nich: rewolucja i narodziny republiki, taniec, portret, moda i fotografia, praca, Nowe Widzenie, sport, blask i niedola, epilog – pokazane zostaną w Galerii MCK.

Ramę historyczną części niemieckiej wyznaczają lata 1919–1933. Polskie przykłady uwzględniają również późniejsze obiekty, na co pozwala uniwersalny charakter prezentowanych zjawisk i odmienna niż niemiecka dynamika rozwoju samej fotografii w Polsce. – To swoisty atlas obrazów przybliżających tę pełną kontrastów epokę. Fotografie artystów tej miary, co Martin Munkácsi, Albert Renger-Patzsch, Martin Badekow, Hugo Erfurth czy Lotte Jacobi, zestawione są z polskimi przykładami z okresu międzywojennego. Ten dodatkowy kontekst pozwala – mimo, wydawałoby się, różnych doświadczeń – ukazać uniwersalny charakter zachodzących zjawisk, ale też spojrzeć na polsko-niemieckie tropy przez pryzmat mikrohistorii, konkretnych miejsc i ludzi. Międzywojnie to świat obrazów – mówi polska kuratorka wystawy, pani Natalia Żak.

Fotografia osadzona w codzienności, nauce i technologii wydawała się artystom awangardowym czymś więcej niż jedynie nową metodą tworzenia obrazu – pozwoliła bowiem zmienić paradygmat wizji i przedstawiania rzeczywistości. Jednym z nowoczesnych kierunków estetyki fotograficznej stała się Nowa Rzeczowość, postulująca obiektywne przedstawianie świata oraz „czystość” języka wizualnego. Jednak poważne zmiany w życiu politycznym, obyczajowym, społecznym i technologicznym obok jasnych stron miały także swoje cienie. Zmieniające się warunki pracy, kryzys gospodarczy, masowe bezrobocie, nędza znalazły swoje odbicie w fotografii, która z jednej strony działała jako medium kształtujące poglądy, z drugiej zaś służyła politycznej, propagandowej manipulacji.

Wielowątkowość narracji przekłada się na prezentowane na wystawie gatunki fotograficzne w postaci ponad trzystu klasycznych odbitek, ale też książek i czasopism, bo to one właśnie kształtowały imaginarium człowieka dwudziestolecia. Zwiedzający będą mogli podziwiać prace takich twórców jak Marcin Munkácsi, mistrz fotografii prasowej, znany z dynamicznych kompozycji fotograficznych, August Sander, autor wybitnych portretów socjologicznych, Albert Renger-Patzsch, czołowy przedstawiciel Nowej Rzeczowości, Yva (Elżbieta Neuländer-Simon), słynąca z fotografii mody, Karol Blossfeldt, znany z precyzyjnych fotografii roślin, Alfred Eisenstaedt, ojciec fotożurnalizmu, czy pochodząca z Poznania fotografka Karolina Jacobi. Polskich mistrzów reprezentują m.in. Aleksander Krzywobłocki, artysta specjalizujący się w surrealistycznych fotografiach, awangardowy Janusz Maria Brzeski, „Leicarka” Zofia Chomętowska, mistrz fotografii portretowej Benedykt Jerzy Dorys, nestor polskiego piktorializmu Jan Bułhak czy Henryk Poddębski, wybitny fotoreportażysta i kronikarz II RP.

Dopełnieniem twórczości spod znaku klasyków niemieckiej fotografii epoki Weimaru będą nazwiska, które dla polskiej publiczności mogą być odkryciem – jak związany z Bauhausem Kurt Kranz czy Jan Bresler, reprezentujący zjawisko fotografii robotniczej, będącej przykładem na masowy charakter i demokratyzację fotografii.

Ekspozycja jest rezultatem wieloletniej współpracy MCK z Landschaftsverband Rheinland (LVR) w Bonn, dzięki której zaprezentowano polskiej publiczności dwie wystawy: Polowanie na awangardę. Zakazana sztuka w Trzeciej Rzeszy (2011–2012) oraz Max Ernst. Sny ornitologa (2016). Ta ostatnia uświetniała jubileusz dwudziestopięciolecia MCK, z kolei Nie tylko Bauhaus towarzyszy trzydziestym urodzinom Centrum. Jest także kolejną z ekspozycji w Galerii MCK prezentujących sztukę niemieckich artystów, przygotowaną na dziewięćdziesiątą rocznicę powstania najsłynniejszej szkoły projektowania skupiającej wybitnych architektów i designerów XX wieku. Programowo wpisuje się także w cykl wystaw MCK poświęconych fotografii.

Fotografie pochodzą z niemieckich kolekcji: Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur der Sparkasse KölnBonn, ullstein bild, Süddeutsche Zeitung Photo i prywatnej kolekcji Eryka Rémy’ego.

Polskie tropy mogły zostać zobrazowane dzięki materiałom udostępnionym przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Krakowa, Muzeum Fotografii w Krakowie, Bibliotekę Naukową PAU i PAN w Krakowie, Bibliotekę Główną Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Bibliotekę Śląską w Katowicach, Muzeum Historii Katowic, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Wydawnictwo GiA, Muzeum Górnictwa w Zabrzu, Fundację Archeologia Fotografii i Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Organizatorzy: Międzynarodowe Centrum Kultury, Reńskie Muzeum Krajowe w Bonn, Fototeka Niemiecka w Dreźnie, Fundacja F.C. Gundlacha w Hamburgu. Koncepcja programowa MCK: Agata Wąsowska-Pawlik, Łukasz Galusek.