Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918

Muzeum Narodowe w Warszawie

Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918

26 października 2018 – 17 marca 2019 roku

Szli krzycząc: „Polska! Polska!” – wtem jednego razu
Chcąc krzyczeć zapomnieli na ustach wyrazu…

Juliusz Słowacki

Jak drogę do niepodległości widzieli artyści? Ekspozycja Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918 zestawia artystyczne przedstawienia wydarzeń historycznych i politycznych dwóch pierwszych dekad XX wieku z przemianami polskiej sztuki u progu odrodzonego państwa. Dziełom ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie towarzyszą prace współczesnych twórców – Piotra Uklańskiego oraz Przemysława Trusta Truścińskiego, podejmujące dialog z tematyką wojny, niepodległości, sztuki narodowej. Wystawa wieńczy projekt „3 × Niepodległa w Muzeum Narodowym w Warszawie”.

Na wystawie można zobaczyć powstałe na początku XX wieku prace przybliżające nieoczywisty i bolesny proces odzyskiwania niepodległości. Kurator ekspozycji starał się stworzyć obraz bliski emocjom, jakie towarzyszyły świadkom tamtych wydarzeń, a zarazem odmienny od ukształtowanego przez ostatnie kilkadziesiąt lat stereotypu.

– Obraz czasów Wielkiej Wojny i odzyskania niepodległości jest w polskiej wyobraźni zbiorowej niewyraźny, zatarty. Przyświecała nam intencja, by go przybliżyć poprzez znakomite zbiory dzieł z tego okresu przechowywane w Muzeum Narodowym w Warszawie. Będzie to wystawa odbiegająca od „niepodległościowego szablonu”. Zaprezentujemy liczne prace nigdy lub od dawna współczesnym widzom niepokazywane – mówi kurator wystawy, pan dr Piotr Rypson, pełniący obowiązki dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie.

Dziesięć części ekspozycji ułożono w porządku chronologicznym i tematycznym. Wystawę rozpoczynają lata 1905–1907 i okres Wielkiej Wojny, zamykają zaś wydarzenia związane z walkami o granice odrodzonej Rzeczypospolitej, wyłonieniem Sejmu Ustawodawczego i wyborem prezydenta Gabriela Narutowicza. Narracja wystawy jest również zaproszeniem do udziału w debacie na temat kształtowania tożsamości narodowej po I wojnie światowej i poszukiwania form i treści dla sztuki narodowej.

Przygotowania do ekspozycji ujawniły wiele prac ważnych, a niepokazywanych od niemal stu lat. Są to m.in. rzeźby przedstawiające Józefa Piłsudskiego, dzieła dokumentujące losy ludności cywilnej podczas Wielkiej Wojny, wśród nich obraz Uchodźcy Jana Rembowskiego z 1915 roku, a także wypożyczone z Żydowskiego Instytutu Historycznego cykle Abla Panna i Wilhelma Wachtla. Także zapomniane malarskie wizje Stanisława Fabijańskiego, prezentujące wojenny dramat, czy fotografie Jana Neumana. Na ekspozycji znajduje się również jeden z nielicznych polskich obrazów w stylistyce futurystycznej – Szarża Jerzego Hulewicza.

Prezentowane fragmenty Wesela w reżyserii Andrzeja Wajdy, rejestracja spektaklu Wielopole, Wielopole Tadeusza Kantora oraz realizacje Piotra Uklańskiego i Przemysława Trusta Truścińskiego stanowią artystyczne interwencje w zespoły dzieł dawniejszych.

Wątki niepodległościowe zestawiono z nowymi, dynamicznie rozwijającymi się tendencjami artystycznymi pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Koniec I wojny światowej zwiastował wzrost zainteresowania sztuką narodową, łączącą nowoczesność z elementami tożsamościowymi, lokalnymi. Obok dzieł artystów związanych z ugrupowaniami awangardowymi, jak Bunt i Formiści, na wystawie prezentowane są prace artystów ukraińskich związanych ze środowiskiem lwowskim oraz twórców awangardy żydowskiej, aktywnych w Łodzi, Warszawie i innych miastach Polski.

Wystawa rozpoczyna się w miejscu, w którym przed czterdziestu laty kończyła się w Muzeum Narodowym w Warszawie ekspozycja Droga do Niepodległości. Wystawa malarstwa, rysunku i grafiki XIX i pocz. XX w. zorganizowana dla uczczenia 60. rocznicy odzyskania niepodległości; jej kuratorami byli pani Agnieszka Morawińska i pan Andrzej Rottermund. We wstępie broszury towarzyszącej ekspozycji z 1978 roku dyrektor Stanisław Lorentz pisał: Cofamy się tą wystawą w przeszłość, w długi okres niewoli, trwający od roku 1795 do 1918, a więc ponad sto dwadzieścia lat. […] Sześćdziesiątą rocznicę tego wydarzenia uznaliśmy za okazję do pokazania w rzadko u nas stosowanym porządku tematycznym, a nie chronologicznym, dzieł […], które odzwierciedlają dzieje narodowej myśli, rozwój wydarzeń i wyobraźni artystycznej, etapu trudnej polskiej drogi do niepodległości. Kuratorski zabieg zmniejszył niebezpieczeństwa związane z politycznie ryzykowną tematyką, budzącą zainteresowanie cenzury. Porozbiorowe rozterki zostały wówczas ledwie zasygnalizowane poprzez dzieła polskich mistrzów: Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Witolda Wojtkiewicza, Andrzeja Wajdy.

To różnica podstawowa w stosunku do obecnej wystawy – najważniejsza część Krzycząc: Polska!… dotyczy okresu Wielkiej Wojny, odzyskania niepodległości i walk o kształtowanie granic Rzeczypospolitej oraz narodzin nowej estetyki.

Pokaz z 1978 roku wieńczył obraz Jacka Malczewskiego Polonia, symbol walki i nadziei. Obecną ekspozycję zamykają natomiast trzy nieproporcjonalnie reprezentowane w sztuce tematy: powołanie Sejmu Ustawodawczego, polityczne zabójstwo pierwszego prezydenta RP oraz wszechobecny kult Marszałka Józefa Piłsudskiego, z oczywistych powodów na poprzedniej wystawie pominięty.

Na wystawie znajdują się prace powstałe tuż przed odzyskaniem niepodległości – dzieła Jacka Malczewskiego, Zofii Stryjeńskiej, Tadeusza Makowskiego, Witolda Wojtkiewicza i dziesiątków innych artystów zamieszkałych na ziemiach polskich i poza nimi. Ukazana została walka o niepodległość Polski, jej główni aktorzy, uwiecznieni na obrazach i w portretach Wojciecha Kossaka, Stanisława Fabijańskiego, Władysława Wankiego, Leopolda Gottlieba, Leona Wyczółkowskiego, a także udział polskich artystów w działaniach wojennych i pokazany przez nich obraz wojny i walki o niepodległość.

Obiekty prezentowane na wystawie, obrazy, rzeźby, grafiki i rysunki, niemal w całości pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Ekspozycję uzupełniają dzieła wypożyczone z Muzeów Narodowych w Kielcach, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, Muzeum Wojska Polskiego, krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Biblioteki Jagiellońskiej.

W programie towarzyszącym wystawie znajdują się oprowadzania, wykłady i warsztaty rodzinne. Muzeum zaprasza na pokazy kina niemego z muzyką na żywo oraz warsztaty dla młodzieży z Przemysławem Trustem Truścińskim. Odbędą się również współorganizowane z przedstawicielami mediów debaty poświęcone zagadnieniom tożsamości narodowej, pamięci zbiorowej czy sztuce narodowej. Szczegółowy program

Muzeum Narodowe w Warszawie, aleje Jerozolimskie 3, godziny otwarcia: wtorek–czwartek: godz. 10.00–18.00, piątek: godz. 10.00–21.00, sobota–niedziela: godz. 10.00–18.00, poniedziałek: nieczynne.

Bilety do kupienia w kasach oraz online. 11 listopada wstęp wolny.