Oblicza czasu

Muzeum w Gliwicach

Oblicza czasu. Zegary z kolekcji Muzeum w Gliwicach i Muzeów Narodowych w Krakowie i we Wrocławiu

Zegary to bez wątpienia jedne z najbardziej fascynujących mechanizmów, dzięki nim bowiem zbliżamy się do tajemnicy upływającego czasu. Rąbka tej tajemnicy – za pomocą czasomierzy z minionych epok – uchyli Muzeum w Gliwicach na najnowszej wystawie. Pokaz kolekcji zegarów i zegarków zgromadzonych w naszych zbiorach, z których najstarsze pochodzą z XVIII stulecia, stanie się okazją do wędrówki śladami czasu w kulturze. Tytułowe oblicza czasu to nie tylko tarcze zegarów – zgromadzonym na wystawie mechanizmom towarzyszyć będą obrazy i grafiki, dla których inspiracją stały się czas i wpisane w niego przemijanie i trwanie. Oprócz zegarów i dzieł ze zbiorów gliwickiego muzeum zobaczymy także eksponaty wypożyczone z Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Zakochanych w wystawie Młoda Polska ucieszy zapewne informacja, że wśród nich znajdą się obrazy Olgi Boznańskiej i Bronisławy Rychter-Janowskiej. Kuratorem ekspozycji jest pani Patrycja Gwoździewicz, historyk sztuki, kierownik Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Muzeum w Gliwicach. Wystawa Oblicza czasu… dostępna będzie dla zwiedzających w Willi Caro (ul. Dolnych Wałów 8a) od 4 marca do 12 czerwca 2022 r. Warto znaleźć nieco czasu na spotkanie z czasem i zegarem – jego nieodłącznym atrybutem.

Wystawę tworzą trzy wątki tematyczne. Pierwszy z nich nakierowuje naszą uwagę wprost na czasomierz jako zabytek, tajniki jego mechanizmu, ale też konserwacji. Ekspozycja przybliży historię form zegarów – od słonecznych po mechaniczne. Będzie się można zapoznać z wybranymi aspektami chronometrii, a także dowiedzieć się, jakie wyzwania przed muzealnym konserwatorem stawiają zegary. Wątek drugi wiąże się z przestrzenią symboliczną, ku której prowadzi nas zegar – nieodłączny atrybut czasu i przemijania. Właśnie przemijaniu poświęcona będzie ta część ekspozycji, wzbogacona o prezentację obrazów i grafik z Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum w Gliwicach o tematyce wanitatywnej oraz najcenniejszych zegarów. Jednak czas to nie tylko momenty przejścia czy „przełomu”, o których przypominają wydzwaniane na zegarze kuranty czy wybijane pełne godziny. To także miarowy ruch wahadła pomiędzy, wcale nie mniej istotny. I dlatego część trzecia wystawy poświęcona będzie zegarom jako nieodłącznemu elementowi codzienności. Znajdziemy w niej obrazy wybitnych polskich artystek: Olgi Boznańskiej i Bronisławy Rychter-Janowskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, a także kolekcję zegarków kieszonkowych i sentymentalne pamiątki rodzinne, których obecność może wywoła w zwiedzających własne wspomnienia.

O kolekcji zegarów Muzeum w Gliwicach i samej wystawie mówi kurator Patrycja Gwoździewicz:

Zegary zgromadzone w Muzeum w Gliwicach są zbiorem różnorodnym. Od czasów założenia w 1905 r. do roku 1944 trafiło do muzeum kilkanaście zegarów i zegarków opisywanych w ówczesnych inwentarzach jako: stare, interesujące, rzadkie. Prezentują różny poziom wykonania i przeznaczenia. Od zegarów „ludowych”, powszechnych w zamożniejszych gospodarstwach wiejskich i miejskich, po zegary w obudowach „stylowych” oraz zegarki kieszonkowe najlepszych francuskich i szwajcarskich wytwórni. Trafiały do muzeum jako dary bądź zakupy. Pierwszym zegarem w kolekcji jest kamienny zegar słoneczny ofiarowany przez księdza Jana Chrząszcza (jednego z pomysłodawców i założycieli Muzeum). Zegar znajdował się w ogrodzie parafii w Pyskowicach, nosi datę 1808 r.

Wśród osób, od których pozyskano zegary lub zegarki w okresie międzywojennym byli m.in.: Simon Macha, Koslovski – właściciel dóbr ziemskich, Pani Koehler, woźny szkolny, zegarmistrz Kraja z Gliwic, zegarmistrz Richter. W okresie powojennym muzeum pozyskało kilka zegarów jako dary: m.in. zegar porcelanowy z figurą trubadura, zakupiono do zbiorów bardzo cenny angielski zegar muzyczny z okresu georgiańskiego, kilka obiektów trafiło także jako przekazy straży granicznej.

W kolekcji wyróżniają się zegary wiedeńskie z okresu późnoklasycystycznego i biedermeieru. Są zegary szwarcwaldzkie od XVIII do XIX w., w tym zegar ze szklanymi dzwonkami. W skład zbioru wchodzą także zegary szafkowe, szafowe podłogowe, ramowe, obrazowe, powozowe, a także niekompletne: same obudowy, mechanizmy.

Ze zbiorów graficznych Muzeum w Gliwicach pochodzą litografie ukazujące cykl poświęcony obyczajowości związanej z ceremonią pogrzebową z początków XIX wieku widzianą oczyma francuskiego malarza przebywającego w Rzymie – Antoine Jeana-Baptiste’a Thomasa – oraz motywy związane z przemijaniem w stylu secesji oraz ekspresjonizmu.

Aby dopełnić obraz szczególnie licznych od XIX wieku czasomierzy domowych pokazujemy kilkanaście zegarów ze złoconego brązu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.

Alegorie przemijania prezentują obrazy z XVII–XVIII wieku z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, a codzienność – obrazy Olgi Boznańskiej i Bronisławy Rychter-Janowskiej z Muzeum Narodowego w Krakowie. W naszym trwaniu w codzienności i pamięci o czasie minionym nie sposób przejść obojętnie obok pamiątek: zegarków po babciach i dziadkach, budzików po ojcach, czasem o popsutych mechanizmach, z którymi trudno się rozstać.