Jesteś tutaj: Ogłoszenia i aktualności » Konferencje i prelekcje » Kraków: Odesa. Długi wiek XX w sztuce
Międzynarodowe Centrum Kultury
Rynek Główny 25, Kraków
Historia sztuki w Odesie w XX wieku to opowieść o ewolucji i poszukiwaniu narodowej tożsamości, zwieńczona wojną, lecz także nadzieją na odbudowę i kontynuację dziedzictwa. Prezentuje ją najnowsza wystawa Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie.
Sztuka w Odesie, ukraińskim mieście położonym na brzegu Morza Czarnego, zawsze odzwierciedlała bogactwo kulturowe, zróżnicowane wpływy oraz wydarzenia, które kształtowały historię tego regionu w XX wieku. Dziś miasto znajduje się na linii frontu, a większość inicjatyw artystycznych została przerwana wybuchem pełnoskalowej wojny w 2022 roku. Wiele zabytków architektury oraz dzieł sztuki uległo zniszczeniu.
Wystawa Odesa. Długi wiek XX w sztuce, przygotowana przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie wspólnie z głównymi instytucjami odeskimi, wpisuje się w szerszą inicjatywę polsko-ukraińską, wspomagającą wywóz (choćby okresowy) z Ukrainy dzieł sztuki na czas działań wojennych. Pomysł na organizację ekspozycji zrodził się na Kongresie Generalnym Międzynarodowej Rady Muzeów (ICOM) w Pradze w sierpniu 2022 roku. Inicjatorem przedsięwzięcia było Odeskie Narodowe Muzeum Sztuki, a w projekt zaangażowały się także Muzeum Sztuki Współczesnej w Odesie i Odeskie Muzeum Literatury.
Dzieła, które są prezentowane w Galerii MCK, opowiadają o narodowej tożsamości, traktując sztukę jako broń w obecnej wojnie, a także o mozolnym procesie budowania kanonu artystycznego, promieniowaniu sztuki europejskiej na krańce kontynentu przez cały XIX i XX wiek – mimo granic i żelaznej kurtyny. Przeważnie nieznane polskiej publiczności, są okazją do przedstawienia, z jakich treści utkana jest narracja o historii i wizji przyszłości, widziana z perspektywy kultury ukraińskiej. Pokaz stanowi równocześnie głos w kulturowo-politycznej dyskusji toczącej się na Ukrainie i poza jej granicami.
Wystawa Odesa. Długi wiek XX w sztuce jest trzecią po Ukraina. Czekając na bohatera. Kostyrko, Rawski (2016) i Ukraina. Wzajemne spojrzenia (2021) prezentacją sztuki naszych sąsiadów. To część misji Międzynarodowego Centrum Kultury – przedstawianie i popularyzacja najważniejszych zjawisk artystycznych Europy Środkowej. W kontekście wojny, w wyniku której niszczone jest dziedzictwo kulturowe, w tym również to światowe z listy UNESCO, szerzenie wiedzy o historii i kulturze Ukrainy jest naszą powinnością – mówi pani Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektor MCK. Warto dodać, że jesienią startuje w Krakowie druga edycja Akademii Dziedzictwa dla Ukrainy. To realizowany przez MCK projekt dla osób zajmujących się tematyką dziedzictwa na Ukrainie, który służy rozwojowi wiedzy na temat ochrony zabytków i zarządzania instytucjami.
Ekspozycja w swojej koncepcji mierzy się z tradycyjnie ukształtowanym i powszechnie przyjętym wizerunkiem Odesy jako miasta imperialnego. Wydobyła z muzealnych magazynów prace, które chronologicznie, lecz z nowej perspektywy ukazują rozwój sztuki. – Wystawa nie jest obiektywną monografią sztuki Odesy wybranego okresu, lecz antologią złożoną w trakcie inwazji imperialnej Rosji na niezależną Ukrainę. Wyborowi dzieł przyświecała idea ukazania sposobu myślenia współczesnego społeczeństwa ukraińskiego. Zaproponowany zestaw prac jest świadectwem tego, jak Ukraińcy postrzegają własne dziedzictwo kulturowe, wychodzące daleko poza ramy historii sztuki – wyjaśnia pani dr Żanna Komar, współkuratorka z ramienia MCK. – Wystawa stanowi próbę odpowiedzi na najbardziej aktualne wyzwania. Pierwszym z nich jest wpisanie dziedzictwa ukraińskich miast w dzieje kultury europejskiej. Drugim – wyrwanie odeskiej sztuki z lokalnej wizji przeszłości i umieszczenie jej w szerszym kanonie sztuki ukraińskiej. Naturalnym krokiem dla kuratorek stało się więc wyeksponowanie postaci i wydarzeń, które jeszcze dwie dekady temu były pomijane w narracji na temat odeskiej sceny artystycznej.
Na wystawie jest prezentowanych ponad 60 eksponatów, przede wszystkim są to przykłady malarstwa, rzeźby i grafiki. Obejmują okres od pierwszej dekady XX wieku do współczesności i ukazują historię południowej Ukrainy przez pryzmat wielowarstwowych powiązań narodowości i kultur. Od „modernizmów” burzliwych lat dwudziestych, ukształtowanych pod wpływem sztuki zachodniej, przez represje końca lat trzydziestych, „odwilż” i rolę sowieckiej sztuki nieoficjalnej lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, gdyż to właśnie ona była prekursorką sztuki niepodległej Ukrainy. Prezentując kolejną dekadę, narracja podkreśla znaczenie lokalnych artystów nowej generacji w kształtowaniu sztuki konceptualnej, uwarunkowane względną otwartością metropolii na prądy z zewnątrz. Zwieńczeniem prezentacji są najnowsze prace, które stanowią bezpośrednią odpowiedź na trwającą wojnę.
Odesa była i jest najbardziej różnorodnym pod względem językowym miastem Ukrainy. Spośród wielu funkcjonujących wersji jej nazwy (jid. Odes, ukr. Odesa, ros. Odessa) organizatorzy wystawy, traktując ją jako projekt artystyczny, wybrali pisownię ukraińską, świadomie rezygnując z historycznie faworyzowanej w słownikach rosyjskiej transkrypcji. Od 1991 roku Odesa znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy, a wraz z rozpoczęciem wojny zdecydowana większość tamtejszych artystów, literatów i działaczy kultury porzuciła rosyjski i przeszła na język ukraiński.
Ekspozycji towarzyszy obszerny, bogato ilustrowany, polsko-angielski album. Znajdują się w nim reprodukcje dzieł oraz eseje przybliżające historyczne i współczesne konteksty związane z dziejami Odesy.
Wystawa będzie prezentowana w Galerii MCK od 17 maja do 1 września 2024 roku. Związany jest z nią program wydarzeń, poszerzony o spotkania i debaty dotyczące ukraińskiej literatury, m.in. wokół wydanej przez Wydawnictwo MCK książki pani Natalii Starczenko Ukraińskie światy Rzeczypospolitej (2024).
Koncepcja programowa MCK: Agata Wąsowska-Pawlik, Łukasz Galusek. Idea wystawy: Julia Berdijarowa. Kuratorzy: Julia Berdijarowa, Żanna Komar, Waleria Plechotko.
Organizatorzy: Międzynarodowe Centrum Kultury, Odeskie Narodowe Muzeum Sztuki – przy wsparciu finansowym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Projekt jest współfinansowany ze środków Krakowa. Partnerzy: Muzeum Sztuki Współczesnej w Odesie, Odeskie Muzeum Literatury, Fundusz Kultury Solidarności, Europejska Fundacja Kultury, Ambasada Belgii – Przedstawicielstwo Flandrii.
zdjęcia: Paweł Mazur